Xristianlikning asosiy yo‘nalishlari: katoliklik, pravoslavlik

68 
oldin ikki tabiatdan iborat bo‘lgan, birlashganidan keyin esa yagona tabiat egasi 
bo‘lganiga e’tiqod qilaman”. 
Hozirgi kunda monofizitlikning umumiy tarafdorlari 45 mln. kishini tashkil 
etadi. Asosiy monofizitlik cherkovi tashkilotlari – Arman-apostol cherkovi, Kopt 
pravoslav cherkovi (unga yaqin bo‘lgan Nubiya va Efiopiya cherkovlarini ham o‘z 
ichiga oladi), Suriya pravoslav (yakovit) cherkovi (Suriya cherkovining Malankar 
provinstiyasi va Malabar Suriya cherkovini o‘z ichiga oladi). 
Arman-apostol cherkovi eng qadimgi xristian cherkovlaridan biri hisoblanadi. 
Avliyo Grigoriy Prosvetitel harakatlari bilan 301 yilda Armanistonda xristianlik 
davlat dini deb e’lon qilinadi. “Arman-grigorian cherkovi” nomi unga nisbat 
berilgan holda shunday atalgan. 
V asrning o‘rtalarigacha Arman-grigorian cherkovi xristianlikning bir tarmog‘i 
hisoblangan. Lekin Vizantiyadan mustaqil bo‘lishga harakat qilgan hamda 451 yilda 
bo‘lib o‘tgan Jahon soborining monofizitlarga qarshi qaroriga norozilik bildirgan 
Arman-apostol cherkovi amalda ham Sharqiy, ham G‘arbiy cherkovlardan ajralishga 
muvaffaq bo‘ldi.
Arman-apostol cherkovining diniy ta’limoti pravoslavlik ta’limotiga juda 
yaqin. Faqat Arman-apostol cherkovida pravoslavlikdan farqli ravishda Isoning 
jismida xudolik va insonlik xislati alohida-alohida mavjud bo‘lmay, ular o‘zaro 
qo‘shilib ketgan, deb hisoblanadi. Cherkov ta’limotida xristianlikning barcha sirli 
marosimlari tan olinadi. Shu bilan birga, Arman-grigorian cherkovida boshqa 
xristian yo‘nalishlarida uchramaydigan “matax” deb nomlanadigan qurbonlik 
keltirish marosimi mavjud. Bu marosim katta bayramlar munosabati bilan amalga 
oshirilib, buqa, qo‘y yoki parranda so‘yilib, uning go‘shti maxsus duo bilan 
muqaddas tuzli suvda pishiriladi. Pishgan go‘shtning hammasi shu kunning o‘zida 
yaqin kishilarga tarqatilishi lozim. 
Ushbu cherkov vakillari Iso tug‘ilgan kuni (Rojdestvo, 6 yanvar), Isoning xatna 
qilinishi (14 yanvar) kabi bayram va marosimlarni nishonlaydilar. O‘zbekistonda 
ham Arman-grigorian cherkovlari mavjud bo‘lib, ulardan biri Samarqand shahrida 
1903 yildan faoliyat ko‘rsata boshlagan. 2011 yilning 1 iyuliga qadar ularga tegishli 
2 ta diniy tashkilot ro‘yxatga olingan. 
Nestorianlik xristianlikdagi yo‘nalishlarning eng kam sonlisidir. U V asr 
boshlarida paydo bo‘lgan. Bu yo‘nalish asoschisi 428-431yillarda Konstantinopol 
patriarxi lavozimidagi monax Nestoriy hisoblanadi. Xristianlikning boshqa 
yo‘nalishlari namoyondalaridan farqli ravishda nestorianlar “Iso Masih Xudoning 
o‘g‘li bo‘lmagan, balki Xudo mujassam bo‘lgan inson bo‘lgan, shu sababli Iso 
Masihning xudolik va insonlik tabiati bir-biridan farqlidir”, deb e’tiqod qiladilar. 
Shunga bog‘liq ravishda ularda Bibi Maryam Xudoni emas balki Isoni dunyoga 
keltirgan deb hisoblanadi va unga alohida e’tiqod qilinmaydi. 431 yilda Uchinchi 
Butun Jahon Efes soborida nestorianlik e’tiqodi va oqimi “eres” (bid’at) sifatida 
qoralangan va ta’qib ostiga olingan. 
Bugungi kunda mazkur cherkov tarafdorlarining soni taxminan 200 ming kishi. 
Ular Iroq (82 ming), Suriya (50 ming), Hindiston, Eron, AQSh, Rossiya, Gruziya, 
Armaniston va boshqa mamlakatlarda joylashgan. 

69 
589 yili Toledo shahrida bo‘lib o‘tgan Butunjahon soborida Nikeya-
Konstantinopol e’tiqod timsoliga “filiokve” tushunchasining kiritilishi, 
xristianlikning aqidaviy jihatdan ham amalda ikkiga bo‘linib ketishiga sabab bo‘ldi. 
“Filiokve” so‘zi lotinchadan “o‘g‘ildan ham” degan ma’noni anglatib, unga ko‘ra 
ilohiy uchlik – troistaning atributlardan bo‘lgan Muqaddas Ruh bir vaqtning o‘zida 
ham Ota Xudodan ham O‘g‘il Xudodan tajalliy etadi, ya’ni ulardan kelib chiqadi. 
Holbuki, Birinchi va Ikkinchi soborlarda qabul qilingan e’tiqod timsoliga ko‘ra 
“Muqaddas Ruh faqat Ota Xudodan kelib chiqadi” deb mustahkamlab qo‘yilgan edi. 
Katta shov-shuv va kelishmovchiliklarga sabab bo‘lgan mazkur qoida oxir-oqibat 
1013 yili Papa Benedikt VIII davrida rasman diniy amaliyotga kiritildi. 
Kelishmovchiliklar asosan Papa va Konstantinopol patriarxi orasida avj olib, 1054 
yili xristianlikning rasmiy ravishda katoliklik va pravoslavlikka bo‘linishiga olib 
keldi. 

Download 1,47 Mb.