5- Mavzu: Jismoniy tarbiya vazifalari va vositalari.
Mavzu rejasi:
1.Bolalar jismoniy tarbiyasining vazifalari
2.Jismoniy tarbiya vositalarining umumiy tasnifi haqida bilim berish.
Maktab yoshigacha bolalar jismoniy tarbiyasida tabiatning sog'lomlashtirish
kuchlari, gigienik omillar va jismoniy mashqlar katta axamiyatga ega.
Yuqoridagilarni taosiridan tashqari bolaning kunlik harakat faoliyati (xar kunlik
harakati, rasm olish, har xil o'yinlar, musiqa, jismoniy mexnat) shunday
rejalashtirilsinki,
bularning
xammasi
uning
rivojlanishiga
imkoniyat
yaratsin.Maktabgacha yoshdagi bolalarda xamma organ va sistema-larni va
jarayonlarni ishga solib, chidamlilik sifatini rivojlantirish maqsadga muvofiqdir.
Yurush, yugurish, suzish va velosipedda yurishdek mashqlarni me‘yorini barobarga
ortirilsa bu sifat rivojlanadi. Bu o'z navbatida shug'ullanuvchi yoshini hisobga olishni
unutmaslik lozimligini taqazo etadi.
Bu yoshda tayanch harakat apparati egiluvchan bo'ladi. uni qobiliyatini
susaytirmaslik uchun jismoniy mashqlarni yoshiga to'g'ri keladiganlarini barchasidan
yaxshi foydalanish darkor.
Maktabgacha yoshdagilar jismoniy tarbiyasining shakllari
Mamlakatimizda maktabgacha yoshdagi bolalar jismoniy tarbiyasi davlat va jamoat
muassasalarida olib boriladi. Davlat muassasalarida - yaslilar, bolalar bog'chalari;
jamoat muassasalarida - mahkamalar, korxonalar, shaxsiy pulli yasli va bog'chalar
tarzida maktabgach yoshdagi bolalar muassasalari sifatida uyushtirilmoqda. Jismoniy
tarbiya asosan davlat mu -assasalarida amalga oshiriladi.Davlat muassasalarida
jismoniy tarbiya. Bolalar bog'chasi va yaslidagi jismoniy tarbiya jarayoniga mudir
raxbarlik qiladi. Jismoniy tarbiya ishini tarbiyachi olib boradi. Tarbiyachi
mashg'ulotlarni musiqachi, shifokor bilan rejalashtiradi. Shifokor tarbiyachiga
jismoniy mashqlarni tanlashga, uni me‘yorini aniqlashga yordam beradi.Yasli va
bog'chalarda jismoniy tarbiya jarayonini amalga oshirish uchun o'quv tipidagi
mashg'ulotlar ertalabki gimnastika, fizkultura daqiqalari, chiniqtiruvchi muolajalar,
harakatli o'yinlar ekskursiyalar, sayohatlar, bayramlar, yakkama-yakka va mustaqil
mashg'ulotlar tarzida uyushtiriladi. Bulardan tashqari musiqa darslarida ham jismoniy
tarbiyani vazifalarini xal qiladigan jismoniy mashqlar, o'ynlar va raqslardan vosita
tarzida foydalaniladi.
O'quv tipidagi jismoniy mashqlar bilan shug'ullanish mashg'ulotlari bolalarni
harakatga o'rgatishda asosiy rol o'ynaydi. Bu mashg'ulotlar yasli va bog'chalarining
hamma guruxlarida o'tkaziladi. 1 yoshgacha bo'lgan bolalarda har bir bola bilan
alohida, ayrim jismoniy mashqlar uqalash bilan qo'shib olib boriladi. 1-3 yoshgacha
bo'lgan bolalardan, yoshi katta guruhlarda haftada 3 marotabadan, 3-7 yoshgacha
bo'lganlarda haftada 1 marta o'tkaziladi. Yoshi katta bo'lgan sari mashg'ulotlarning
davomiyligi 10-45 daqiqagacha oshirilib borilaveradi. Mashg'ulotlar 4 qismdan -
tashkiliy, tayyorlov, asosiy, yakunlov, qismlariga bo'lib olib boriladi va ularning har
birida o'zlarining aniq vazifalari xal qilinadi. Jismoniy mashqlar osonlashtirilib,
harakatli va syujetli o'yinlar ("O'rmonga sayohat" va boshqa) shakllarida olib
boriladi. Tarbiyachi oldin jismoniy mashqlarni tanlab, so'ngra unga syujet tanlaydi.
