Tokzor ko‘p yillar uchun barpo etiladi. Uning hosildorligi, uzoq yashashi va
sermahsulligi ko‘p jihatdan uni to‘g ‘ri tashkil qilishga bog'liq. Shuning sababli
tokzor puxta ishlab chiqilgan reja asosida barpo etiladi, unda joyning tuproq-iqlim
sharoiti, tokning biologik xususiyatlari va tashkiliy-xo‘jalik shartlari hisobga
olingan holda tuziladi. Bundan tashqari, tok ko‘chatlarini o‘tkazishdan oldin
navlami
tanlash va joylashtirishga, yemi tayyorlashga va к о 'chat o‘tkazish
texnikasiga katta ahamiyat beriladi.
Y em i tayyorlash quyidagilardan: tekislash, undan oldingi ekinni ekish, yemi
o'g'itlash, tik yon bag'irlam i zinopoyalash, sug'orish, drenaj tizimlarini qurish,
kartalami mustahkamlashda yemi ag'darib haydash va begona daraxt yoki butalar
bo'lsa, ulam i kovlab tashlash va boshqa ishlardan iborat tokni kuzda va bahorda
o‘tkazish mumkin. Maydonga, joyning relefiga va mashinalaming mavjud bo'lish-
bo'lmasligiga ko‘ra, tok mexanizatsiya yordamida yoki qo'lda
chuqur qaziydigan
burg‘u yordamida o'tkaziladi.
Tokzor yerini ishlash tuplaming sifatli va barqaror m o‘l hosil beradigan bo‘lib
yaxshi o'sishi uchun qulay sharoit yaratadi. Yemi ishlash bilan tuproqda nam
to ‘plash va uni tejab sarflashga, tuproq aeratsiyasi uchun sharoit yaratishga, begona
o'tlarga qarshi kurashishga, o‘g ‘it solish va toklami qishlash uchun ko'mishga
erishiladi. Yemi ishlash tizimi: qator oralarini kuz va bahorda ishlashni,
chizellashni, bahor-yozgi kultivatsiyani, yemi yumshatisbni, tuplar orasini chopish
va yumshatishni o ‘z ichiga oladi.
Tok ildiz tizimining b aquw at rivojlanganligi, so'rish
kuchini kattaligi va
yashash sharoitiga qarab o'zining anatomik-fiziologik tuzilishini qayta qura
olishiga ko'ra, qurg'oqchilikka nisbatan chidamli bo‘ladi. Zangining o'sishi,
hosil
tushishi va uning pishishi davrida tok har kuni ko‘p suv bug* lantiradi.
0 ‘zbekiston sharoitida tokning normal o'sishi va k o 'p hosil berishi uchun uni
suv bilan yetarli darajada ta ’minlash yanada katta ahamiyatga ega. Yozda harorat
juda yuqori va havoning namligi past bo'lganda, zanglardagi barglar sathi katta va
hosil m o'l bo'lganda, bug'lanish, oziq moddalaming harakatlanishi va sovush
uchun ko'p suv sarflanadi, tok o'suv davrida suv bilan yetarli darajada ta’minlansa,
fiziologik namligi, novda va mevalaming o'sishi, assimilyasiya kuchayadi, hosil
ko'payadi va uning sifati yaxshilanadi. Tuproqda suvning ortib ketishi ham,
yetishmasligi ham tok tupining rivojlanishi va hosil berishiga salbiy ta’sir etadi.
Tok tupi bir joyda k o 'p yil davomida o'sib, tuproqdan ko'p oziq moddalar
oladi. Akademik R.R.Shreder nomidagi Bog'dorchilik, uzumchilik va vinochilik
institutining m a’lumotlariga ko'ra, gektaridan 200-300 s hosil olinganda bir yillik
o'sish va olingan hosil hisobiga tok tupi yerdan: 89-102 kg azot, 40-50 kg fosfor va
200-300 kg kaliy oladi. Tok tupi oziq moddalaming asosiy qismini gullay
boshlagandan to mevasi pisha boshlaguncha talab qiladi.
