3-Mavzu: Sezgi va idrokning psixologik mohiyati, fiziologiyasi reja

Download 447,68 Kb. Pdf ko'rish
bet	9/25
Sana	21.05.2024
Hajmi	447,68 Kb.
	#247741

1 ... 5 6 7 8 9 10 11 12 ... 25

Bog'liq
3-mavzu

Tam bilish sezgilari
Teri sezgilari

Hid bilish sezgilari
hid bilish sezgilariga hidlarni his qilish kiradi va ularning organi
burun kavagining yuqori tomoni hisoblanib, bu yerda hid bilish hujayralari hamda
sezuvchi nerv tarmoqlari joylashgan. Ular shilliq pardalarda botib turadi.
Hidli moddalar sezuvchi nervni qo‘zg’aydi. hid bilish markazi bosh miya yarim
sharlari orqa yuzasining pastki qismida mavjud deb taxmin qilinadi. Hidli moddalar hid
bilish hujayralariga gaz holatida ta'sir etib, kimyoviy reaksiyalar yo’li bilan ularni
qo‘zg’atadi. Oddiy gaz holatidagi hidli moddalar havo bilan nafas olish jarayonida burun
havosiga kirib keladi, natijada aks ettirish holati hosil bo’ladi.
Ta'm bilish sezgilari
Ta'm bilish sezgilari shirin, achchiq, nordon, sho’r singari mazalarni his qilish bilan
tavsiflanadi. Ta'm bilish sezgilarining organi tilning yuzasi va tanglayning yumshoq
qismidan tashkil topgan. Tilning shilliq pardasida maxsus ta'm bilish so’rg’ichlari mavjud
bo’lib, ularning tarkibi tayoqchasimon hujayralardan tuzilgan maxsus ta'm bilish
"kurtaklari"ga ega. Ta'm bilish so’rg’ichlari til yuzasida bir tekis taqsimlanmaganligi
uchun uning orqa qismi achchiqni, uchi shirin mazani, chetlari esa nordon mazani sezadi.
Lekin ularning o’rtasi bo’lsa mazani aks ettira olmaydi. Ta'm bilish so’rg’ichlarining
hujayrali qismlarida maxsus sezuvchi nervlarning chekka uchlari joylashgan, ular ta'm
bilish organidagi qo‘zg’alishni bosh miyaga uzatib turadi, uning markazlariga yaqin
joylashgan.
Teri sezgilari
.
Teri sezgilari tarkibi tuyish va harorat turlaridan iborat bo’lib, ularning bunday
nomlanishining bosh omili bu reseptorlarning tarkibi va organizmning tashqi shilliq
pardalarida joylashganligidadir. Tuyish sezgilari ikki xil axborotni qabul qilish
imkoniyatiga ega bo’lib, birinchisi tegish va tarqalishini tuyish sezgilari, ikkinchisi esa
silliq yoki g’adir - budurni tuyish bilan tavsiflanadi. Odatda tana a'zosiga narsalarning
tegishini sezish tashqi qo‘zg’atuvchi kuchayganda siqiq sezgiga aylanadi, u yanada
kuchayganda og’riq sezgisiga aylanadi. Tuyish sezgilari organi teridagi va tashqi shilliq
pardalardagi tuyish tanachalari deb nomlanuvchi tanachalardan iborat. Tanachalarning
ichida va qisman tashqarisida tuyish nervining chekka tarmoqlari mavjud, ular terida va
shilliq pardalarda bir tekis taqsimlangan, barmoqlarning uchlarida til uchida labda zich
joylashgan, xuddi shu boisdan sezgirlik darajasi boshqalardan yuksakroqdir.

Psixologiyada tuyish tanachalari va sezuvchi nervning chekka tarmoqlari zichligi
ekstiziometr asbobi yordami bilan o’lchanadi. Asbob keriladigan ikki oyoqli sirkuldan
tashkil topgan, bo’lib, uning o‘zagidagi darajalar oyoqlarning uchlari o’rtasidagi
masofani o’lchaydi. Tuyish sezgilarining markazi bosh miya po’stining orqadagi
markaziy nuqtasida joylashgan deb taxmin qilinadi. Tuyish sezgilarining tashqi, ya'ni
fizik sababi bu biron- bir narsalarning teriga bevosita tegishidir.

Download 447,68 Kb.

1 ... 5 6 7 8 9 10 11 12 ... 25

Download 447,68 Kb.

Pdf ko'rish