Muskul - harakat sezgilari, statik sezgilar

Download 447,68 Kb. Pdf ko'rish
bet	10/25
Sana	21.05.2024
Hajmi	447,68 Kb.
	#247741

1 ... 6 7 8 9 10 11 12 13 ... 25

Bog'liq
3-mavzu

Muskul - harakat sezgilari, statik sezgilar
Muskul-harakat sezgilari motor sezgilar
deb nomlanib, ularga og’irlikni,
qarshilikni, organlar harakatini bilish sezgilari kiradi. Ularning organlari-gavda
muskullari, paylar, bo’g’imlardan iboratdir. Organlarning tarkibida sezuvchi nervlarning
chekka tarmoqlari mavjud bo’lib, ularning ta'sirida harakat va statik sezgilar vujudga
keladi.
Musku
l - harakat sezgilarining fizik sababi muskullarga ta'sir etuvchi narsalarning
mexanik tazyiqi va gavda harakatlaridir.
Statik sezgilar
gavdaning fazodagi holatini sezish va muvozanat saqlash sezgilari
deb ataladi. Gavdaning fazodagi holatini bilish va muvozanat saqlash sezgisi uchun ichki
quloqdagi vestibulyar apparat reseptor vazifasini bajaradi. Vestibulyar apparat quloq
dahlizi yarim doira kanallaridan tashkil topgan bo’ladi, sezuvchi nerv tarmoqlari esa
gavdaning fazodagi harakatini va holatini boshqaradi. Gavda muvozanatini saqlashda
alohida ahamiyat kasb etib, ular endolimfada suzib yuradigan mayda ohaktosh
kristallardan tashkil topgan.
Organik sezgilar.
Organik
sezgilarning
reseptorlari
ichki
organlarda,
qizilo’ngach, me'da, ichak, qon tomirlari, o’pka va shu kabilarda joylashgan bo’ladi. Ichki
organlardagi jarayonlar organik sezgilar reseptorlarining qo‘zg’atuvchilaridir. Ularga
quyidagilar kiradi:
a) Og’riq sezgilar;
b) chanqoq sezgilari;
v) noxush tuyg’ular;
g) ochlikni sezish.
Sezgilarning umumiy qonuniyatlari
Sezgilarning yuzaga kelishi ma'lum qonuniyatlarning asosida yuz beradi. Sezgilar
biror bir sezgi a'zosining qo‘zg’alishidan hosil bo’ladi. Qo‘zg’atuvchi reseptorga ta'sir
etishi bilanoq sezgi hosil bo’lmaydi. Qo‘zg’atuvchi ta'sir eta boshlagandan bir necha
vaqtdan keyin sezgi hosil bo’ladi. Lekin sezgilarning har xil turlari faqat o‘ziga xosligi
bilan emas, balki ular uchun umumiy bo’lgan xususiyatlar bilan ham ifodalanadi.
Sezgilarning sifati, jadalligi uzoq davom etishi va ko’p joylarda yuz berishi ana shunday
xususiyatlar jumlasiga kiradi. quyida sezgilarning xususiyatlari yaqqol ifodalangan.
Sifat
- mazkur sezgining asosiy xususiyati bo’lib, uni boshqa sezgi turlaridan
farqlaydi va ayni shu sezgi turi doirasida o‘zgarib turadi. Masalan, eshitish sezgisi past-
balandligi, mayinligi, zo’rligi bilan farq qiladi va hokazo.
Sezgining jadalligi uning miqdorini ifoda etadigan xususiyat bo’lib, ta'sir kelayotgan
qo‘zg’atuvchining kuchi va reseptorning funksional holati bilan belgilanadi. Sezgining
davomiyligi uning vaqtinchalik xususiyati hisoblanadi. U ham sezgi a'zosining funksional
holati bilan lekin asosan qo‘zg’atuvchining ta'sir qilish vaqti va ta'sirning jadalligi bilan
belgilanadi. Qo‘zg’atuvchi sezgi a'zosiga ta'sir qilishi bilanoq sezgi hosil bo’lmaydi, balki
bir oz vaqt o’tgach hosil bo’ladi. Bu sezgining latent (yashirin) davri deb ataladi. Latent

davri har xil sezgi turi uchun turlicha, masalan, taktil sezgilari uchun 130 millisekund
bo’lsa, og’riq sezgisi uchun 370 millisekundan iborat.
Bilinar - bilinmas sezgi hosil qiluvchi qo‘zg’atuvchining minimal kuchi
sezgirlikning
quyi chegarasi
deyiladi. Sezgilarning quyi chegarasi analizatorning
absolyut sezgirligi darajasini aniqlaydi. Masalan, 1gramm qandni 1 piyola choydagi
mazasi uncha sezilmaydi. 0.1 sm qog’ozni qo’l kaftiga qo’yilsa, uning og’irligi
sezilmaydi. Sezgi chegarasining me'yori qanchalik kichik bo’lsa, mazkur analizatorning
sezgirligi shunchalik yuksak bo’ladi.
Formulasi

Download 447,68 Kb.

1 ... 6 7 8 9 10 11 12 13 ... 25

Download 447,68 Kb.

Pdf ko'rish