12
- avtomatik qurilmalarning ijro etuvchi mexanizmlari(elektrli, gidravlik,
pnevmatik va boshqa turli).
Har qanday boshqarish jarayoni to’rtda tashkil etuvchilarga bo’linishi mumkin:
1) ob’yekt holati parametrlarining qiymatini berish yoki boshqarish haqidagi
ma’lumotni olish;
2) ob’yekt holati haqidagi ma’lumotni olish;
3) olingan ma’lumotni qayta
ishlash va qaror qabul qilish, ya’ni boshqarish
signalini shakllantirish;
4) shakllangan boshqarish signalini amalga oshirish – ishlab chiqiqgan
boshqarish signaliga mos ravishda boshqarish ta’sirini amalga tadbiq etish.
Maxsus avtomatik qurilmalar yordamida bajariluvchi vazifalariga ko’ra
avtomatlashtirishni quyidagi asosiy ko’rinishlarga ajratish mumkin: avtomatik
nazorat, avtomatik ximoya, avtomatik va masofadan boshqarish, telemexanik
boshqaruv.
Avtomatik nazorat texnologik jarayon xaqida operativ ma’lumotlarni
avtomatik ravishda qabul qilish va uning
tarkibiga avtomatik signallash,
o’lchash, saralash va axborot yig’ish kiradi.
Topshiriq beruvchi element (zadatchik) deb, boshqarish maqsadiga mos
siganllarni ishlab chiqaruvchi elementga aytiladi. Topshiriq beruvchi qurilma
sifatida oddiy reostatli zadatchiklar,
kontaktli buyruq-apparatlar, kontaktsiz
dasturiy qurilmalar va boshqalar ishlatilishi mumkin.
13
Avtomatik signallash nazorat qilinayotgan turli texnologik jarayonlarning
chegaraviy holatlarini xizmatchi xodimlarga ma’lum qilishda qo’llaniladi.
Signallash vositalari yorug’lik, tovushli yoki bir vaqtda ikkala ko’rinishga ega
bo’lishi mumkin (lampalar, sirenalar maxsus dinamik qurilmalar va boshqalar).
Avtomatik o’lchash alohida texnologik
jarayon yoki mashina va
agregatlarning ishini ko’rsatuvchi fizik kattaliklar xaqida o’lchov vostalari
yordamida ma’lumotlar olishga xizmat qiladi.
O’lchovchi element ob’yekt holatini, ob’yektning
chiqish parametrlarini,
shuningdek tashqi muhit parametrlarini va ushbu ma’lumotni tizimning
boshqaruvchi elementiga uzatishni nazorat qilish uchun xizmat qiladi.
14
Boshqaruvchi(rostlovchi) element oddiy holatda boshqariluvchi(rostlanuvchi)
qiymatni berilgan qiymatdan og’ishiga proporsional boshqarish(rostlash)
signalini ishlab chiqaradi. Odatda boshqaruvchi element(regulyator) juda
murakkab tuzilishga ega va huddi boshqa turli elementlar(kuchaytirgichlar,
filtlar, qo’shuvchi(jamlovchi) va h.k)dan tashkil topgan tizim deb ko’rish
mumkin.
Avtomatik
saralash
maxsulotning
o’lchami,
og’irligi,
kattaligi,
cho’ziluvchanligi va boshqa fizik ko’rsatkichlariga qarab avtomatik ravishda
ajratish va nazorat qilish vazifasini bajaradi (don
maxsulotlari, tuxumlarni,
mevalarni, sabzavotlarni saralash va x.k.).
Ijro etuvchi elementlar boshqarish ob’yekti holatini bevosita o’zgartirish
uchun xizmat qiladi. Ijro etuvchi elementlarga
ijro etuvchi mexanizmlar va
rostlash organlari taaluqlidir.