Yurish, yugurish, to'siqlardan oshish, suzish va ochiq havoda bo'lishi kerak bo'lgan
vaqt hisobiga o'tkaziladi.
Ertalabki gimnastika yasli va bog'chalarda ertalabki ovqatlanishdan oldin,
bolalar uylarida esa uyqudan turibla o'tkaziladi. Yaslilarda 2 yoshgacha bo'lganlarda
ertalabki gimnastika individual yoki 5-10 kishiga bo'lingan guruhlarda, yoshi
kattalarda esa bolalarning barchasi bilan birgalikda umumiy o'tkaziladi. Ertalabki
gimnastika xilma-xil yurish, yugurish va turli xil mashqlar bajarish hamda sakrash
bilan tugallanadi. Ayrim hollarda mashq syujetiga, ritmiga moslashtirilgan qo'shiqlar
bilan o'tkaziladi.
Tizimli o'tkazilgan jismoniy mashqlar asosan bolalarni kuchini, egiluvchanligini
mustahkamlaydi, nafas olish, qon aylanish va yurak tomir tizimi ishlarini,
organlardagi modda almashinuvi jarayonini yaxshilaydi. Bundan tashqari ertalabki
gimnastika uyushgan holda yaxshi kayfiyat bilan boshlansa, har kungi bajarilgan
jismoniy mashqlarning ta‘sir kuchi qomatni tutish va jismoniy mashqlarning
sog'liqqa foydasi haqidagi dastlabki elementar bilimlarni shakllanishiga olib
keladi.Kichik yoshdagilarda jismoniy mashqlar kimlarga yoki nimalargadir taqlid
qilish va hayotda uchraydigan syujetlarni o'z ichiga olishi kerak. Mashqlar 3 dan 6
gacha, yoshi ulg'aygan sari 8 tagacha bir kompleks, bir xaftaga mo'ljallab tuziladi va
3-4 kundan so'ng qiyinlashtiriladi, 7-12 daqiqa davomida o'tkaziladi. 6-7
yoshdagilarga esa maktab dasturi materialiga yaqin bo'lgan jismoniy mashqlar tavsiya
qilinadi. Jismoniy mashq-lar dozasini uni bajarilish og'irligiga qarab belgilanadi.
Yelka va bo'yin muskullari mashqlari 6-12 marta, qorin va bel muskullari uchun
mashqlari 4-8 marta takrorlanadi.
Chiniqtiruvchi muolajalar yasli va bog'chalardagi kundalik va xayotiy sharitdagi
chiniqtirishlardan tashqari bolalar bilan maxsus xavo quyosh vannalari, suvda
cho'miltirish orqali chiniqtirishlar kiritiladi. Bulardan tashqari ayrim proseduralar
borki ular jismoniy mashqlar bilan qo'shib olib borilgandagina effekt beradi.Jismoniy
tarbiya daqiqalari rasm mashg'ulotlarida, plastilin bilan ishlash paytida hisob, nutqni
rivojlantirish mashg'ulotlari davomida o'tkaziladi. Bu mashg'ulot uchun 2-3 ta
jismoniy mashq tanlanib, ular o'rnidan turgan, o'tirgan holda bajariladi.
O'yinlar ertalab soat 1000-1200 larda va tushlikdan so'ng o'tkaziladi. Uni
maqsadi bolalarda bizga ma‘lum bo'lgan jismoniy sifatlarini rivojlantirishdir.
