17
mazmun mohiyati pedagogik muammo sifatida o‘rganilib, quyidagi xulosalarga
kelindi:
1. Integratsiya (lot. Integeration-tiklash, to‘ldirish, birlashtirish. Integer-yaxlit)
sintezlab bir butun qilib birlashtirmok, mantiqiy yaxlit holga keltirmoq ma'nosida
tushuniladi. Ta'lim mazmunini integratsiyalash deganda o‘zaro
uzviy aloqador, bir-
birini taqozo etadigan, kengaytiradigan, chuqurlashtiradigan o‘quv predmetlari
mazmunini
sintezlash, ya'ni mantiqiy birlashtirib bir butun (yaxlit) holga keltirishni
tushunamiz.
2. Genetik jihatdan integratsiya-uzviylik, predmetlararo aloqadorlik, o‘zaro
aloqadorlik va nihoyat o‘zaro bir-birini to‘ldiruvchi,
kengaytiruvchi hamda
chuqurlashtiruvchi o‘quv predmetlari mazmunini eng kamida ta'lim standartlari
darajasida sintezlab, mantiqan tugallangan mazmun shakli va oliy darajasidir.
Integrativ aloqadorlik asosida tashkil etilgan o‘quv predmeti yoki integratsiyalab
o‘rganilayotgan predmet, hodisa yoki jarayonlarni yaxlit tizim shaklida har tomonlama
aloqadorlik va munosabatlar nuqtai nazaridan talqin etishni talab etadi. Bu o‘z
navbatida xozirgi va istiqbol talablariga javob beradigan
mustaqil fikr yurituvchi va
ijodiy faoliyat ko‘rsatuvchi keng ixtisosli malakali mutaxassis shaxsini
shakllantirishga imkon beradi.
3. Integratsion ta'lim tahsil oluvchilardan faqatgina tahlil qilish va sintezlash
operatsiyalarini talab qilish bilan chegaralanib qolmasdan,
balki mavhumlashtirish,
algoritmlashtirish, turkumlash, shartli belgilar yordamida ifodalash, sabab oqibatli
aloqadorlikni
aniqlash, tahlil etish, sintezlash, tizimlashtirish,
modellashtirish kabi
yuksak darajali tafakkurlash operatsiyalarini talab etadi. Bu operatsiyalar
o‘rganilayotgan obyektni barcha muhim jihat va xususiyatlarini ajratib olib
(tabaqalashtirib), mohiyati va mazmunini anglab yetish va ularni umumlashtirish orqali
amalga oshiriladi. Demak, integratsiya har doim ham uning ikkinchi tomoni bo‘lgan
tabaqalashtirish (differensiatsiya)ga tayangan holda rivojlanib boradi yoki aksincha.
4. Integratsiya va differensiatsiya bir-biridan ajralgan holda mavjud bo‘lmaydi,
biri ikkinchisidan kelib ham chiqmaydi, balki ular har doim bir vaqtni o‘zida
o‘rganilayotgan obyektning ikki tomoni sifatida namoyon bo‘ladi.
18
5. Integratsiyalashtirilgan o‘quv dasturlarining mualliflari barcha yondosh o‘quv
kurslarini o‘zak predmet va g‘oya atrofiga jipslashtirishga
harakat qilishadi, bu
o‘quvchilarga ijodiy tafakkur yurgizishga yordam beradi.
6. Rivojlangan mamlakatlar o‘quv dasturiga integratsiyalashgan kurslarni
kiritish bilan bir qatorda alohida fanlardan chuqurlashtirilgan kurslarni tavsiya
etmoqdalar. Masalan, G‘arbiy Yevropa mamlakatlarida 15 foiz o‘quvchilar fizika
fanini chuqurlashtirib o‘rganadilar.
7. Bosqichlik differensiya foydalanishning asosiy maqsadi har bir o‘quvchini
o‘zining imkoniyatlari texnologiyasidan va qobiliyatlari darajasida o‘qitish bo‘lib,
natijada har bir ta'lim oluvchi o‘z iqtidoriga ko‘ra bilim olish va shaxsiy salohiyatini
amalga oshirish (qo‘llay olish) imkoniyatiga ega bo‘ladi.
