|
Idrokning xossalari. Kuzatish va kuzatuvchanlik
Pdf ko'rish
|
| bet | 16/25 | | Sana | 21.05.2024 | | Hajmi | 447,68 Kb. | | #247741 |
Bog'liq 3-mavzuIdrokning xossalari. Kuzatish va kuzatuvchanlik
Idrokning o‘ziga xos juda muhim xususiyatlaridan yana biri kuzatuvchanlikdir.
Umuman olganda idrok jarayonining hammasi kuzatish bilan har doim uzviy bog’liq.
Chunki odam idrok qilayotganida nimanidir kuzatadi. Lekin ixtiyorsiz idrok jarayonidagi
kuzatiladigan narsa va hodisalar odamning esida saqlanib qola bermaydi.
Kuzatishning muvaffaqiyati oldindan qo’yiladigan tayyorgarlikka, kishining bilim
va tajribalariga, diqqatining kuchiga va fikrlash faolligiga bog’liq. Kishining rejali,
tizimli va davomli ixtiyoriy idrok qilish qobiliyatini
kuzatuvchanlik
deyiladi.
Kuzatuvchanlik shaxsning shunday xislatidirki, bunda u narsa va hodisalarning unga
bilinmaydigan muhim xarakterli xususiyatlarini payqay oladi.
Akademik I.P.Pavlov kuzatuvchanlikning ilmiy bilimdagi ahamiyatiga yuksak
baho bergan. U Sankt-Peterburg yaqinidagi Pavlova shaqridagi fiziologiya institutining
oldi tomoniga
"Kuzatuvchanlik, kuzatuvchanlik va yana kuzatuvchanlik"
deb yozdirib
qo’ygan.
Idrokda ob'ekt va fon
Odamga juda ko’p narsa va hodisalar ta'sir qilib turadi. Bular shunday ko’p
xossalarga egaki, hatto odam bir vaqtning o‘zida ularga javob reaksiyasi qaytara olmaydi.
Odam ko’p sonli qo‘zg’ovchilardan faqat ayrimlarini aniq holda ajratib oladi. Shu ajratib
olingan narsa hodisalar esa fon sanaladi. Idrok qilinadigan narsani o’rab turgan boshqa
narsa, jism yoki hodisalarga nisbatan ob'ekt hisoblanib, ob'ektning atrofdagilari esa
fon
deyiladi. Masalan, o’qituvchi bir darsda bir necha o’quvchilardan so’raydi. Har safar
so’rayotganlarni ko’radi. Chaqirilgan o’quvchi uning javobi xatti-harakati idrok ob'ekti
hisoblanadi.
Muayyan sharoitda shaxs tomonidan idrok qilinadigan narsa yoki jism idrokning
ob'ekti
deb ataladi. Boshqa o’quvchilar faoliyati idrok foni bo’lib qoladi. Idrok foniga
kirgan o’quvchi javob berish uchun chaqirilib qolsa, idrok ob'ektiga aylanadi va aksincha.
Demak, idrok ob'ekti va foni dinamik tabiatga ega bo’lib, doimo o‘zgarib turadi. Ob'ekt
va fonning dinamikligi bosh miya katta yarim sharlari po’stida vujudga keladigan optimal
qo‘zg’alish o’choqining almashinishi bilan taqozo etiladigan diqqatning bir ob'ektdan
boshqa ob'ektga o’tishi bilan izohlanadi. Idrok fonidan ob'ektni ajratishning psixologik
qonuniyatlarini ikkilangan tasvirlar, shrederlar zinapoyasi, predmet konturlarini ajralishi
kabilarda aniq ko’rish mumkin. Juda ko’p hollarda ob'ektni fondan tez va aniq ajratib
olish uchun uni alohida rang, shakl va belgilar bilan ta'kidlab qo’yiladi. Masalan,
transport belgilari, temir yo’l ishchilari maxsus to’q sariq rangli kiyim kiyadilar va
boshqalar.
|
| |
