Geoaxborot tizimining rivojlanish istiqbollari

Geoaxborot tizimining ilmiy asoslari
214 
7.5-rasm.
Sun’iy yoʻldoshlarning orbitadagi sxematik joylashuvi 
(Manba http://www.grimes-surveying.com)
Har bir zamonaviy sun’iy yoʻldosh borti bir qator yuqori texnologik 
qurilmalar bilan jihozlangan va ular jumlasiga: 

toʻrtta atom soatlar;

uchta kadmiy nikelli batareyalar;

quvvati 1136 Vt boʻlgan ikkita quyosh batareyalari;

yoʻldosh boshqaruvi uchun qisqa toʻlqin diapazonli antenna;

foydalanuvchi bilan aloqa qilish uchun 12 elementli uzun toʻlqin diapazonli 
antenna. 
Agar dastlabki ishlab chiqilgan GPS
 
qurilmalar futbol toʻpi kattaligida va 
undan ham kattaroq boʻlgan boʻlsa, hozirgi kundagi GPS
 
larning oʻlchami mobil 
telefon bilan barobar va bu qurilmalar obyektning joylashgan koordinatasi 
balandligi kabi ma’lumotlardan tashqari, obyekt joylashgan joyni shahar, 
transport magistrallari va boshqa koʻpgina obyektlar bilan birga kichik ekrandagi 
kartada ham koʻrsatib bera oladi.
Uch koordinatani (uzoqlik, kenglik va dengiz sathidan balandlik) 
aniqlashdan tashqari GPS
 
quyidagi vazifalarni ham bajaradi:

obyektning tezligini tashkil etuvchilarni aniqlash;

aniq vaqtni 0,1 sekund aniqlikda oʻlchash;

Geoaxborot tizimining ilmiy asoslari
215 

obyektning haqiqiy yoʻl qiyaligini hisoblash;

yordamchi axborotni qayta ishlash va qabul qilish.
Hozirgi kunda tez-tez GPS degan atamaga duch kelmoqdamiz va bu 
tushuncha nafaqat geodeziya sohasida, balki mobil telefonlarda ham keng 
ravishda qoʻllanilmoqda. GPS global pozitsion tizim degan ma’noni anglatadi. Bu 
tizim Yerga doimiy ravishda elektromagnit signallarni yuborib turuvchi sun’iy 
yoʻldoshlar tizimidan tashkil topgan. Bunday signallarni qabul qilish uchun Yerda 
ham maxsus qabul qilib oluvchi priyomnik (qabul qilgich)lar va qurilmalar 
boʻladi. Bunday qurilmalarning afzalligi shundaki, sun’iy yoʻldoshdan yer 
yuzidagi obyektgacha boʻlgan masofa yuqori aniqlikda (bir necha 10 km dan bir 
necha millimetrgacha) oʻlchanadi va natijada bunday aniqlikdagi hisob-
kitoblardan olingan obyektning koordinatasi yoki joylashgan joyi ham yuqori 
aniqlikda oʻlchanadi. 
Global pozitsion tizimni yaratish fikri oʻtgan asrimizning 50-yillarida 
paydo boʻldi va uni amaliyotda qoʻllash fikri Jon Xopkins Universiteti tomonidan 
ilgari surildi. GPS 1969-yili AQSH mudofaa vazirligining buyurtmasi asosida 
ishlab chiqilgan. Boshlangʻich bosqichda bu tizim dengiz sathidan 22,5 km 
balandlikda, 55 daraja qiyalikda, orbita boʻylab 6 marta aylanadigan 24 ta sun’iy 
yoʻldosh va yer yuzasida kuzatish uchun moʻljallangan hamda sun’iy 
yoʻldoshlarning harakatini doimiy kuzatib turuvchi, lozim boʻlsa orbitadagi 
yoʻnalish xatoliklarini yetkazib turuvchi maxsus yer stansiyalar tizimidan iborat 
boʻlgan (7.6-rasm). Sun’iy yoʻldoshlar Yerga kuchsiz signallar joʻnatadi, lekin bu 
obyektning joylashgan koordinatasini aniqlash uchun yetarli hisoblanadi. Bu 
antiqa tizim AQSH hukumati uchun 12 milliard dollarga tushgan.
7.6-rasmda GPS

Download 2,15 Mb.