104
9.1-jadval. Avtomatlashtirish sxemalarining shakli va turlari
№ Sxemalar ko‘rinishi
(shakli)
Shifri
№ Sxemalar turlari Shifri
1 Elektr
E
1 Strukturaviy
1
2 Gidravlik
G
2
Funktsional
2
3 Pnevmatik
P
3 Printsipial
3
4 Kinematik
K
4 Bog‘lanish (montaj)
4
5
Optik
L
5 Ulanish
5
6 Vakuumli
V
6 Umumiy
6
7
Gazli
X
7 Joylashish
7
8 Avtomatik
A
8 Boshqa sxemalar
8
9
Aralash
S
9 Birlashgan
0
Masalan, elektr bog‘lanish sxemasi quyidagicha shifrlanadi: E4 (Elektr, 4 –
bog‘lanish (montaj).
9.2.1. Avtomatlashtirishning funktsional sxemalari
Funktsional sxemalar moslamalarni, elementlarni, vositalarni o‘zaro
bog‘lanishlarini va harakatlanishlarini ifodalaydi.
Elementlar sxemada
to‘rtburchak shaklida belgilinadi, ularning orasidagi aloqalar esa strelkali chiziqlar
bilan belgilanadi. Strelkaning yo‘nalishi signalning o‘tishini ko‘rsatadi (9.1 -
rasm).
Funktsional sxemalar asosiy texnik hujjat hisoblanadi va ular texnologik
jarayonning alohida bo‘g‘inlarining avtomatik nazorat, boshqarish va rostlashning
funktsional-blok tartibini aniqlaydi va boshkarish ob’ektidagi asbob va vositalarni
yoritadi.
105
Umumiy holda funktsional sxemalar chizma shaklida bajariladi va unda
texnologik
qurilmalar, truboprovodlar,
kontrol-o‘lchov asboblari, texnik
vositalarining shartli belgilanishlari va ularning o‘zaro aloqalari qo‘rsatiladi.
Qo‘shimcha qurilmalar (rele, avtomat, ta’minot
manbalari, o‘chirgichlar,
saklagichlar) funktsional sxemalarda ko‘rsatilmaydi.
TE
