Tashqi muhitni ifloslantiruvchi moddalar va iflofloslanish darajasi
Yer sharini o’rab turgan atmosfera havosining umumiy o’girligi 5,3 x 10
(darajasi 18) kg ni tashqi l qilishi hisoblab chiqilgan. Dengiz yuzasida har bir
19
kvadrat santimetr yuzaga 1 kg havo og’irligi to’g’ri keladi. Bu havo miqdorining
asosiy qismi ya'ni 90% yer yuzasidan 15 km gacha balandlikda, 99 % 30 km va
99,9% 48 km balandlikda ekanligi aniqlangan.
Hech qachon va hech qayer da mutloqo toza havo bo’lmaydi. Uning asosiy
qismlari: azot - N 78,09%, kislorod - O 20,94%, argon - Ar 0,93% va qolgan
0,04% i CO , Ne, He, CH , Kr, NO2 , Xe, O , NH (amiak), NO , SO , H2 S va yana
bir qancha birikmalardan tashqi l topgan.
Mikotoksikozlar- yong’oq, don mahsulotlari, dukkakli don mahsulotlari, sut
mahsulotlari va tuhum orqali tarqalishi mumkin. Kasallikni oldini olish uchun
agrotehnik tadbirlar, mahsulotlarni saqlash qoidalariga rioya qilish kerak.
Mikroblarga taaluqli bo’lmagan zaharlanishlar.
Ovqatdan zaharlanishlar va ularni oldini olish tadbirlari.
Ovqatdan zaharlanish-ko’p hollarda o’tkir va ayrim hollarda surunkali
ko’rinishda bo’lib, sanitariya nuqtai-nazardan sifatsiz bo’lgan ovqat mahsulotlarini
istemol qilish natijasida kelib chiqadi. Bunda ovqat mahsulotlari tarkibida ayrim
turdagi mikroorganizmlar yoki ular ishlab chiqargan toksinlar yoki boshqa tabiatga
ega bo’lgan kimyoviy moddalar bo’lishi mumkin. Ovqatdan zaharlanish ko’pincha
jamoa shaklida ovqatlanishda kuzatiladi, ammo yakka tartibda kuzatladigan holatlar
ham uchrab turadi.
Ovqatdan zaharlanishlarni tasniflash asosida ularning etiologik va
patogenetik printsipi yotadi. Quyida ovqatdan zaharlanish turlari va ularni oldini
olish tadbirlari qisqacha tarzda keltirilgan.
Mikroblarga taaluqli ovqatdan zaharlanish
A. Toksikoinfektsiyalar- ularni keltirib chiqaruvchi mahsulotlar qatoriga go’sht va
go’sht mahsulotlari, polufabrikatlar, parranda mahsulotlari, sut va sut mahsulotlari
sababchi bo’ladi. Kasalliklarni oldini olish tadbirlariga chorvachilikda veterinariya
nazorati, mollarni so’yishdan tortib toki tayyor mahsulot holiga keltirishdagi
20
hamma bosqichlarda qat'iyan sanitariya nazoratini o’rnatish, mahsulotlarni saqlash,
tashish, ovqat tayyorlash, tayyor ovqatlarni tarqatish jarayonida yyetarlicha termik
ishlovlardan o’tkazish.
B; Intoksikatsiyalar - bu guruhdagi toksikozlarning eng tipik vakili botulizm
hisoblanib, ular konservalangan mahsulotlar, dudlangan baliq va go’sht
mahsulotlarini botulizm qo’zg’atuvchisi bilan ifloslanishi orqali kelib chiqadi.
