Harakatlantiruvchi kuchlar, bosimlar, holat va ta’sir

Download 2,81 Mb. Pdf ko'rish
bet	80/107
Sana	16.06.2024
Hajmi	2,81 Mb.
	#264081

1 ... 76 77 78 79 80 81 82 83 ... 107

Bog'liq
uzbekistan-state-of-the-environment-uz

7.1 Harakatlantiruvchi kuchlar, bosimlar, holat va ta’sir
Yuqumli bo‘lmagan kasalliklar
Ko‘pgina ilmiy tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, keng tarqalgan yuqumli bo‘lmagan kasalliklar,
masalan, saraton, yurak-qon tomir kasalliklari, qon va qon yaratuvchi (gematopoyetik) organlar
kasalliklari va boshqalar multifaktorial hisoblanadi, ya’ni, irsiy, ekologik va tasodifiy omillarning
kombinatsiyasi ta’siri ostida shakllanadigan kasalliklardir. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
huzuridagi Statistika agentligining ma’lumotlariga ko‘ra, O‘zbekistonda o‘lim holatlarining
70 foizdan ortig‘ini yuqumli bo‘lmagan kasalliklar (YuBK) keltirib chiqaradi, bu esa jahon
miqyosidagi ko‘rsatkichlar (71%) bilan deyarli bir xildir. Oxirgi ma’lumotlarga ko‘ra, O‘zbekiston
fuqarolarining to‘rtta asosiy YUBK guruhidan (yurak-qon tomir kasalliklari (YuQTK), qandli
diabet, surunkali respirator kasalliklari yoki saraton) bevaqt o‘lim ehtimoli (70 yoshgacha) 4 tadan
1 ta ko‘rsatkichidan ortiq (26,9%) va bu ehtimol erkaklarda (32,9%) ayollarga (21,4%) nisbatan
ancha yuqori (JSST, 2018-y.).
Umumiy tuzilmadagi solishtirma og‘irligi tartibga solinganida, aksariyat viloyatlarda nafas olish
a’zolari kasalliklari, ayrim viloyatlarda, ayniqsa, Qoraqalpog‘istonda qon va qon yaratuvchi a’zolari
kasalliklari birinchi o‘rinda turishi ma’lum bo‘ldi. Umuman olganda, aholi tibbiy yordamga eng
ko‘p murojaat qiluvchi kasalliklar sirasiga nafas olish a’zolari, qon va qon yaratuvchi a’zolar,
yurak-qon tomir tizimi, endokrin tizim va o‘simta kasalliklari kiradi (manba – Sog‘liqni saqlash
vazirligi). O‘limga olib keluvchi sabablar tarkibida yurak-qon tomir tizimi kasalliklari alohida
o‘rin tutadi. Ushbu kasalliklar guruhi barcha o‘lim sabablarining 50% dan ortig‘ini tashkil qiladi.
Doimiy mehnat qobiliyatini yo‘qotgan har beshinchi nogiron yurak-qon tomir kasalliklaridan
aziyat chekadi (manba – Sog‘liqni saqlash vazirligi; IHME, n. d.).
Har yili respublikada saraton kasalligiga uchragan ko‘plab bemorlar ro‘yxatga olinadi. Barcha
aholi orasida tashxisi birinchi marotaba aniqlanib, ro‘yxatga olingan xavfli o‘sma kasalliklari
bilan kasallanish darajasi (100 ming aholiga) 66,1 dan (2013-y.) 72,4 gacha (2018-y.) o‘zgarib

79
Atrof-muhit holati to‘g‘risida milliy ma’ruza: O‘zbekiston
turibdi. Eng yuqori ko‘rsatkichlar Buxoro viloyati (mos ravishda 72,6 va 78,7), Toshkent shahri
(mos ravishda 144,9 dan 176,4 gacha) va Toshkent viloyatida (mos ravishda 64,9 dan 80,8
gacha) kuzatilmoqda. Ko‘plab epidemiologik tadqiqotlar quyosh radiatsiyasi odamlarda teri
saratonini keltirib chiqarishini hisobga olib, melanoma bilan kasallanishning retrospektiv tahlili
o‘tkazildi. Respublikaning bir qator hududlari – Qoraqalpog‘iston Respublikasi, Andijon, Jizzax,
Xorazm viloyatlari va Toshkent shahrida teri saratoni «melanoma» bilan kasallanish darajasining
o‘sishi qayd etildi. Shu bilan birga, ayrim viloyatlar – Buxoro, Navoiy, Toshkent va Farg‘ona
viloyatlarida melanoma bilan kasallanish darajasining kamaygani kuzatilgan (manba – Sog‘liqni
saqlash vazirligi).

Download 2,81 Mb.

1 ... 76 77 78 79 80 81 82 83 ... 107

Download 2,81 Mb.

Pdf ko'rish