3-Mavzu: Bolalar jismoniy tarbiya nazaryasi va texnologiyalari faning
rivojlanish tizimlari.
Mavzu rejasi:
1. Sharq mutaffakirlarining jismoniy tarbiya to‘g‘risidagi qarashlari
2. Xorijiy davlatlarda bolalarga jismoniy tarbiya berish tizimining rivojlanishi .
3. O‘zbekistonda maktabgacha ta‘lim yoshidagi bolalarga jismoniy tarbiya berish
tizimining rivojlanishi .
Qazilmalar natijasida topilgan har xil uy - ro‘zg‘or buyumlar, turli yodgorliklar,
g‘oyalardagi rasmlar,
va tasvirlar, avloddan avlodga o‘tgan doston va afsonalar,
qadimdagi avlodlarning madaniyati, jumladan jismoniy madaniyati haqida fikr
yuritishga olib keladi.
Qadimgi qabilalarning hayoti hozirgi vaqtgacha saqlab kelish bizlar uchun qiziq
axborotlarni beradi. O‘rta Osiyo xalqlari to‘g‘risida ma‘lumotlardan ular o‘zlarining
ko‘p asrlik tarixlari davomida iqtisodiy va ijtimoiy taraqqiyotning
barcha asosiy
bosqichlarni bosib o‘tganlar. O‘zbekiston xududiga madaniyat o‘choqlari juda
qadimiy davlatlarga borib taqaladi. Samarqand, Buxoro, Toshkent, Termiz kabi
qadimiy o‘choqlarga ega. Eng qadimgi davrda bu yerda yashagan aholining asosiy
mashg‘uloti ko‘pchilik bo‘lib
«
ov
»
qilishdan iborat bo‘lgan.
Jismoniy tarbiya bilan
shug‘ullanish tarixi shuni ko‘rsatadiki jamoada, ovchilik bilan shug‘ullanish uchun
insonda chaqqonlikni, egiluvchan va jismonan sog‘lom, tez harakat qilishni talab
etganligini bildiradi. Mexnat qilish va turli xil harbiy urushlar insonda o‘z-o‘zidan
jismoniy tayyorgarliklarni, jismoniy mashqlar bilan shug‘ullanishni talab etgan, inson
«
ov
»
qilish urushlar uchun maxsus jismoniy mashqlar bilan tayyorgarlik
qo‘rgan.Shunday qilib jamiyat, hodisasi bo‘lib jismoniy tarbiyaning vujudga kelishi
va dastlabki rivojlanishda mexnat faoliyatlari ya‘ni yig‘ilishlar va
«
ov
»
qilishlar katta
ahamiyatga yega. Bunday mexnat faoliyati jarayonida jismoniy madaniyat va tarbiya
aloxida o‘rin olgan. Bu haqda Qadimiy Sparta
Afrosiyobdagi yodgorliklar,
arxeologiya qazilmalar ma‘lum qiladi. Bu yodgorliklar o‘zlarida jismoniy
madaniyatning turli elementlarining izlarini saqlab, ular qadimiy elatlardagi
madaniyat va tadbirlar belgilari bilan bog‘liqdir. Qadimiy xalqining jismoniy kuchi
mardligi chaqqonligi jasurligi chidamligi haqida o‘zbek halqining bir qator asarlari
«
Farxod va Shirin
»
,
«
Go‘r o‘g‘li
»
,
«
Toxir va Zuhra
»
,
«
Alpomish
»
va boshqalarda aytib
o‘tilgan.
Bir qator milliy yig‘inlar va tantanalar yakka kurash turli o‘yinlar va qurollardan
foydalangan
holda olib borilar yedi, hamda bolalarning jismoniy tarbiyasiga katta
e‘tibor berilar edi. Masalan: otda yurish, kamon otish va qilichbozlik san‘atiga
o‘rgatishni yeng kichik yoshdan olib borilgan.
Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi ilmiy va o‘quv fani bo‘lib ko‘pgina
umumiy qonun - qoidalarini bilish jismoniy tarbiya nazariyasi fanining turli va aniq
takrorlash uchun savollarini to‘g‘ri o‘rganishga yondoshish imkonini beradi. Bu fan
jismoniy tarbiya tizimining maqsadini, vazifalarini qonun - qoidalarini o‘rgatadi,
jismoniy tarbiyaning aqliy, axloqiy, nafosat va mexnat tarbiyasi bilan bog‘liqligini
ochib beradi hamda jismoniy tarbiya vositalarini o‘rganishga
harakat malakalarini
shakllantirishga, jismoniy sifatlarini rivojlantirishga, sport trenirovkasining umumiy
asoslarini va jismoniy mashqlar bilan shug‘ullanishning turli shakllarining
metodikasini ishlab chiqishga shuningdek turli o‘quv muassasalarida (bog‘cha,
maktab, akadem-lisey va kasb-hunar kollejlar) ishni rejalashtirish va hisobga olishga
katta e‘tibor beriladi. Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi amaliyot bilan
chambarchas bog‘liq holda rivojlanib boradi. Rivojlanish manbai bo‘lib
mamlakatimizda va qardosh davlatlarda olib borilayotgan ilmiy tadqiqotlar va ilg‘or
tajribalar hisoblanadi.
Jismoniy tayyorgarlik darajasi bo‘yicha hozirgi davrda «Salomatlik»,
«
Alpomish
»
va
«
Barchinoy
»
me‘yorlar to‘plamidan foydalaniladi. Bu me‘yorlar
birlashgan davlatlar sport klassifikasiyasining talablari hamda me‘yorlari bilan
aniqlanuvchi harakat ko‘nikma, malaka, jismoniy sifatlar saviyasidir. Maktabgacha
yoshdagi bolalar uchun jismoniy mashqlarni asosiy turlari hamda ularni bajarishga
oid talablar asosida me‘yor ko‘rsatkichlar
«
Bog‘chalarda jismoniy tarbiya dasturi
»
da,
9 yillik umum o‘rta ta‘lim maktab o‘quvchilari uchun hamda akademik litsey, kasb-
hunar kollejlari uchun
«
Jismoniy tarbiya dasturi
»
da ko‘rsatilgan.
Jismoniy tayyorgarlik umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlikdan iborat.
Umumiy jismoniy tayyorgarlik bu ixtisoslashtirilgan jarayon bo‘lib, uning
mazmunini faoliyatining har bir turlarida keng umumiy yo‘nalishlarga qaratilgandir.
Maxsus jismoniy tayyorgarliklar bu ixtisoslashtirilgan jismoniy tarbiya turlari bo‘lib
chuqurlashtirilgan obyekt sifatida tanlab olingandir. Bularni
sport turlarida yoki
mehnatga - kasbga yo‘naltirilgan mashqlarda ko‘rishimiz mumkin. Misol: Halqa
himoyasi o‘yini, uzunlikga sakrash (artistning, o‘quvchining, kosmonavtning va x.k.)
ya‘ni, jismoniy tarbiyaning kasbga bo‘lgan yunalishidir. Aniq kasb xususiyatiga
bog‘liq ravishda jismoniy tarbiyalarni o‘tkazishning maxsus metodikasi, vositalari,
vazifalari bilan xarakterlanadi.
