Geoaxborot tizimining ilmiy asoslari
208
Oxirgi yillarda GAT texnologiyalariga keng masshtabda ekspert tizimi jalb
qilinmoqda. Ekspert tizimni soddaroq tarzda “qoʻllanilish sohasi qisqa boʻlgan
aniq masalani hal qiluvchi sun’iy intellekt” deb tushunishimiz mumkin. Ya’ni
ekspert mutaxassis oʻrniga dastur tizimda yuzaga kelishi mumkin boʻlgan
muammolarni dasturlangan bilimlar asosida hal qiladi. Faqatgina ekspert tizimga
qisqa ma’lumotlar va buyruqlarni kiritib qoʻyish va algoritmlar ham mos holda
qisqa boʻlishi zarur. Bu yerda bilim deganda
inson faoliyati yoki fanda
ishlatiladigan faktlarning umumiy yigʻindisi tushuniladi. Ma’lumot aniq
roʻyxatga olingan faktlar asosida boʻlib, bu ma’lumotlar asosida biz bilim olamiz.
Ekspert tizimlarning ishlab chiqilishidan koʻzlangan maqsad, avvalambor,
hozirgi axborot texnologiyalari rivojlanish zamonida paydo boʻlayotgan ulkan
miqdordagi va turli xil axborotlardir. Bu, oʻz
navbatida, axborotlar qayta
ishlanishi va tahlilini
avtomatlashgan tizimga
oʻtkazish zaruriyatini yuzaga
keltirmoqda. Yuqorida ta’kidlanganidek, ekspert
tizim boshqa avtomatlashgan
tizimlardan oʻzining yuksak intellektga ega ekanligi va belgilangan boʻlim
muammolarini hal qilishga moʻljallanganligi bilan ajralib turadi.
GATni samarali ishlatish va rivojlantirish yuqori darajali avtomatlashtirish
va ekspert tizimlarni qoʻllash orqali amalga oshirilishi mumkin. Ekspert tizimga
ta’rif beradigan boʻlsak, u axborot tizimining bir sinfi boʻlib, foydalanuvchi yoki
mutaxassisning buyrugʻisiz yoki amallarisiz oʻzida mavjud boʻlgan bilim,
ma’lumot va algoritmlar asosida geografik ma’lumotlarni tahlil qilish, qaror qabul
qiish va tasniflash ishlarini amalga oshiruvchi avtomatlashgan tizimdir. ET
kirayotgan
axborotni sinflarga ajratib, ularni kerakli formatlarga oʻtkazishi va
mos oʻrinlarga tayinlashi ham zarur.
Ekspert tizimning ishlashi uchun uning bazasiga ma’lumotlar ikki tamoyil
boʻyicha kiritilishi mumkin: yuzaki va chuqurlashtirilgan. Birinchi tamoyil
boʻyicha ma’lumotlar ma’lum qonun-qoidalar
asosida kiritilsa, ikkinchisida
ramkalar yordamida kiritiladi.
GATdagi quyidagi masalalar ekspert tizim yordamida hal qilinadi:
videotasvirlarni qayta ishlash;