Kasallikni oldini olish uchun mahsulotlarni konservalashdan oldin to’g’ri ishlovdan
o’tkazish, kislotali muhit yoki sho’r muhitni yaratish, iste'moldan oldin termik
ishlovdan o’tkazish hisoblanadi. Ikkinchi o’rinda stafilokokkli toksikozlar bo’lib,
ularni kelib chiqishida ifloslangan sut va sut mahsulotlari, qandolatchilik
mahsulotlari, yog’li baliq konservalari ko’pincha sababchi bo’ladi. Tabiati bo’yicha
zaharli bo’lgan mahsulotlarr orqali zaharlanishlar:
A. Zaharli qo’ziqorinlar- oq poganka, strochok, muxomor, oq salla, sarg’ayuvchi
shampinonlar keltirib chiqaradi. Kasallikni kelib chiqmasligini oldini olish
maqsadida qo’ziqorinlarni terish qoidalarini bilish va unga qat'iyan rioya qilish,
saralash, sotish va sotib olishda istemol uchun yaroqsiz bo’lganlarini farqlashni
aholiga o’rgatish lozim.
B. Zaharli o’simlikliklar orqali zaharlanishlar - geliotrop, trihodesma, bangidevona,
mingdevona, belladon kabilar. Oldini olish choralariga agrotehnik tadbirlar, aholini
sanitar bilimdonligini oshirish asosiy hisoblanadi.
V.Hayvonlar va baliqlarning zaharli organlari- marinka balig’ining ikrasi, usach
baliqining tuxumlari, buyrak usti bezi, oshqozon osti bezi kabilar. Tadbirlar
qatoriga aholini sanitar bilimdonligshini oshirish tadbirlarini kiritish lozim.
2.Ayrim sharoitlarda zaharlilik xususityalarini nomoyon qiluvchi mahsulotlar orqali
zaharlanishlarni kelib chiqishiga pishib yetilmagan no’xatlar, noto’g’ri saqlanish
natijasida aynib qolgan danak mag’izlari, kartoshkalarning o’sib ketishi kabilar .
3. Kimyoviy zaharli moddalar orqali zaharlanishlar - ko’pincha ovqat mahsulotlari
tarkibida bo’ladigan zaharli tabiatga ega bo’lgan moddalar sababchi bo’ladi. Zaharli
21
kimyoviy moddalar mahsulotlarga qishloq ho’jaligi ekinlarini pestitsidlar bilan
ishlovdan o’tkazish jarayonida, ovqatlarga qo’shiladigan qo’shimchalarning
nazoratsiz qo’llanishidan ularning ko’p miqdorlarda qo’shish orqali yoki tayyor
ovqat mahsulotlarini saqlash va tashish qoidalariga rioya qilinmagan hollarda kelib
chiqishi mumkin.
Sh.Etiologiyasi aniq bo’lmagan zaharlanishlar. Bu guruhga Gaff kasalligi, Urov
kasalligi va alimentar toksik aleykiya kasalliklarini kiritish mumkin
Ovqatdan zaharlanish holatlari aniqlanishi bilan vrach bemorga birinchi tibbiy
yordam ko’rsatishi shart, keyin ovqatdan zaharlanish sabablarini va vaziyatni
baholaydi, ovqatdan zaharlanishni keltirib chiqarishga shubhali bo’lgan
mahsulotlarni iste'moldan chetlashtiradi, tuman DSENM hodimlariga shoshilinch
habar jo’natadi (shoshilinch habarda aholi yashash punktining nomi, manzili,
zaharlanish qayd qilingan sana, vaqti, shubhali bo’lgan mahsulot nomi, kasallikka
chalinganlar soni ko’rsatiladi). Bundan tashqari, xabarnomaga 14 yoshgacha
bo’lgan bolalar, kasalxonaga yotqizilganlar soni, kasallikning og’ir-yengilligi,
o’lganlar haqidagi ma'lumotlarni yozilib vrach o’z ismi sharifi va imzosini qo’yadi.
Undan so’ng vrach DSENM laboratoriyasiga shubhali ovqatlardan namuna,
zaharlanganlarning qusuqlaridan namuna, oshqozon yuvilgan bo’lsa yuvindidan
namuna hamda bemorlarning qoni va najaslaridan namunalar olib laboratoriyaga
jo’natadi.
| 