Birinchi yordam ko‘rsatuvchilarning majburiyatlari

Birinchi yordam ko‘rsatuvchilarning majburiyatlari

quyidagilardan iborat:

• O‘zining va guruhining, shuningdek, jabrlanuvchining va

atrofdagilarning xavfsizligini ta’minlash.

• Jabrlanuvchiga yaqinlashganda xavfdan saqlanish.

• Jabrlanuvchining ahvolini baholash va uning hayotiga

xavf solayotgan omillarni aniqlash.

• Tez tibbiy yordamni xabardor qilish.

• Tahlil natijalariga assoslangan holda yordam ko‘rsatish.

• Tez tibbiy yordam xodimlariga ko‘maklashish.

• Ma’lumot to‘plash va uni qayd qilishda ishtirok etish.

• Falokat yuz bergan joydagi boshqa ishchilar va xizmatchilar

o‘rtasida vositachilik qilish.

• Jabrlanuvchini immobilizatsiyalash (taxtakachlash) va

transportirovka qilishga tayyorlash.

• Imkoniyati boricha jabrlanuvchilar va yordam ko‘rsatuvchilarni

infeksiyadan himoyalash.

• Yordam ko‘rsatishdan oldin va keyin darhol qo‘lingizni sovunlab

yuving, iloji boricha shoshilinch vaziyatlarda qo‘lqop kiying;

qo‘lqop kiyishdan oldin va keyin qo‘lingizni yaxshilab

yuving.

• Iloji boricha inson tanasidagi har qanday suyuqlikdan saqlaning.

yordam ko‘rsatayotganda qo‘lqop kiying. Shikastlangan joyni

(yarani) qo‘lingiz bilan bosganda suv o‘tkazmaydigan matodan

foydalaning. Agar bir marta ishlatiladigan qo‘lqop bo‘lmasa,

Sizning vazifangiz quyidagilardan iborat:

• Haqiqatan ham shoshilinch yordamga muhtoj holat yuzaga

kelganini aniqlash

• Ishga kirishishga qaror qilish

• Tez tibbiy yordamni chaqirish

• Tez yordam etib kelgunga qadar birinchi yordam ko’rsatish

169

jabrlanuvchining o‘zidan o‘z qo‘li bilan yarani bosib turishni

• Jabrlanuvchining yonidagi shishadan yoki o‘tkir

narsalardan shikastlanishdan saqlaning.

• Tig‘li narsalarni ishlatishda, tozalash yoki yo‘qotish

chog‘ida o‘zingizni yaralab qo‘ymaslik maqsadida xavfsizlik

choralariga rioya qiling.

• Shikastlangan terini tozalash va bog‘lam qo‘yishda toza va

quruq bog‘lamlardan foydalaning.

• Surunkali teri kasalliklari ochiq yara hosil bo‘lishiga olib

kelishi mumkin. Bunday kasalligi bor bo‘lganlar ochiq va

qonayotgan jarohatlari bo‘lgan jabrlanuvchilar bilan to‘g‘ridan

to‘g‘ri aloqa qilmasliklari lozim.

• Jarohatlangan joyga qarab yo‘talishdan, aksirishdan

saqlaning.

• Jabrlanuvchilardan ko‘p suyuqlik ajralayotgan bo‘lsa

plastmassa ko‘zoynak taqqan ma’qul.

• Agar sizga birdan tig‘li narsa kirsa yoki teringiz shilinsa

yoki ko‘zingizga suyuqlik sachrasa, darhol tibbiy yordamga

murojaat qiling.

Shu narsaga etiborli bo‘ling:

I. «Og‘izdan og‘izga» deb ataluvchi sun’iy ventilyatsiyani

o‘tkazish

Bu muolajani o‘tkazishda OIV yoki boshqa infeksiyadan zararlanishdan

qo‘rqmasa bo‘ladi. Bunday yo‘l bilan zararlanganlik

haqida ham ma’lumot yo‘q. Lekin jabrlanuvchining

og‘zidan qon kelsa, bunday muolajani qilmaslik kerak. Iloji

boricha bu muolajada toza mato yoki ro‘molchadan foydalanish

lozim. Og‘iz bo‘shlig‘ini qondan tozalab, keyin muolajani

boshlash maqsadga muvofiq hisoblanadi. Iloji boricha bunday

maskalarni birinchi yordam aptechkasiga kiritish kerak.

Maskaning yo‘qligi «og‘izdan og‘izga» yo‘li bilan sun’iy nafas

berishdan bosh tortishga sabab bo‘olmaydi.

2. Qon yo‘qotayotgan jabrlanuvchiga yordam ko‘rsatish

Qon oqishi insonning hayoti uchun xavfli bo‘lganligi sababli

birinchi navbatda uni to‘xtatish lozim.

