HO—
HO--- с
-a
I
H O —
с ---- H
C H 2OH
L-Askorbin kislota
-2H
Oksidlanish
+2H
Qaytarilish
HC
I
c = o
I
c = o
H— с —
I
H O —
с -------H
I
CH2OH
Degidroaskorbin kislota
Askorbin kislota biologik faolligi yuqori temperaturada yo’qoladi, bu hoi
23
temir va mis oz miqdorda ham sodir bo’ladi. Shu sababli sabzavot va mevalar metal
emallirlanmagan idishda qaynatish mumkin emas. Vitamin С kislotali muhitda yaxshi
saqlanadi va ishqorli muhitda parchalanadi.
Mevalar va sabzovotlar quritilganda vitamin С katta qismi yo’qoladi, lekin
na’matak, qora smorodina mevalari uni saqlab qoladi, chunki ular tarkibida
oksidlovchi fermentlar mavjud emasdi.
Vitamin С ga odam talabi uning yoshiga bog’liq, ish xarakteriga, odam
og’irligi, organizm fiziologik holatiga va ayrim tashqi sharoitiga bog’liq. Sutkalik
talab-50-75mg. zinga, ateroskleroz, ichak-qorin kasallarida qo’llaniladi.
Vitamin D
Bolalaming raxit kasali ( grek- umurtqa pog’onasi ) davolanishi baliq jigari
yog’idan ekanligi isbotlangach, ma’lum bo’ldiki bolalar ultrabinafsha bilan nurlansa
ham raxit davolangan. Ergosterinni nurlaganda toza bo’lmagan vitamin D b keyin
individual vitamin D; ajratilgan. 1936 yilda tunez jigari yog’idan tabiiy universal
vitamin D3 (xolekalziferol) ajratilgan , bu modda keyinchalik 7-digidroxolesterinni
fotoizomerazaziyalab ham olingan . Hozirgi kunda yana to’rta vitamin D lar ma’lum
D (
D
4
-D
7
), lekin faolligi kichikdir.
Provitamin vitamin D3-7 degidroxolesterin insonlar teri qatlamida uchraydi va
uning xolekalziferolga aylanishi uchun quyoshda toblanish yetarli, ya’ni sutkalik
inson talabi ( 7-12mkg ) oson ta’minlanadi. Bolalarda kunlik vitamin D3 talabi 12-25
mkg va gipo- yoki avitaminozda vitaminlar baliq, jigar moyi yoki sarig’yog’, sut,
tuxum bilan qanotlantiriladi. Dorivor maqsadlarda vitamin D2 ( D vitamin suniysi ),
uni tayorlashda achitqi, xaniirturushdan ajratilgan ersosteringa yoki antibyotiklar
olishdagi ikkilamchi maxsulotlardan foydalaniladi. D-vitamin chorvachilikda
qo’ llaniladi, lekin broyler jo ’jalarga vitamin D2 foydasizdir.
Inson organizmida D-vitamini ichakka Ca+2 yutiilishini tartibga soladi qonda
Ca+2 gomeotazni ( buning uchun murakkab bir necha oqsil, gormon, ATP, Na+, Na
fosfat sistema mavjud ), unda C a'2 va fosfat metabolizmi normal suyak va qisman
mushak terisini hosil bo’lishiga sabab bo’ladi. Ko’proq organizmda vitamin D emas
uning
oksidlangan
metabolitlari
bajaradi:
25-gidroksixolikalziferol,
1-a-
gidroksixolikalziferol, la 25-digidroksixolikalziferol va h.kazo.
Ular kuchli biologik faoldir va steroid gormonlarga o’xshashdir, ulaming
rezeptorlari xujayra yadrosidadir. D2 va D3 vitaminlardan hosil bo’ladigan
metabolitlar miqdori Ca+2 darajasi va qondagi vitamin D , hamda organizm talabiga
qarab ishlab chiqiladi.
Raxit 1650 yildan ma'lum. XVIIl-asrdan uni davosi sifatida baliq jigarini
yog’i, tuxumni sarig’i ekanligi aniqlangan.. Kimyoviy tuzilishini 1930-1937 у i 1 lar
Askyu, Vindaus, Xojkinlar aniqlagan.
24
Quyosh yorug’larini ta’sirida o’simliklarda hosil bo’ladi. Sutkali minimal
kerakli miqdori vitamin D ga -500-100 M E bolalar uchun, katta yoshlarda esa-
1000ME.
D2 va D3 vitaminlar toza holda kristall modda bo’lib, 115-116° da suyuqlanadi,
suvda erimaydi, lekin aseton, spirt, benzol, xloroform kabi organik erituvchilarda
yaxshi eriydi. Ular odatdagi sharoitda ancha beqaror bo'lib, oksidlovchilar va mineral
kislotalar ta’sirida tezda parchalanib ketadi.
|
