|
Ekologiya 11. Rom уоrм ато\. Л tos II кenт z 1: L
|
| bet | 16/119 | | Sana | 07.02.2024 | | Hajmi | 0,61 Mb. | | #152531 |
Bog'liq Ekologiya 11. Rom уоrм ато. Л tos II кenт z 1 L-fayllar.org111. ВОВ EKOLOGIК TIZIMLAR
3.1 Yer Ьiotasining qisqa tarifi
Flora bu yerdagi o's_imliklarning ma'lum Ьir hududda o'zaro ·ya shaydigan maydoniga,fauna deb ma'lum Ьir hududda yashaydigan hay vonlar majmuasiga aytiladi. Flora Ьilan fauna Yerning ma'lum Ьir hududida o'zaro Ьirlashib blotani tashkil qiladi.
Hozirgi kunda yer sharida 2,5 mln tirik organizmning o'xshashligi
va turlari olimlar tomonidan aniqlangan va yozilgan. Tirik organizmlar hujayrasizlar (viruslar va faglar) ga ajralgan. Hujayralilar ikki bo'limga: prokariotlar (Ьir hujayralilar va eukariotlar-yadrolilarga bo'linadi.
Viruslar-hujayra ichidagi parazitlar bo'lib ular faqat tirik orga nizmdagi hujayra ichida yashay oladi. Ular ko'payadi, o'z irsiy belgi va
xususiyatlarini saqlab qoladi, ammo hujayra tuzilishiga ega bo'lmaydi, modda almashinuvi bo'lmaydi, o'smaydi, ko'payish usuli ham alohida.
Baktyeriyalar- Yer sharida eng ko'p tarqalgan Ьir hujayrali orga
nizmlardir. Ularning hajmi juda kichik bo'ladi. Ular ichida oziqlanishiga qarab ayrimlari avtotrof bo'ladi, masalan oltingugurtli baktyeriyalar misol bo'ladi. Ko'pincha ular getyerotrofbo'lib, ularga ko'ra safrofit va redutsentlik ustun keladi. Ayrimlari odam va hayvonda parazitlik qilib yashaydi.
Ular hamma yerda tuproqda, suvda, havoda va tirik organizmlarda yashaydi, tuproqda juda ko'p bo'lib Ьir gramm- oddiy tuproqda yuz millionlab, qora tuproqda esa ikki milliarddan ziyod yashaydi. Ular tuproqda nitrifikatsiya, azot to'plash va boshqa vazifalarni bajaradi. Ularning ayerob va anayerob shakllari bor. Tuproqning pastki qismiga qarab kamayib boradi va ikki kilometrgacha masofada uchraydi.
Suv orqali baktyeriya suv xavzalariga tushadi va 1 ml suvda 300 ming donagacha bo'lishi mumkin, qirg'oqdan uzoqlashishi Ьilan ular soni kamayadi.
Havo atmosferasida ular nisbatan kam.
Baktyeriyalar, tuproq hosil bo'lishida, taЬiatda azot, fosfor, oltingu-gurt va boshqa elementlaming aylanishida ahamiyatga ega. Ular hayvon va o'simlik qoldiqlarining chirishi va minyeral moddalarga aylanishida katta ahamiyatga ega. Suvni tozalashda, sut mahsulotlarini
35
36
va vino tayyorlashda foydali xususiyatlari bor. Shu Ьilan Ьir qatofda ular bezgak, tif, ichburug', o'pka sili va boshqa kasalliklami chaqiruvchi hisoЫanadi.
Ко'k yashil suv о'tlari tuzilishiga ko'ra Ьir
baktyeriyalarga o'xshash ammo fotosintezlanadigan
hujayrali avtotroflar
hisoЫanadi. Ular ko'pincha chuchuk suvlarda Ьo'ladi, dengizlarda kam uchraydi. Bu suv o'tlar suvni ayniqsa suv o'tkazuvchi (vodoprovod) tizimini ifloslantiradi.
Haqiqiy suv о'tlari-bu tuban o'simliklaming katta Ьir guruhi
hisoЫanadi. Suv o'tlari yerdagi Ьirinchi fotosintezlanuvchi organizmlar bo'lib dunyoni va atmosferani kislorod Ьilan taminlovchidir. Bundan tashqari ular suvdan to'g'ridan-to'g'ri azot, oltingugurt, fosfor, kaliy va boshqa elementlami o'zlashtiradi. Tuban o'simliklarga lishayniklar ham kiradi.
O'simliklar-ular fotosintezlanuvchi haqiqiy avtotrof organizm lardir, ular tablatda quyosh nuri va undagi kimyoviy Ьiogen elementlar orqali organik modda to'playdi. Tuproqda yashaydi va undan ozuqa moddalami o'zlashtirib oladi. O'simliklar barcha hayvonlarga va insonlarga ozuqa moddalar yetishtirib byeradi. Ular ozuqa moddalami ildizlari orqali o'zlashtirib bargdan poyaga transport qiladi va natijada fotosintez boradi. Мох, paporotniksimonlar, gullilar geografik landshaft ning tarkiblni tashkil qiladi. Bular ichida gullilar eng ko'p bo'lib 250 mingdan ko'p tumi tashkil qiladi. O'simliklar-kislorod byeruvchi yagona manba bo'lib xizmat qiladi, agarda kislorod bo'lmasa odam ham hayvon ham nobud bo'ladi. O'simliklar, Ьir yillik, ko'p yillik, o'tlar, butalar, chala butalar va daraxtlarga Ьo'linadi.
Zamburug'lar-ayrimlari Ьir hujayrali, ayrimlari ko'p hujayrali
Ьo'lib, xlorofill saqlamaydiganlari 100 mingdan ziyod. Ular istemol qilinadigan va zaharlilar hamda parazitlarga bo'linadi.
Parazit zamburug'lar shudring, zang, qora-kuya va boshqa kasalliklami chaqiradi.
Safrofit zamburug'lar o'lgan hayvon va o'simlik qoldiqlarini minyerallashtiradi yoki yemiradi.
Hayvonlaming turi, shakli va ko'rinishi 1 mlnga yaqin, deyarli hamma hayvonlar getyeratrof organizm bo'lsa, konsumentlar ham
uchraydi. Ular ham Ьir hujayrali va ko'p hujayralilarga, umurtqasiz va umurtqalilarga Ьo'linadi. Ular ichida turi va soni jihatida bo'g'imo yoqlilar juda ko'p Ьo'lib har insonga 200 ming dona to'g'ri keladi. Son
jihatdan ikkinchi o'rinda molyuskalar sinflni aytish mumkin, uchinchi
37
o•rinda umurtqalilar ьо•нь ularda sut emizuvchilar o'ndan Ьirini tashkil qilsa, umurtqalilaming yarim turi baliqlarga to•g'ri keladi.
Umurtqalilaming katta turi suvda yashaydi, hashoratlar quruqlikda hayot kechiradi. Suvda va quruqlikda yashovchi va moslashgan o'simlik va turlari soni deyarli Ьir xil Ьo'lsa, hayvonlarda quruqlikda 92-93 % yasl1asa, suvda 7-8 % hayot kechiradi. Demak organizmlaming quruqlikka chiqishi turlar xilma-xilligi uchun evolyutsion turtki byergan va quruqlikda barqaror ekotizimni tashkil Ьo•lishiga olib keldi.
|
| |