Harakatli o'yin-larni tanlashda bolalarning jismoniy tayyorgarligi, maydon va undagi
sharoitga eotibor beriladi. Tarbiyachi o'yinni tanlab olgandan so'ng uni qo'llash
usuliyatini puxta o'ylab, so'ngra o'tkazadi. Bola uchun notanish o'yinlarni o'ynatish
ancha qiyin-chiliklarga sabab bo'ladi. katta yoshdagilarga esa mustaqil vazifalar
beriladi. O'yinlar 7-15 daqiqagacha davom etadi va 5-7 marotaba qaytariladi. Sayohat
haftada 1-2 marotaba, 2 yoshgacha bo'lganlarda esa, 1-2 marotaba uyushtiriladi. Unda
oldindan boradigan joy, mashg'ulot ssenariysi tuzilib sharoiti hisobga olinishi va
lozim bo'lgan jihozlar tayyorlanadi. Yoshiga qarab sayohat muddati 20 minutda 1,5
soatgacha davom etkazish mumkin. Jismoniy madaniyat bayramlari bayram kunlari
(yangi yil, Navro'z, Mustaqillik, Konstitutsiya va boshqa kunlar)ga bag'ishlab yoki
bog'chadan maktabga kuzatish, bitiruv kechasi va boshqalar tarzida o'tkaziladi. Har
xil o'yinlar, raqslar, musiqa bilan bajariladigan jismoniy mashqlar bayram dasturi
ssenariy-siga kiritilishi mumkin.Jismoniy mashqlar bilan individual shug'ullanish
mashg'ulotlari tibbiy xodim yordamida bolalar jismoniy tayyorgarligini hisobga olgan
xolda o'tkaziladi. Bu mashg'ulotlarda tana tuzi-lishida nuqsoni borlar yoki surunkali
xamda, yurak tomir tizimida kasali borlarni shug'ullanishi uchun qulay imkoniyatlar
bor. Uni davom etish muddati kasallarni jismoniy tayyorgarligi darajasiga bog'liq.
Mashg'ulotlar davomida shifokor maslahati asosiy rolni o'ynaydi.
Jismoniy mashqlar bilan mustaqil shug'ullanish mashg'ulotlari bolalarga o'zlari
yaxshi ko'rgan jismoniy mashqlar bilan mashg'ul bo'lish imkoniyatini beradi. Buning
uchun tarbiyachi ularga jihozlangan gimnastika shaxarchasi yoki maxsus bolalar
maydonchasidek, suzish xavzasi, sport jihozlari va anjomlarini tayyorlab
qo'ygan.Mashg'ulot paytida tarbiyachi bolalarga rollarni ajratib qo'yishi lozim bo'lgan
samarani beradi.Yasli va bolalar bog'chasida umumiy ish rejasi tuzilib unda jismoniy
tarbiya tadbirlari belgilanadi. Bu bo'limda jismoniy tarbiyaning asosiy maqsadi
yoritiladi va uni bajarilishi uchun aniq vazifalar belgilanadi. Vazifalar har xil bo'lishi
mumkin: suzishni o'rgatish, velosiped, samokat, roliklik konkida yurishni o'rgatish va
boshqalar. Buning uchun tarbiyachilar oldindan maslahatlashib, basseyn to'ldiriladi
yoki sayohat manzili tanlanadi. Tarbiyachi dasturni kvartal, oylar va haftalarga bo'lib
reja tuzadi va o'sha reja asosida jismoniy tarbiya jarayonini borishini boshqaradi.
Rejelashtirishda bolalarning jismoniy tayyorgarligi e‘tiborga olinishi shart. Yasli va
bog'chada yiliga 3-4 marta jismoniy tayyorgarligini o'sishini tizimli hisob-kitob
ishlari olib boriladi va jismoniy sifatlarini rivojlanishini nazorati yo'lga qo'yiladi. Ana
shunga asoslanib tarbiyachi maktabga yo'llanma olgan bola haqida hisobot yozadi.
| 