• Geoaxborot tizimining ilmiy asoslari
    		•

    Geoaxborot tizimining ilmiy asoslari




    Download 4,14 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet20/45
    Sana25.06.2024
    Hajmi4,14 Mb.
    #265675
    1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   45
    Geoaxborot tizimining ilmiy asoslari
    167 
     5.20-rasm.
    Uch oʻlchamli modellar
     (Manba: Internet) 
    Demak, yuqorida ta’kidlanganidek, grid mavzulari orqali joyning 
    tafsilotlari fazoviy tahlil jarayoni orqali batafsil koʻrsatib beriladi. Grid 
    mavzusining oʻzi nima ekan? Grid soʻzi inglizchadan olingan boʻlib, toʻr degan 
    ma’noni beradi, ya’ni bizga ma’lumki, kartalar toʻrlarga boʻlinadi. Grid bu 
    fazoviy ma’lumotlar kvadrat kataklarga boʻlinib tasvirlangan geografik qatlamdir. 
    Har bir katak oʻzida berilgan joyning geografik qatlami toʻgʻrisidagi axborotni 
    namoyon qiluvchi raqamlangan ma’lumot qiymatini saqlaydi. Axborot turiga 
    qarab grid mavzusi, oʻz navbatida, toʻliq yoki qisman nuqtalardan iborat boʻlishi 
    mumkin. Toʻliq qiymatlardan tashkil topgan grid mavzu atribut ma’lumotlarga 
    ega boʻlgan jadval bilan bogʻliq. Bunda katakchalar bir xil atribut ma’lumotlarga 
    ega boʻladi. Qisman yoki oʻzgaruvchan nuqtali qiymatlardan tashkil topgan grid 
    mavzular jadvaldagi ma’lumotlarga mos boʻlmaydi. Qiymatlar oʻzgaruvchan 
    boʻlganligi uchun ikkita katakcha bir xil qiymatga ega boʻlmaydi. Grid mavzu 
    oʻsha joyning geografik ma’lumotini namoyon qiladi, lekin oʻzida hech qanaqa 
    ma’lumot saqlamaydi. Dastur yordamida ixchamlash jarayonida har bir katakcha 
    ranglar bilan toʻldiriladi. Har bir katakcha oʻzida qiymatlarni mujassamlashtiradi 
    va bu qiymatlar kartalarga shartli belgilar orqali tushiriladi.
    Grid mavzu yaratishning geoaxborot tizimidagi oʻrni shundan iboratki, 
    bunda har bir nuqta koordinata ma’lumotlariga bogʻlangan boʻladi va bu 
    koordinatalarni jadvallardan oladi. Bundan tashqari, maxsus buyruqlar orqali bu 
    nuqtalar bir-biridan teng masofada joylashtiriladi va hosil boʻlgan kvadrat 

    Geoaxborot tizimining ilmiy asoslari
    168 
    katakchalar orqali joyning modeli hosil qilinadi. Kvadrat katakchalar qanchalik 
    kichik oʻlchamda boʻlsa, yaratilayotgan modelning past-balandliklari shunchalik 
    aniq hosil boʻladi. Bu boshqacha nom bilan joyning relyef modeli deb ham 
    ataladi. Joyning relyef balandligidan tashqari, GATda yuza sathlari, meteorologik 
    kuzatuvlar natijasi, aholi zichligi va boshqa koʻrsatkichlar ham modellanishi 
    mumkin.
    Joyning modelini yaratishda uch oʻlchamli koordinata sistemasidan 
    foydalaniladi. Ushbu qoʻllanmaning boshlangʻich boblarida DEM (
    Digital 
    Elevation Model
    ) yoki relyefning raqamli modeli degan tushunchaga duch keldik. 
    Bu ba’zi joylarda DTM yoki yuzaning raqamli modeli (
    Digital Terrain Model
    ) 
    deb ham yuritiladi. DTM bu joy past-balandliklari (relyef, qiyalik, burchaklar, 
    kanallar va boshqa past-balandliklar) xususiyatlarining raqamli namoyandasi 
    hisoblanadi. Ushbu modelni yaratishda toʻrt xil nuqtali tizimlardan foydalaniladi 
    (5.21-rasm). Grid yoki kvadrat toʻrlar orqali, tasodifiy yoki oʻzgaruvchan nuqtalar 
    orqali, kontur chiziqlar va koʻndalang kesmalar orqali yaratish bunga misol boʻla 
    oladi.
    1.

    Download 4,14 Mb.
    1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   45




    Download 4,14 Mb.
    Pdf ko'rish