|
Andijon davlat universiteti falsafa kafedrasi dinshunoslikBog'liq Dinshunoslik majmua 2023-2024-o\'quv yili pdfLyuteranlik – ilk protestantlik yo‘nalishi. Yuqorida qayd etilganidek rohib
Martin Lyuter (1483-1546) tomonidan asos solingan.
“Bibliya” bilan bir qatorda M.Lyuter qarashlarini o‘zida mujassam etgan
“Kelishuv kitobi” ham lyuteranlik diniy ta’limotining manbai sanaladi.
Lyuteranlikda protestantlikning boshqa yo‘nalishlari kabi ibodat marosimlari
soddalashtirilgani bilan ham ajralib turadi. Shu bilan birga, xristianlikning etti sirli
marosimlaridan cho‘qintirish hamda “non va vino totish” tan olingan holda
qolganlariga oddiy marosimlar sifatida qaraladi.
Germaniyadan keyin lyuteranlik Evropaning Avstriya, Vengriya, Franstiya
kabi bir qator davlatlari hamda Shimoliy Amerikada tarqaldi.
Bosh sinod – lyuteranlikning oliy huquqiy organi episkop tomonidan nazorat
qilinadigan Konsistoriya (cherkov ishlari bo‘yicha tashkilot) asosiy ijroiya
hokimiyati hisoblanadi.
Kalvinizm. Diniy islohotning boshqa bir yirik arbobi Jan Kalvin (1509-1564)
edi. Uning 1536 yilda nashr etilgan “Xristian dinidagi ko‘rsatmalar” degan bosh
asari, protestanizm ta’limot sifatida shakllanganidan keyin yangi bir diniy yo‘nalish
- kalvinizmning asosi bo‘lib qoldi.
Dastlabki islohot arboblaridan farqli o‘laroq, Kalvin uchun asosiy manba Injil
emas, balki Tavrot bo‘lib qoladi. Kalvin absolyut taqdir haqidagi ta’limotni ishlab
chiqdi. “Iso ham bizning gunohlarimiz uchun azobu uqubatlarga giriftor qilingan”,
der edi u.
Protestant cherkovining kalvinistik yo‘nalishdagi davomchilari (kalvinistlar
yoki reformatorlar) Shotlandiya, Gollandiya, Shimoliy Germaniya, Franstiya,
Angliyada keng nufuzga va ta’sirga ega edilar.
Presviterianlar kalvinistik cherkovdan kelib chiqqan bo‘lib, mo‘’tadil
puritanlardir. 1592 yili Shotlandiya parlamenti bu ta’limotni asosiy mafkura deb
hisoblash haqida qaror qabul qilgan. Bu jamoa boshida jamoa a’zolari tomonidan
saylangan presviter turadi.
Presviterianlar diniy ta’limotining asosiy aqidalari “Vestminster” kitobida
bayon qilingan. Bu aqidalar ortodoksal kalvinizm ruhida bo‘lib, olamdagi barcha
odamlarning gunohkorligi va qismatning mutlaqligiga ishonchdan iborat.
Presviter jamoasi qavmlar saylagan presviterlar va pastorlardan iborat
konsistoriya tomonidan boshqariladi. Presveterianlarning oliy organi – bosh
assambleya. Bosh assambleya presviteriyanlar vakil qilib yuborgan presviter va
pastorlardan iborat. Presveterianlarning ko‘pchiligi o‘zlarining xalqaro tashkiloti –
“Presveterianlarning tashkiliy tuzilishiga amal qiluvchi jahon reformastiya
cherkovlari alyansi”ga a’zodir. Mazkur alyans 1875 yilda tashkil etilgan.
Hozirgi paytda Shotlandiya, Angliya, Irlandiya, AQSh, Kanada, Avstraliya va
boshqa mamlakatlarda presveterianlar mavjud.
|
| |
