3-Mavzu: Sezgi va idrokning psixologik mohiyati, fiziologiyasi reja




Download 447,68 Kb.
Pdf ko'rish
bet8/25
Sana21.05.2024
Hajmi447,68 Kb.
#247741
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   25
Bog'liq
3-mavzu

M.V.Lomonosov
tomonidan bayon qilingan bo’lsa, 1856 yildan keyin nemis 
fizigi G.Gelmgols tomonidan uni to’la isbotlab berilgan. Ushbu nazariyaga binoan to’r 
pardaning kolbachalarida uchta asosiy element mavjuddir, ulardan birining qo‘zg’alishi 
qizil rang sezgisini, ikkinchi qo‘zg’alishi yashil rang sezgisi va uchinchi qo‘zg’alishi 
binafsha rang sezgisini hosil qiladi. Nazariyaga ko’ra yoruqlik to’lqinlari birdaniga uchta 
elementni bir xilda qo‘zg’atsa, oq rang sezgisi vujudga keladi. Lekin yorug’lik to’lqinlari 
ikki yoki uch elementga ta'sir qilsa-yu, ammo bu bir tekis kechmasa, u holda sezuvchi 
elementlardan har birining qanchalik qo‘zg’aluvchanligiga qarab, har xil rang sezgilari 
namoyon bo’ladi.
Hozirgi zamon psixologiyasida ranglarni sezish yolg’iz to’r pardasidagi jarayonlar 
bilangina emas, balki miya po’stida yuzaga keladigan boshqa jarayonlar bilan ham 
bog’liq ekanligi to’g’risida ma'lumotlar mavjuddir. Zamonaviy ma'lumotlarga binoan 
tayoqchalarda ko’rish purpuri degan maxsus modda borligi isbotlangan. Ko‘zga yoruqlik 
ta'siri etganda ko’rish purpuri kimyoviy yo’l bilan parchalanib, tarkibiy qismlarga 
bo’linadi va mazkur jarayon ko’rish nervini qo‘zg’atib, yorug’lik sezgisini hosil qiladi va 
qorong’ulikda esa purpur funksional holatini qayta tiklaydi. 
 
Eshitish sezgilari 
Eshitish sezgilari tovushlarni eshitishdan iborat bo’lib, 
musiqaviy va shovqinli
tovushlarni aks ettiradi. Odatda tovushlar oddiy va murakkab turlarga ajratiladi, ularning 
birinchisi tonli, ikkinchisi esa bir necha tondan tashkil topadi. Tonlardan biri asosiy ton 
hisoblanib, u tovushning balandigini, kuchini belgilaydi, boshqalari keluvchi tovushlar 
sanalib, ular obertonlar deyiladi. Musiqa asboblaridan taralayotgan tovushlarning o‘ziga 
xosligi fan tilida tembr deb ataladi. hatto nutq tovushlari ham ohangli tovushlar (unli 
tovushlar) yoki shovqinlardan (undosh tovushlar) tashkil topgan bo’ladi. Eshitish 
sezgilari organi quloq bo’lib, tashqi quloqlar suprasi bilan eshituv yo’lidan iborat. O’sha 
quloqlar nog’ora parda va unga yopishgan uchta suyakcha: bolg’acha, sopdan va 
uzangidan tashkil topgan. Ichki quloq (quloq labirinti) o‘zaro birlashmagan uchta 
bo’lakdan tuzilgan. Tashqi quloq havo to’lqinlarini yig’uvchi karnay vazifasini bajaradi. 


Nog’ora parda va unga yopishgan suyakchalar havo to’lqinlarini ichki quloqqa uzatadi. 
O’rta quloq maxsus yo’l orqali og’iz va burun bo’shlig’i bilan tutashgan bo’ladi. Ichki 
quloqlarning yuqori qismi uchta yarim doira kanaldan, o’rta qismi kameradan va pastki 
qismi chig’anoqdan tashkil topgan. Ichki quloqlarning uchchala bo’limi endolimfa nomli 
suyuqlikdan iboratdir. Ichki quloqlarning asosiy qismi chiqanoqdan iborat bo’lib, uning 
ichida kortiy organ mavjud, u gumbaz shakliga ega bo’lib, asosida membrana joylashgan. 
Membrana uzunligi qisqarib boruvchi elastik tolalardan iborat bo’lib, ular tarang tortilgan 
to’rlarga o’xshaydi. Uning yuqori qismida maxsus, tayoqchasimon hujayralar mavjud va 
ular kortiy dugalari deb yuritiladi. Membrananing tolalari endolimfaga ingichka qo’llari 
bor maxsus hujayralar yordamida korniy dugalari orqali katta yarim sharlar po’stining 
bo’lagida joylashgan. Havo to’lqinlarining harakati tufayli tovush chiqaruvchi jismlar 
tebranganida eshitish sezgilari hosil bo’ladi. Agar musiqaviy tovushlar havo 
to’lqinlarining sekin harakatlari natijasida vujudga kelsa, shovqinli tovushlar esa ularning 
notekis harakatlari natijasida yuzaga keladi. Odamning eshitish organi bir sekundda 16 
martadan 20000 martagacha tebranishli tovushlarni qabul qiladi. 

Download 447,68 Kb.
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   25




Download 447,68 Kb.
Pdf ko'rish

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



3-Mavzu: Sezgi va idrokning psixologik mohiyati, fiziologiyasi reja

Download 447,68 Kb.
Pdf ko'rish