boshqa rak chaqiruvchi o’smalarda (leykozlar, leykomiya, trofoblastik yangi hosil
bo’luvchilarda) ular o’sishi uchun katta miqdorda nuklein kislotalar kerak bo’lgani
sababli ko’pincha foliy kislota antogonistlari (antivitamin Bc)-aminopterin va
metotreksat (ametopterin) qo’llaniladi, ular folatreduktoza faolligini
kuchli
susaytirishi kerak va shu orqali nuklein asoslari va mitoz foliy kislotasi tabiatda
o’simlik va hayvon to’qimalarida keng tarqalgan, ichak
mikroflorasi tomonidan
kerakli miqdorda ishlab chiqiladi.
Odamdan tashqari ko’pgina
mikrooragnizmlar ekzogen foliy kislotani
ishlatolmaydilar, shu sababli o’zlari sintez qiladilar. Tekshirishlar ularga
o’sish
faktorii n-aminobenzoy kislotasi bo’ladi va vitamin Bx va H, deb nomlanadi,
antivitamin rolida p-aminobenzolsulfamid (oq streptotsid) va uning hosilalari
o’ynaydi.
Vitamin B12 (siankobalamin)
Bu vitamin tarkibida sianid ioni bo’ lganligi uchun siankobalamin deb ataladi.
U qizil rangli kristall modda, hidsiz, mazasiz, suvda va spirtda yaxshi eriydi.
Uning
boshqa hosilalaridan, masalan oksikobalamin tarkibida sianid gruppa o’rnida
gidroksi 1 gruppa saqlaydi. Shu o’rinda 5-dezoksiadenozil gruppa saqlovchi vakili
dezoksiadenozilkobalamin
(DA-kobalamin)
muhim
fermentativ
reaksiyalarda
kofermentlik funksiyasini bajaradi. K o ’k-yashil suv o’tlarida, aktinomiset griblarida
va bakteriyalarda uchraydi. Yomon sifatli qon kamligida inyeksiya sifatida
qo’llaniladi bunda nerv sistemasi kasal bo’lgan bo’lishi mumkin, jigar kasallarida,
nur kasalida va ayrim teri kasallarida qo’llaniladi.
Vitamin
B 12 (antianemik vitamin, oksikobalamin, siankobalamin, qon
yurish faktori) ochilishi pemitsioz anemiya sabablarini aniqlash bilan bog’liq , u
ma'lumki B 4 va B 12 vitamin yetishmovchiliklariga bog’liq
ekan.
Bu rak
chaqiruvchi letal "pernitsioz” (lot. perniciosus-halokatga keltiruvchi), kamqonlik
shakli hisoblangan (Addison-Birmer kasali) birinchi 1849 yilda yozilgan.
Keyinchalik xom jigaming bu kasalni davolashdagi dorivor xossasi 1929
yilda
ochilgan, bunda 2 ta faktor kerakligi kurashda: tashqi (oziq-ovqat) va ichki ,
adyuvant, keyinchalik u shilimshiq ichak pardasidagi mukopolisaxaridligi, uning
kam ajralishi vitamin B )2 shimilishiga qarshilik qiladi. Kimyoviy nuqtai nazarda
siankobalamin, birinchi marta jigardan 1948 yilda E.L.Smit va E.Rikers, K.A.
Folkers tomonidan ajratilgan va K.A.Folker, E.L.Smit tomonidan 1950 yilda
oksikobalamin ajratilgan u aniq vitamin hisoblanadi (OH-guruxi
CN-ga
almashinishi, ajratish vaqtida sodir bo’ladi), vitaminlar orasidagi murakkab
kimyoviy modda hisoblanadi. Ulaming tuzilishi, asosan kimyoviy va fizik-
kimyoviy usullari 7-8 yil ichida tekshirilib oxirgi tuzilishi 1955-1956 yilda
isbotlangan. To’la sintezi 1972 yilda R.B.Vudvord va A. Eshenmozer xodimlari
bilan o’tkazgan. Odam organizmida kobalamidlar
va boshqalar) B 12 kofermentga kobaamidga (kobinamid) aylanadi
19
X
/ NH2
Siankabolamm
R= CN
Kobamidning asosiy bioximik funktsiyalari
L-glutamin kislotasining L-
treo-P-metilasparginga,
metilmalonilkoferment
A ni sutsinilkoferment A ga
izomerlanishi, gilitsirinning P-oksipropion aldegid, lizinni - moy va sirka
kislotaligi, ribozidlarni - dezodsiribozidga aylanishida; u ayrim muxim biologik
reaktsiyalarga kirishadi. foliy kisotasi bilan birgalikda katalizlaydi, masalan
nuklein
asoslar sintezida.
Tibbiyotda kobalaminlar
gematalogiyasida
qo'llaniladi har-xil xronik
anemiyani davolashda va qon oqimi funktsiyasini normallashda; ncvrologiyasida,
polinevritlarda, tarqoq sklerozda, radikulitda va xakazo;
Dermatit, jigar yog’ distrofiya lipid almashinishini normallashda va qator boshqa
kasalliklarda, kobamamid anabolik xossalarini namayon qiladi va pediatryada yangi
tug’ilgan bolalarda vazni massasi oz bo’lganda qo’llaniladi.
Vitamin B 12 dietik ma’nbalari
xayvon to’qimalari va dukkakli o’simliklardir.
Hozir sanoatda vitamin B ]: (undan kobamid) mikrobiologik usulida kultural ayrim
antibiotiklar
ajratilgandan keyingi
suyuqlik xamda
maxsus produsentlar:
Propionibacterium
shermanii,
P.freudenreichii,
Sreptomyces
olivaceus
va
boshqalar, hamda metan hosil qiluvchi qator bakteriyalar qo’llaniladi.
В 1
2
vitamini uch qismdan iborat: planar qismining asosida korrin tetrapirol
xalqasi, kobalt markaziy atomli stabillangani, unga perpendikuiyar “ nukleotid"
qismi riboza va 5,6-dimetilbenzimidazoldan iboratdir va makro xalqa tetratpirol
guruppasi karboksiamid azot atomli va metilpropandioldir; anion kislota B j2
kofermentida adenozil qoldiq bilan almashingan, o’ziga
xos kobalt atomi kobalt
uglerod bilan bog'langan.
20
( ) ’/. tuzilishi bo’yicha korrin porfiringa yaqin ular muxim porfirin koformentlar
strukturasiga kirgan, ular gemoglabin geli, a va (3 xlorofillar va zitroxromli
gcmlardir, masalan sitogemin ( a gemi) sitoxrom a sinfidir.
