Be
Folasin, foliy kislotasi
Anemiyaga qarshi
Вт
Karnitin
Anemiyaga qarshi
С
Askorbin kislota
Singaga qarshi
н
Biotin
Seborriyaga qarshi
-
Holin
Lipotrop
N
Lipoil kilota
Lipotrop
и
Metilmetionin sulfoniy
hlorid
Yaralar omiliga qarshi
Р
Bioflavinoidlar
Tomirlar o’tkazuvchanligini oshiradi'
Yog’da eruvchi vitaminlar
A
Retinol
Kseroftalga qarshi
D
Kalsiferol
Raxitga qarshi
E
Tokoferollar
Oksidlanishga qarshi
К
Naftoxinonlar
Bavosilga qarsi
Kimyoviy
nuqtai nazardan
ular quyi molekulyar biorgegulyatorlar sinfiga
kiradi. Vitaminlar oziq-ovqat bilan kerakli miqdorda kiritilishi lozim, chunki
organizm biosintez hisobidan o’zini ehtiyojini qoplay olmaydi. Organizm faoliyati
uchun zarur bo'lgan
noorganik tuzlar, mikroelementlar,
energiya manbalari
vitaminlar qatoriga kiritilmaydilar. Almashtirib bo'lmaydigan aminokislotalar ham
vitaminlar qatoriga kiritilmaydi. Ayrim vitaminlar tashqi omillar ta'sirida organizmda
hosil bo’lishi ham mumkin. Masalan, D-vitamini U B nurlari ta'sirida, A-vitamini esa
karotinlardan.
5
Vitaminlar miqdorining sog’liqqa va moddalar almashginuviga qaratilganligi
Ratsiondagi
vitaminlar miqdori
Organizmga ta’siri
Sog’liqning ko’rinishi
Talabga javob
yetarli bo’lsa
Fiziologik jarayonlarning
me’yorda o’tishini
ta’minlaydi. Yaxshi bo’ladi
Sog’lom
Yetarli bo’lmasa
yoki talabga
nisbatan ortgan
bo’lsa (meyorga
nisbatan)
Organizmning reaksiya
berishi pasayadi, ayrim
tuzilishlarning
funksionalligi yetarli
bo'lmaydi.almashinuv
jarayoni buziladi.
Vitaminlar
yetishmasligining
boshlanishi: mehnat
qobiliyatini pasaytiradi;
infeksiyaga, charchoqga,
ishtaha, vaznning
pasayishiga olib keladi
Uzoq vaqt
bo'lmasligi yoki
juda ham past
miqdorda bo’lishi,
hazm bo’lishining
buzilishi
Fiziologik jarayonlar
paytida almashinuv buziladi
O ’ziga xos maxsus
kasalliklar, avitaminozlar,
gipovitaminozlar
Gipovitamonoz va avitaminozda yosh organizm o’sishi sekinlashadi, tana
og’irligi
tushaboshlaydi,
apetit
kamayadi,
ish
qobiliyati
kuchli
susayadi,
kuchsizlanish sodir bo'ladi, sustavlarda og'riq paydo bo’ladi, ichak qorinda hazm
qilish yomonlashadi. K o ’pincha gipovitaminozni charchoq, gripp kasallari bilan
almashtiradilar.
Organizmning vitaminlarga talabi infeksion kasallarda, kuyganda,
suyak
singanda va yaralanganda oshadi. Vitaminlar yara va kuyganlarni, suyaklarni tez
birikishiga, tezroq tuzalishiga sababchi bo’ladi. Ta’siri bo’yicha ular bir birini
to’ldiradilar.
Gipo -va avitaminoz holatlarida bemorlarga vitaminli dorilardan tashqari.
vitaminlar
saqlagan oziq-ovqatlar,
ayniqsa ko'katlar, meva-sabzavotlarni
muntazam iste’mol qilish buyuriladi. Bular avitaminoz
kasalligining oldini olish
mm|MUlidii va ayrim kasalliklarda xam (yurak-tomirlar, jigar, oshqozon-ichak va
boshqalar) keng koMamda qoMlanadi.
Katta odamlar organizmining vitaminlarga bo’lgan ehtiyoji va ularning asosiy
ovqat manbalari
Vitaminlar
Bir kecha-
kunduzdagi ehtiyoj
Ovqatdagi asosiy vitaminlar
manbai
Tiamin (B|)
1,3-2,6 mg/0,6mg
4000kj
Donli mahsulotlar. Po’stlog’idan
va pereferik qismlardan
tozalanmagan hayvon va
o’simlik mahsulotlari
Riboflavin ( B 2)
l,5-3mg (0,7mg
lOOOkj
Sut, sut mahsulotlari, tuxum.
Go’sht, sabzavotlar
Nikotin kislota (PP)
15-20 mg (6,6 mg
lOOOkj
Jigar, tuxum, qora non, mol
go’shti, pishloq, sut, kartoshka
Piridoksin (B„)
l,5-3mg
G o’sht, baliq, kartoshka, karam,
krupa, ikkinchi navli bug’doy
noni
Foliy kislota ( B c)
0,2 mg
Jigar, ko’katlar (petrushka,
shpinat, salat, ko’k piyoz), mol
go’shti, tuxum
Siankobalamin ( B ]2)
3 mkg
G o’sht va baliq mahsulotlari,
tuxum, tvorog
Askorbin kislota (C)
60-100mg
Kartoshka, karam, boshqa
sabzavotlar, quruq mevalar
Retinol (A )
1 mg retinol
ekvivalentida
Jigar, sut, baliq, sariyog’, tuxum,
pishloq
Vitamin D
(kalsiferollar)
0,0025 mg (100
M E)
Baliq, baliq mahsulotlari. sut,
sariyog’
Vitamin
E(tokoferollar)
I2-I5mg
O ’simlik yog’l, margarin, krupa,
tuxum, jigar
Qadimdan e’tirof etilgan, ayrim xastaliklar ma'lum bir oziq-ovqat ist'emolidan
so’ng tuzaladi. Masalan, singani davosi limon, raxitni esa - baliq jigarining yog’i.
Vitaminlarni rolini ilmiy asoslab bergan olimlar Eykman va Xopkins 1929 yili Nobel
mukofoti bilan taqdirlanganlar
Vitamin tabiatiga ega bo’lgan ayrim moddalar tarkibi va tuzilishi jihatidan bir-
biridan ma’lum darajada farq qiladi, lekin ularning bioligik ta’siri bir xil,
albatta
aktivligi har xil bo’ladi. Bunday hodisa vitameriya deb, o’xshash ta’sirga ega bo’lgan
moddalar vitamerlar deb nomlanadi. Masalan D vitaminning 5 ta vitameri-D2,D4,D5
va I),,; A vitaminning 2 ta vitameri-A, va A 2 bor va hokazo. Lekin В gruppa
vitaminlar bunga kirmaydi
7
