Obyektni aniqroq k o iis h uchun xloral gidrat suvi tomchisidan
tiniqlashtirib metilen k o ‘kida bo‘yab ko‘rish mumkin.
Eng tashqi - birinchi qavat hujayralar
qatlami dermatogen deb
atalib, keyinehalik bu qavatdan epiderma to ‘qimasi hosil bo ‘ladi.
Dermatogen ostidagi bir necha qavat hujayralar qatlami periblema
deb ataladi, bu qavatdan kelajakda poya p o ‘stloq to ‘qimalari hosil
b o ‘ladi. Markaziy qismni tashkil etgan hujayralar qatlami pleroma
deb ataladi. Poyaning markaziy qismi (stel) yoki markaziy silindmi
tashkil etgan to ‘qima (o‘tkazuvchi, mexanik va boshqa)Iar rivojla-
nadi. Lekin bu qavatlar orasidagi chegaralami juda yupqa va bir
tekis kesmalardan tayyorlangan mikropreparatdagina aniq ko‘rish
mumkin. Poya o ‘sish konusining rasmi ish daftariga chizib olinadi.
Nazorat savollari:
1. To‘qima deb nimaga aytiladi va ular qanday xillarda boiadi?
2. Meristema qanday xillardan iborat?
3. 0 ‘suv konusi qanday qismlarga bo‘linadi?
Qoplovchi to‘qimalar
Qoplovchi to ‘qimalar o ‘simlik organlarining tashqi tomondan
o ‘rab turuvchi hujayralar guruhidan iborat bo ‘lib,
ular mexanik
ishqalanish, bakteriya va zamburug‘laming zararlanishidan saqlay-
di, y a ’ni himoya vazifasini bajaradi. Qoplovchi to ‘qimalar kelib
chiqishiga ko ‘ra birlamchi va ikkilamchi b o iad i.
Birlamchisi epiderma, ikkinchisi esa po ‘kak va po ‘stloq deyi
ladi. Epiderma bir-biriga zich joylashgan tirik parenxima hujayra-
lardan iborat bo ‘lib, o ‘simliklaming barcha yosh qismlarini qoplab
turadi. Epiderma hujayralaming qiyofasi notekis b o iib to ‘g ‘ri bur-
chakli to ‘rtburchak, besh-oltita va undan ortiq ko‘pburchak hamda
noto‘g ‘ri burchak (egri-bugri) shaklda zich joylashgan.
Hujayra
tarkibida sitoplazma, yadro b o iib , p o ‘sti sellulozadan tarkib top-
gan, hujayrasining tashqi po ‘sti ichki po ‘stidan qalin b o iad i.
Epidermis o‘simliklaming yashash
muhitiga qarab mumsimon-
moysimon yod kukuni bilan qoplangan bo ‘lib, yaltiroq tashqi qavat
hosil qiladi. Kutikula o ‘zidan havo va suvni o ‘tkazmaydi hamda
o‘simlikdan suvning bug‘lanib ketishini sekinlashtiradi. Havo al-
mashishi va suvning bug‘lanishi alohida og‘izchalar (ustitsalar)
orqali ro ‘y beradi; og‘izchalar epiderma hujayralari orasiga joylash
gan bo ‘lib, u yumaloq va ochilib turadigan ikkita loviyasimon
qoplovchi
hujayradan iborat; og‘izcha ostidagi havo bo‘shliqqa
to‘planadi, bo ‘shliq esa o ‘simlikdagi ichki to ‘qimalarning hujayra
lari oralig‘iga borib qo‘shiladi. Qoplovchi hujayralar po ‘sti har
xil, ya’ni og‘izcha teshikchalari tomon joylashgan po‘sti boshqa
qismlariga nisbatan qalinroq tuzilgan. Bu hujayralar tarkibida
xloroplastlar mavjud bo‘lishi bilan epiderma hujayralaridan farq
qiladi. Qamrovchi hujayralar atrofida o‘mashgan epiderma hujay
ralari og‘izcha yon hujayralari deyiladi.
Epidermis ustida mayda
to‘nchalar va barglar b o iib , ular epidermis hujayralarining tashqi
muhitga tomon o ‘sgan o ‘simtasidir. Ular kutikula kabi suvni ortiq-
cha bug‘lanishdan, o ‘simlikni noqulay sharoitdan saqlaydi.
Tuklar
har xil shaklga ega bir va bir nechta hujayrali bo ‘ladi. B a’zi tuk-
laming uchi pufakchasimon yumaloq bo ‘lib, zaharli moddalar, efir
moylari va boshqa moddalami saqlaydi.
12- mashg'ulot.