Shunga ko'ra, tok o'simligi har xil o 'g 'itg a talabchan bo'lib, o 'g 'it solinganda
40% qo'shim cha hosil beradi. O 'g 'it solinganda tok va mevasining sifati ham
yaxshilanadi. Masalan, azot ko 'p solinganda novda va hosilning pishishi kechikadi,
vinoning tinishi qiyinlashadi va uning sifati pasayadi. Kaliy bilan o'g'itlash
natijasida mevasining serqandligi va xushta’mligi ortadi.
Organik o'g'itlardan, go'ngdan tashqarii, bog' komposti
va vino sanoatining
chiqitlaridan tayyorlangan kompostdan foydalaniladi. Mineral o'g'itlardan azot,
18
fosfor va kaliyli o‘g‘itlar, shuningdek mikroo‘g ‘itlar: bor, marganets va
boshqalardan foydalaniladi.
Tok tuproqlarini o‘stirish turli tizimlar, jumladan: tokni qoziqlarga olib, so'riga
ko‘tannay, tirgovuchsiz, ishkomda, gorizontal yoki qiya so‘rilarda, vertikal
so‘rilarda o ‘stirishlar qo‘llaniladi.
Tok tupini kesish uni parvarish qilishdagi asosiy agrotexnika usullaridan biri
hisoblanadi. Tokni har yili kesish kerak. Kesish orqali tok tupining yer ustki qismi
bilan uning ildiz tizimi o'rtasidagi to‘g ‘ri nisbat b o ‘lishiga erishiladi.
Kesishda tok
tupida m a’lum miqdorda kurtak qoldirib, hosil berishi va o‘sish darajasi tartibga
solinadi. Tokni kesish tupni parvarish qilishni-ko'mish, bog'lash, xomtok qilish va
hokazolami yengillashtiradi, shuningdek, hosildorligini kamaytirmagan holda uni
asta-sekin yoshartirish imkonini beradi. Bundan tashqari tok kesish, tupdagi
qutblikka
qarshi kurash, tokning ayrim vegetativ va generativ qismlarining o ‘sish
kuchini tartibga solishga hamda vegetativ va hosil beruvchi organlarining m a’lum
oraliqda yoyilishi hamda joylashishiga yordam beradi.
Tokni kesish va xom novdalarini yuhb tashlash vaqtida qoldiriladigan kurtaklar
va hosil beradigan novdalar soni muayyan tabiiy va agrotexnika sharoitida keyingi
yillarda tuplaming o‘sish kuchini hamda ulaming hosil berish qobiliyatini
pasaytirmasdan yuqori sifatli eng ko‘p hosil olishni ta’minlaydi, bu optimal
yuklama deb ataladi.
To‘g ‘ri yuklama belgilash uchun, tupning o‘sish kuchi bilan yuklama va uning
novdalari, uzum hosilining miqdori va sifati orasidagi bog‘lanish hisobga olinadi.
Tekshirishlar va ishlab chiqarish tajribasida shu narsa aniqlandiki, gektaridan
200-300 s hosil olish uchun vinobop navlaming har gektari hisobiga 300-350 ming
tagacha kurtak bo'lishi zarur.
Tokning yashil qismlari bilan olib boriladigan ishlar tok va bevosita ta’sir
ko‘rsatish hisoblanadi. Bu ishlar bahor-yozda, hayot faoliyati faollashgan davrda
bajarilib, tupning o'sishi,
oziqlanishi hosil berishiga, uning ayrim organlariga oziq
moddalami taqsimlanishiga va boshqa fiziologik holatlarga ta’sir etib, ulami
tartibga soladi.
Xomtok qilish, qo'ltiq novdalami yuhb tashlash, chilpish, erta-yozgi chekanka,
qo‘ltiq novdalardan qo‘shimcha hosil olish, novdalami xalqalash va g‘ujumlami
siyraklatish tupning yashil qismlari bilan olib boriladigan ishlardir.
