Pravoslavlik (Pravoslavie) tarixi va ta’limoti Pravoslavlik (Pravoslavie)
(rus. chin e’tiqod) – xristianlikning 1054 yilda bo‘linib ketishi natijasida shakllangan
shu dindagi uch asosiy yo‘nalishidan biri. Mazkur yo‘nalish tarixan xristianlikning
sharqiy shahobchasi sifatida ro‘yobga chiqdi va shakllandi. U asosan, Sharqiy
Evropa, Yaqin Sharq va Bolqon mamlakatlarida tarqalgan. “Pravoslav” atamasi
yunoncha “ortodoksiya” so‘zidan olingan bo‘lib, ilk davr xristian yozuvchilari
asarlarida uchraydi. Pravoslavlikning manbaviy asoslari Vizantiyada shakllandi,
chunki bu yo‘nalish u erdagi hukmron din edi.
Dunyo bo‘yicha pravoslavlikka e’tiqod qiluvchilar soni 217 million atrofida
hisoblanadi. Unda katolikliklarda bo‘lganidek yagona markaz hozirga qadar yo‘q.
Bugungi kunda dunyoda 15 ta avtokefal (mustaqil) Konstantinopol, Aleksandriya,
Antioxiya, Quddus, Gruzin, Serb, Rumin, Bolgar, Kipr, Ellada, Alban, Polyak,
Chexiya, Slovakiya, Rus, Amerika va 4 ta avtonom maqomga ega pravoslav
cherkovlari mavjud. Ular umumcherkov ahamiyatiga molik masalalarni hal etishda
bir-birlari bilan aloqada bo‘lib turadilar.
Pravoslavlik diniy ta’limoti “Muqaddas yozuv” (“Injil”) va “Muqaddas
rivoyatlar”ga asoslangan. Bu aqidalarni pravoslav cherkovlari ilohiy xarakterga ega,
abadiy va o‘zgarmas deb biladi.
“Muqaddas uchlik” - xudoning bir vaqtning o‘zida ham yagona, ham uch xil
ko‘rinish (Ota-xudo, O‘g‘il-xudo-Iso va Muqaddas Ruh) da namoyon bo‘ladi, deb
ishonish, insonni tug‘ma gunohkor deb bilish, Isoning inson qiyofasiga kirib, o‘z
ummatlarini gunohdan xalos etish uchun o‘zini qurbon qilganini tan olish, oxiratga
va unda qayta tirilishga e’tiqod qilish, cherkovning xudo va odamlar o‘rtasidagi
vositachi ekaniga ishonish pravoslavlik diniy ta’limotining asosini tashkil etadi.
Pravoslavlikda diakon, episkop, mitropolit, patriarx kabi diniy rutbalar mavjud.
Poytaxt shaharlarning episkoplari mitropolit deb ataladi. Pravoslav cherkovining
eng oliy mansabi patriarxdir.
Xristianlikning 7 sirli marosimi pravoslavlikning ham asosini tashkil etadi.
Faqat ularning bajarilishida katoliklar bilan pravoslavlar orasida ba’zi farqlar bor.
Pravoslavlikda:
- yangi tug‘ilgan bola cho‘qintirilayotganda suvga botirib olinadi;
- muqaddas moy surtish cho‘qintirishdan so‘ng ketma-ket mahalliy ruhoniy
tomonidan bajariladi;
- oddiy insonlar va ruhoniylar bir xil – kvasli non va vinodan totinadilar;
72
- nikoh marosimi cherkovda, ruhoniy tomonidan amalga oshiriladi. Er-xotin
faqatgina xiyonat sababli ajrashishlari mumkin. Nikohni faqat cherkov bekor qila
oladi;
- xristianlikning boshqa konfessiyalaridan farqli ravishda “qora” va “oq”
ruhoniylar farqlanadi. Jumladan, “qora” ruhoniylarda “stelibat”, ya’ni uylanmaslik
amaliyoti mavjud;
- tavba marosimida katoliklikdan farqli ravishda tavba qiluvchi va ruhoniy
yuzma-yuz o‘tiradilar.
Qolgan marosimlarda sezilarli farq kuzatilmaydi.
Pravoslavlikda ibodat asosan mahalliy tilda olib boriladi. Rojdestvo, Pasxa kabi
umumxristian bayramlari pravoslavlikning ham asosiy marosimlari hisoblanadi.
Cherkovlar bo‘linganidan so‘ng katoliklar tomonidan qabul qilingan aqidalarni
pravoslavlar xato, “Muqaddas yozuv” va “Muqaddas rivoyatlar”ga zid, deb
hisoblaydilar. Shuningdek, cherkovlar bo‘linishidan so‘ng katoliklar tomonidan
qabul qilingan bayramlarni ham pravoslavlar nishonlamaydilar.
Pravoslavlar asosan quyidagi bayramlarni nishonlaydilar:
1. Iso tug‘ilgan kun (Rojdestvo Xristovo – dunyo pravoslavlarida 25 dekabr, Rus
pravoslav cherkovida 7 yanvar);
2. Isoning xatna qilinishi (Obrezanie Gospodne – 14 yanvar);
3. Isoning cho‘qintirilishi (Kreщenie Gospodne. Bogoyavlenie – 19 yanvar);
4. “Qadimgi Ahd” va “Yangi Ahd”lar birlashgan kun (Sretenie Gospodne – 15
fevral);
5. Ilohiy xushxabar (Blagoveщenie Presvyatoy Bogorodistы – 7 aprel);
6. Isoning Quddusga kirishi (Vxod Gospoden v Ierusalim – 24 aprel);
7. Pasxa (Pasxa Gospodnya. Svetloe Xristovo Voskresene – 1 may);
8. Isoning osmonga ko‘tarilib ketishi (Voznesenie Gospodne – 9 iyun);
9. Muqaddas uchlik yoki Pyatidesyatnista bayrami (Den Svyatoy Troistы ili
Pyatidesyatnista - 19 iyun);
10. Yahyo payg‘ambarning tug‘ilgan kuni (Rojdestvo Ioanna Predtechi – 7
iyul);
11. Havoriylar Petr va Pavellar kuni (Den svyatыx pervoverxovnыx apostolov
Petra i Pavla – 12 iyul);
12. Iso Masihning Ermon tog‘ida nurlanishi bayrami (Preobrajenie Gospodne –
19 avgusta);
13. Bibi Maryamning vafoti (Uspenie Presvyatoy Bogorodistы – 28 avgust);
14. Yahyo payg‘ambar qatl etilgan kun (Useknovenie glavы Ioanna Predtechi –
11 sentyabr);
15. Bibi Maryamning tug‘ilgan kuni (Rojdestvo Presvyatoy Bogorodistы – 21
sentyabr);
16. Iso mixlangan xochni tiklash bayrami (Vozdvijenie Kresta Gospodnya – 27
sentyabr);
17. Bibi Maryamning 910 yilda Konstantinopol shahri qamali paytida
mo‘’jizaviy paydo bo‘lishi bayrami (Pokrov Presvyatoy Bogorodistы – 14 oktyabr);
73
18. Bibi Maryamning ota-onasi tomonidan ibodatxonada xizmat qilish uchun
topshirilishi bayrami (Vvedenie vo xram Presvyatoy Bogorodistы – 4 dekabr).
|
