|
Yer usti ekotizimlarining degradatsiyasi (Talabalar mustaqil ravishdaBog'liq Litosfera va undagi muommolar. Tuproq, uning ahamiyati va tirik organizmlar hayotidagi roli. xx 2 5334716451011953804, 4, 2, Bazalash asoslari, Презентация2, tasks, konstitutsiya, O, MIndset 1, 11-sinf betlik tayyor, 14labor-sanepidkom-sangig-uz, Mustaqil ish mavzulari (1), МТ MMT-2-гуруҳ (2), 2. Tug\'ilganlar soni-JamiYer usti ekotizimlarining degradatsiyasi (Talabalar mustaqil ravishda
o’rganadilar).
5.1.3 Chiqindisiz va kam chiqindili texnologiyalar. Atrof-muhit chiqindilarining
sinflanishi, chiqindisiz texnologik jarayonlarni tashkil qilishning asosiy printsiplari;
Chiqindilar 2 turga boʹlinadi:
a) Sanoat (ishlab chiqarish) chiqindilari;
b) maishiy chiqindilar. Hozirgi darsimizda ishlab chiqarish jarayonida hosil
boʹlayotgan chiqindilar miqdorini meʹyorlashtirish borasida, siz aziz talabalarga bilim va
koʹnikmalar berishni maqsadga muvofiq deb topdik.
XX–asrning 50-yillarida birinchi marotaba rus olimlari akad. N.N. Semyonov va
I.V.Petryanovlar “chiqindisiz texnologiya” atamasini fanga kiritganlar. Hozirgi paytda
―chiqindisiz va kam chiqindili texnologiyalar‖ atamalari o`rniga ―toza yoki, birmuncha
toza texnologiyalar‖ atamalari ham qo`llaniladi.
Chiqindisiz texnologiya – insoniyat ehtiyojini qondirish maqsadida bilimlar, usullar
va vositalarining amalda tadbiq etish, tabiiy resurslardan va energiyadan samarali
foydalanishni ta`minlash va atrof-muhitni muhofazalash demakdir.
Kam chiqindili texnologiya – mahsulot ishlab chiqarishning shunday usuliki, unda
tabiiy atrof-muhitga etkazilgan har qanday ta`sir ruxsat etilgan sanitariya–gigienik
me`yorlaridan oshmaydi. Bunda tashkiliy, texnik va iqtisodiy sabablarga koʹra, xom
ashyoning ma`lum bir kichik miqdorli chiqindi boʹlib qolishi mumkin.
Kam chiqindili ishlab chiqarishni tashkil etishning asosiy sharti foydalanishga
yaroqsiz boʹlib, chiqindilarni, xususan, zaxarli moddalarni zararsizlantirish tizimining
mavjudligidir. Bunda chiqindilarning tabiiy atrof - muxitga etkaziladigan ta`siri ularning
ruxsat etilgan chegaraviy kontsentratsiyalaridan oshib ketmasligi kerak.
Chiqindisiz texnologiya –bu shunday ishlaib chiqarishki, bunda xomashyo va
energiya yopiq tsiklda ishlatiladi, yaʹni xomashyo resurslari–ishlab chiqarish– ehtiyojni
qondirish– ikkilamchi resurslar zanjirining yopiq tsikli amalga oshiriladi. Shunday qilib
atrof-muhitga ajraladigan chiqindilar va isteʹmolda boʹlgan, eskirgan mahsulotlar
ikkilamchi material resursi sifatida qayta ishlab chiqarishga qaytariladi va ularning atrof-
muhitga zararli taʹsiri boʹlmaydi.
Ushbu yopiq zanjir tsiklida xomashyo resurslarini kompleks va samarali ishlatish katta
ahamiyatga ega, yaʹni xom-ashyo tarkibidagi asosiy komponentdan tashqari, qolgan
komponentlarni ham kerakli maqsadda toʹliq ishlatiladi. Bunda xomashyo tarkibidagi
asosiy komponentdan tashqari boshqa komponentlar ham shu texnologik jarayonning
oʹzida yoki boshqa texnologik jarayonda (boshqa ishlab chiqarishda) qoʹla nilishi
mumkin. Xom ashyo kompleks va samarali ishlatilganda uning isrof boʹlishi oldi olinadi
va natijada atrof-muhit ifloslanishdan saqlanadi. Shu bilan bir qatorda texnologik
jarayonlarda energiya resurslarini samarali va tejamli ishlatish ham chiqindisiz
texnologiyani yaratishdagi asosiy yoʹnalishlardan biridir. Chiqindisiz texno- logiyaning
yopiq zanjiridagi ishlab chiqarish bosqichi eng asosiy bosqich boʹlib, bunda asosiy
mahsulot olinadi va parallel ravishda turli xil chiqindilar ham hosil boʹladi.
Texnologiyaning mukammalligi, olinadigan mahsulot sifati va hosil boʹlayotgan
chiqindilar miqdoriga taʹsir koʹrsatadi.
Shuning uchun ishlab chiqarish bosqichida qoʹlla niladigan texnologiyaga alohida
eʹtibor berish lozim. Bunda texnologiya mukam mal boʹlishi, ishlatiladigan xom-ashyo
ekologik jihat dan zararsiz va uni qayta ishlash jarayonida kam chi qindilar ajralishi,
ajralgan taqdirda ham atrofga zarar keltir maydigan holatda boʹli shi, energiyani tejamli
ishlatilishi kabi talablarga javob berishi lozim.
|
| |
