chanlarda yuqori tubi qo‘yilib, unda bijg'itish shpunti va lyuk uchun tuynuk
qoldirilib, ular orqali chan to‘ldiriladi. Chanlaming pastki qismida ochiluvchan tubi
bo'lib, tubidan 10-15 sm balandlikda yog'och panjara o‘matilgan. Bunday
moslama bijg'ishdan keyin vinoni chandan bo'shatish imkoniyatini beradi. Vinoni
bijg'itishda chan yuqori chekkasidan taxminan 20-25 sm uzoqlikda yog‘och
panjara o‘matilib, u uzum turpini yuqoriga k o ‘tarilishiga yo‘l qo‘ymaydi. Chan
devorining pastki qismida butlardagi singari lyuk o‘matiladi jo ‘mrak uchun teshik
parmalanadi. Chan va butlami qurishdan saqlash uchun tashqari qismi olif yoki
maxsus lok surkaladi.
S h p u n t v a chanlar. Bochka, but va chanlar teshiklari yog'och po‘kaklari bilan
yopiladi.
Bochka va butlaming teshiklari shpuntlar bilan ostki teshiklar chanlar ostki tubi
bilan yopiladi. Vinoni yertoMada saqlashda yog‘och qatlamlari bo‘ylab yo'nilgan,
uzunligi 10 sm li dub yog‘ochidan tayyorlangan po'kaklar qo‘llaniladi. Vinoli
bochkalami tashishda shpuntli teshiklar shunday p o ‘kaklar bilan yopiladi.
K o‘ndalang shpuntlar teshiklariga mos (5 sm atrofida) va balandligi 4-5 sm.
Choklar ham bo‘yi (3*7 sm) va ko‘ndalangiga (3*3 sm) qo‘yiladi. Vino k o ‘pincha
bo'ylab qo‘yilgan shpunt va choklardan sizilib o‘tadi. Ushbu g ‘ovaklikni yo'qotish
uchun shpunt va chanlar qaynoq eritilgan parafta bilan shimdiriladi.
M ayda inventar. Vinochilik xo‘jaliklarida turli inventarlardan foydalaniladi.
Vinoni bir idishdan ikkinchi idishga o‘tkazishga yog‘ochdan
yasalgan
ariqchalar ishlatiladi. Ariqchalardan tashqari voronka, loyqa yoki cho'michlar
qo‘llaniladi.
Vino uchun tem ir-betonli rezerv u arlar. Yirik ixtisoslashtirilgan vinochilik
xo‘jaliklarida vino uchun sementlangan rezervuarlar ishlatiladi.
Bunday
rezervuarlar toshdan, g'ishtdan qurilgan bo‘lib, uning ichki va tashqi tomonlari
sement suvog'i bilan qoplangan bo'ladi. Ammo bunday hajmlar unchalik yuqori
pishiqlikka ega bo'lmay, tezda buzilib ketishi mumkin,
shuning uchun keyingi
paytlarda ularda faqat g'ijimlangan massani saqlash uchun foydalaniladi.
Hozirgi davrda vino uchun temir-beton rezervuarlar yaratilmoqda. Rezervuarlar
o'lchamlari juda xilma-xil bo‘lib, ulami foydalanish maqsadiga bog'liq bo'ladi.
Vinoni saqlash uchun 1000, 1500 va 2000 dkl, ko‘p miqdorda vinolami
kupajlash uchun esa-5000, 10000 dkl va undan ancha katta hajmdagi sistemalar
ishlatiladi. Temir-beton rezervuarlar sement qatlami bilan suvalib qoplanadi.
Vinoni ohak va temir ta ’siridan saqlash uchun temir-beton rezervuarlar ichidan
shisha yoki chinni plitkalar bilan qoplanadi. Ushbu maqsadga erishish uchun
boshqa usullar, jumladan sistemaning ichki qismini kimyoviy moddalar bilan
ishlov berish bilan amalga oshirish mumkin. Bu moddalar ohak bilan qo'shilib
erimaydigan qatlam hosil qilib, vinoni sement ta’siridan saqlaydi.
