O S IM L IK L A R SISTEM ATIK ASI
0 ‘sim liklar sistem atikasi yer yuzida tarqalgan o ‘sim liklam ing
o ‘zaro yaqinligiga qarab, ulam i klassifikatsiyaga ajratadi. Bu so-
hada olim lar turlicha sistem alarni tuzganlar.
Hozirgi vaqtda Yer sharida taxm inan 500 m ing o ‘sim lik turi
bo‘lib, ularning 200 m ing turi tuban, 300
m ing turi esa yuksak
o ‘sim liklar hisoblanadi. 0 ‘sim liklar dunyosi ikki katta b o ‘limga
bo‘linadi:
1. Tuban o ‘sim liklar - Thallobionta (Thallophyta)
2. Yuksak o ‘sim liklar - C orm obionta (C orm ophyta)
I B O L IM . TUBAN O S IM L IK L A R -T H A L L O B IO N T A
(TH ALLO PH YTA)
Tuban o ‘sim liklam ing tanasi, bargi va boshqa qismlari
boMmaydi, ular yakka qavat - tallom dan iborat. Shuning uchun
ular tallom li o ‘sim liklar deb ataladi. Tuban o 'sim liklarda xlorofil-
dan tashqari, rang beruvchi q o ‘shim cha pigm entlar ham uchraydi.
Tuban o ‘sim liklar
orasida xlorofilsiz, y a ’ni rangsiz vakillar
(zam burug‘lar va bakteriyalar) ham uchraydi. Bular geterotrof
oziqlanadigan organizm lardir.
Tuban o ‘sim liklar bir hujayrali va k o ‘p hujayrali organizm lar
dir. Ular koloniya holida yashaydi, m ikroskopik (kichik) va b a ’zan
bir necha o ‘n m etrgacha kattalikda b o ‘ladi.
Tuban o ‘sim liklam ing deyarli ham m a vakillari suvda, b a ’zilari
sem am (zax) yerlarda, ayrim lari esa quruqlikda yashaydi.
Tuban o ‘sim liklam ing k o ‘pida onalik jinsiy organi bir hu
jayradan
iborat boMib, oogoniy deb ataladi.
Tuban o ‘sim liklar bakteriyalar, suvo‘tlari, zamburugMar va li-
shayniklardan iborat.
SuvoMlari - Algae. Hayoti suv bilan b o g ‘liq boMgan, tanasi
maxsus organlarga differensiallashm agan xlorofilli o ‘sim lilarga
suvoMlar deyiladi. S uvo‘tlari oranjeriyalarda, dengizlarda, k o ‘1,
daryo, anhor, kanal, hovuz va
katta-kichik koTm ak suvlarda, zax-
kash yerlarda, hatto issiq buloqlarda ham boMadi.
SuvoMlarning tanasi organlar (poya, barg, ildiz)ga boMinmagan
tallom dir. Bir hujayrali, kaloniyal va k o ‘p hujayrali suvoMlar ham
boMadi.
SuvoMning tanasi sirt tom onidan p o ‘st bilan qoplangan.
K o'pchilik suvoMlarning p o ‘stlogMda
shilliqlanadigan selluloza
boMadi. B a’zi suvoMlarning p o ‘stiga har xil m oddalar singgan
boMib, k o'rinishi o 'zg arib turadi. M asalan, ko'k-yashil suvoMlar
p o ‘stida pektin m oddasi, diatom suvoM p o 'stid a
qum tuproq, xara
su v o 't p o ‘stida korbonat kislota tuzi boMadi.
Barcha suvoMlar hujayrasida sitoplazm a va hujayra shirasi
boMadi.
Hujayra yadrosining m iqdori suvoM turiga qarab har xil boMadi,
y a ’ni bir yadroli, k o ‘p yadroli va yadrosiz hujayralar.
SuvoMlar yashil, k o ‘k-yashil, sariq, qungMr, qizil ranglar-
da boMadi: ranglar ularning po'stidagi pigm ent tarkibiga k o ‘ra
o ‘zgaradi.
Barcha suvoMlarda, ulardagi rangning har xil boMishidan
qat’i nazar, yashil pigm ent - xlorofill, albatta, boMadi, shuning uchun
ular mustaqil (avtotrof) ravishda karbonat angidridni o'zlashtirib
yashaydi.
SuvoMlar vegetativ, spora yordam ida va jin siy usulda (konyu-
gatsiya va kopulatsiya tipida) ko'payadi.
SuvoMlar besh sinfga boMinadi: 1. K o‘k-yashil, 2. Yashil. 3. Dia
tom. 4. Qo'ngMr. 5. Qizil suvoMlari.
M azkur qoMlanmada bulardan dastlabki uchtasi haqida to'xtalib
oMiladi, chunki keyingi ikkitasi 0 ‘rta Osiyoda kam uchraydi.
K o‘k-yashil suvo‘tlari bir hujayrali va koloniyali boMib ya-
shaydigan organizmlardir. U larning k o ‘k-yashil rangda boMishi
tarkibidagi yashil xlorofill va k o ‘k fikatsidon
pigm entlar nisbatiga
bog‘liq. K o‘k-yashil suvo‘tlari, asosan, chuchuk suvlarda, zax yer-
larda, tezoqar daryolardagi toshlarda o ‘sadi. B a’zi turlari esa 70 -
80° li issiq buloqlarda va dengizlarda uchraydi.
Suvo‘t hujayrasi tashqi tom ondan pektin qavati bilan o ‘ralgan
bo‘lib, ichida sitoplazm a va hujayra shirasi bor, yadrosi y o ‘q,
ammo sitoplazm asi ichida sochilgan holda yadro moddasi boMadi.
Bu su v o‘tida xrom atofor ham boMmaydi,
pigm ent esa hujayra
shirasida erigan holda boMadi. K o ‘k-yashil suvoMlari hujayra-
larning oddiy boMinishi yoMi bilan k o ‘payadi. Bu o ‘tning b a ’zilari
noqulay sharoit yuz berganda spora hosil qiladi.
