|
Andijon davlat universiteti falsafa kafedrasi dinshunoslikBog'liq Dinshunoslik majmua 2023-2024-o\'quv yili pdf4. Sunniylik yo‘nalishi
657 yilgi voqealar va ularning natijasida kelib chiqqan firqabozlik sharoitida
ham o‘rta yo‘lni tutgan, davlat rahbarlariga qarshi bormagan, o‘zlarini sunnatga
amal qiladigan va jamoatdan ajralmaydiganlar guruhi sunniylar yoki «ahli sunna val
jamoa» deb ataldi. Bugungi kunda sunniylar dunyo musulmonlarining 92,5 foizini
tashkil etadi.
Sunniylik doirasida 4 fiqhiy mazhab (arab. «yo‘l») va 2 aqidaviy ta’limot
mavjud bo‘lib, xorijiy va shia firqalaridan farqli ravishda ular bir-birlarini rad
etmaydilar. Bugungi kunga qadar ham, sunniy ulamolar to‘rttala fiqhiy va ikkala
aqidaviy mazhablarning to‘g‘ri ekani, ularning bir-birini to‘ldirishi, bunday farqlilik
tarixiy, ijtimoiy omillar mahsuli ekani va bu musulmonlar uchun osonlik yaratishiga
ittifoq qilishgan.
«Ahli sunna val jamoa» tarkibiga kiruvchi fiqhiy mazhablar quyidagilardir:
Hanafiylik mazhabi. Hanafiya mazhabining asoschisi al-Imom al-A’zam
Abu Hanifa an-Nu’mon ibn Sobit al-Kufiy (80-150/699-767) – forslardan bo‘lib,
Umaviylar (661-750) va Abbosiylar (750-1258) davlati ayni avj olgan davrda
yashagan tobiinlardandir. Abu Hanifa Anas ibn Molik bilan uchrashgan va undan
«Ilm talab qilish har bir muslim uchun farzdir» hadisini rivoyat qilgan. Uni «ahli
ra’y Imomi», «ahli Iroq faqihi», «Hanafiy mazhabi sohibi» kabi nomlar bilan
manbalarda keltiriladi. Kasbi gazlama savdosi bilan shug‘ullanish edi. Yoshlik
chog‘idayoq Qur’onni yod olgan. 18 yil ustozi Hammod ibn Abi Sulaymondan tahsil
olgan. Fiqh ilmini Ibrohim an-Naxaiy va ash-Sha’biydan olgan. Abu Hanifaning
yetuk talabalaridan Abu Yusuf (113-182/731-769) va Muhammad ibn al-Hasan ash-
Shayboniylarni (132-189/709-805) alohida aytib o‘tish zarur.
Hanafiy mazhabi «nass»lardan (ya’ni Qur’on va hadis) tashqari hadislarni
qabul qilishda alohida shartlarni belgilaganligi, qiyos (analogiya), istehson
prinsiplaridan foydalanishi, Movarounnahr maktabi mahalliy urf-odatlarni huquq
manbai sifatida qabul qilishi bilan ajralib turadi. Boshqa mazhablardan farqli jihatlar
mazkur xususiyatlar negizida yuzaga keladi.
Hanafiya mazhabi asosan Albaniya, Bosniya va Gersegovina, Turkiya,
Suriya, Iroq, Afg‘oniston, Pokiston, Hindiston, Bangladesh, Turkmaniston,
O‘zbekiston, Qirg‘iziston, Qozog‘iston, Tojikiston, Rossiya, Jibuti, Eritreya
mamlakatlarida keng tarqalgan.
|
| |