Vino kislotasi bilan ishlov berish eng keng
tarqalgan va yaxshi usul
hisoblanadi. Buning uchun rezervuarlar devorlar 3 kun farqi bilan ikki marotaba 10
foizli vino kislotasi aralashmasi bilan qoplanadi. Har bir qatlam qoplanishi
oralig'ida devorlar qurishi kuzatiladi. Rezervuar devorlarida shundan keyin
aralashmaydigan nordon vino ohaki qatlami yuzaga keladi. Devoming 1 m2 yuziga
40 g vino kislotasi sarflanadi. Vino kislotasi o'm iga sulfat kislotasini yaxshi
28
natijalarga erishish mumkin. Ushbu kislota ohak bilan birga vinoda kam
aralashadigan nordon sulfat ohaki (gips) yuzaga keltiradi. Rezervuarlarga ishlov
berish uchun 10 foizli sulfat kislotasi
aralashmasi tayyorlanib, u bilan devorlar
surkaladi. Rezervuaming 1 m2 yuzaga 10 g sulfat kislotasi sarflanadi.
Birinchi va ikkinchi ishlov berilgandan keyin devorlar qurigandan so‘ng toza
suv bilan yuzaga kelgan tuz va kislota qoldiqlarini yuvish tavsiya etiladi.
V.E.Toirov nomidagi Ukraina uzumchilik va vinochilik ilmiy tadqiqot
institutining o'tkazgan amaliy va izlanishlariga ko‘ra temir-beton rezervuarlarni
vino yoki sulfat kislotalari bilan berish vino sifatiga salbiy ta’sir ko'rsatmaydi.
Shisha plitkalar bilan qoplangan temir-beton rezervuarlar vino kislotasi va
kimyoviy vositalar bilan ishlov berilganga nisbatan alohida afzalliklarga ega emas.
Fransiya, Germaniya, Italiya va Amerikada temir-beton rezervuarlaming
ichki
devorlarini qoplash uchun xilma-xil tarkiblar qo'llaniladi. Italiyaning Borsa
firmasida ebon keng qo‘llanilib, u tog‘ mumi, qatron (smola) va bitum
aralashmasidan iborat.
Boshqa qo'shimcha moddalar bilan tayyorlangan ebon plitkalari issiq holda
betonning g‘adir-budir yuziga 8 mm qalinlikda yopishtiriladi, choklari tekislanadi.
Ebondan boshqa temir-beton rezervuarlari ichki devorlarini qoplash uchun yana
ko'plab tarkiblar mavjud bo'lib, ulardan ko‘p qo‘llaniladigan
tuproqda kimyoviy
yo‘l bilan kerozolit, u quruq notekis devor yuzasiga issiq holda 6 mm qalinlikda
suyuqlanadi.
Tarkiblaming ko‘pchiligi, jumladan antikor, gashel va boshqalar patentlangan
va firma sirlari hisoblanadi.
Keyingi paytlarda bizda va horijda temir-beton sistemalaming ichki yuzasini
qoplash uchun turli loklar qo‘llanilib, ular sement bilan mahkam birlashib,
tekis
yuza hosil qiladi va vinoning ta’m sifatiga salbiy ta’sir ko‘rsatmaydi.
Vino uchun foydalaniladigan temir-beton rezervuarlar odatda to‘g‘ri burchakli
(4-rasm) yoki silindr (5-rasm) shaklli kameralarga ega.
Rezervuar shipiga konus yoki yuqorisi egilgan shakl beriladi. Bundan maqsad
vino bilan rezervuar shipi o‘rtasida bo‘sh havo joyi qoldirmasdan ulam i
yuqorigacha to ‘ldirishdir. Temir-beton rezervuarlarni pastki qismida eshik-lyuki
bo‘ladi.
Ulaming shipida rezervuarlarni to'ldirish uchun tuynuk qoldiriladi. Rezervuar
sathidan biroz balandlikda vinoni tushirish uchun j o ‘mrak o‘matilgan b o ‘ladi.
Bochkalami to'ldirish yengil bo'lishi uchun rezervuarlar tepalikka o‘matiladi.
Rezervlar sathi suyuqlik oqishi oson bo'lishi uchun ozgina qiya bo‘lishi kerak.
Temir-beton rezervuarlar toMishini kuzatish uchun vino o'lchash
shishalar
o'matiladi.
M etall rezerv u arlar. Hozirgi davrda oziq-ovqat sanoatida, jumladan vino
ishlab chiqarishida metall rezervuarlardan keng foydalanilmoqda.