Jarohatlangan shaxsga kerakli joyga uning o‘zi o‘z qo‘lini

bosib qonni to‘xtatishi mumkinligini tushuntiring. Agar

170

saqlanish uchun siz toza, qalin matodan, yoki kiyimdan

foydalangan holda uni to‘xtatishingiz mumkin. Agar yoningizda

bir martalik qo‘lqop bo‘lsa, uni kiyib oling.

• Agar qo‘lingizga qon teksa, uni iloji boricha tezroq sovun

bilan yuvib tashlang.

• Agar tanangizning biror joyiga, ayniqsa ko‘zingizga qon

yoki boshqa tana suyuqligi sachrasa, uni ko‘p suv bilan yuvib

tashlang.

• Agar teringiz qon tekkan buyum bilan shikastlansa, uni

sovun bilan tozalab yuvib, quruq toza mato qo‘yib darhol tez

yordamga qo‘ng‘iroq qiling.

Agar siz biron bir infeksiya bilan zararlanganingizni gumon

qilsangiz, konsultatsiya va diagnostika uchun tibbiyot xodimlariga

murojaat qiling.

4. To‘kilgan qonni yo‘qotish

To‘kilgan yoki sachragan qon shimib oluvchi mato bilan

yoki latta, qog‘oz salfetka, yoki qipiq bilan tozalab artilishi

kerak va ular polietilen xaltalarga solinib yoqilishi yoki ko‘mib

tashlanishi lozim. Qon tekkan yuza dezinfeksiyalovchi vosita

(gipoxlorid natriy yoki oddiy oqartiruvchi vositaning 5%li

eritmasi) bilan tozalab yuvilishi kerak. Yuzani 10-15 minutdan

so‘ng chayib tashlash lozim. Ifloslangan yuzani tozalashda qon

bilan muloqotda bo‘lmaslik uchun oddiy rezinali xo‘jalik

qo‘lqopi yoki ikki qavat qo‘lqop kiying.

Ularni ishlatib bo‘lgach, polietilen paketga solib yo‘qoting.

Agar qo‘lqop yo‘q bo‘lsa, boshqa to‘g‘ri keladigan vositalardan

foydalaning.

Doimo qon yoki boshqa biologik suyuqliklar bilan muloqotda

bo‘lganingizda qo‘lingizni yuving.

Infeksiya yuqish xavfini kamaytirish choralari

Infeksiya yuqish xavfini yo‘qotish uchun turli xil himoya

choralari ishlab chiqilgan va ular birinchi yordam ko‘rsatish

171

Lekin ulardan qanday foydalanishni bilish zarur. Qo‘lqopni

ishlatgandan so‘ng yoqib yoki ko‘mib yuborish lozim. Yuz

salfetkasi yoki ro‘molcha «og‘izdan og‘izga» usuli bilan o‘pkaga

sun’iy ventilyatsiya berishda ishlatiladi.

Polietilen paketlar himoyalovchi qo‘lqop sifatida va

ifloslangan buyumlarni solishga ishlatiladi. Qalin mato, kiyim va

boshqa materiallar infeksiyadan saqlanuvchi vosita bo‘lishi bilan

birga organizmdagi biologik suyuqliklar bilan muloqotdan

saqlaydi.

Ba’zida muayyan holatda tez yordam chaqirish-chaqirmaslikni

bilmay qolasiz. Uning ustiga jabrlanuvchi iymanib,

sizdan tez yordam chaqirmaslikni iltimos qilishi mumkin. Yoki

ba’zida jabrlanuvchining ahvoli kasalxonaga yuborish darajasida

og‘irligini bilmaysiz. Umumiy qoida sifatida quyidagi vaziyatlardan

birortasi sodir bo‘lganda tez yordam chaqirish zarur:

• hushsizlik holati ro‘y berishi yoki es-hushi o‘zgarib tursa;

• nafas olishda muammolar (og‘ir nafas olish yoki nafas

olmaslik) paydo bo‘lishi;

• ko‘krakda uzliksiz og‘riq bo‘lishi yoki ko‘krakda bosim

his qilinishi;

• tomir urishi yo‘qligi;

• kuchli qon oqishi;

• qorinda kuchli og‘riq bo‘lishi;

• qon qusish yoki qonsimon ajralma(siydik, balg‘am va

hokazolar) chiqishi;

• zaharlanish;

• tortishish, kuchli bosh og‘rig‘i yoki noaniq so‘zlash;

• bosh, bo‘yin yoki orqa tomonning shikastlanishi;

• suyaklarning singanlik ehtimoli;

• harakatning to‘satdan buzilganligi.

Tez yordam yoki avariya xizmati yoki ichki ishlar xodimlari

quyidagi holatlarda chaqiriladi:

172

• yong‘in yoki portlashda;

• yuqori kuchlanishli elektr simlari uzilganda;

• ishlab chiqarishdagi falokatda;

• yo‘l transport hodisalarida;

• o‘q yoki pichoq orqali jarohatlash sodir etilganda.

Qolgan holatlarda o‘z ichki hissiyotingizga ishongan holda

haraqat qiling. Shoshilinch vaziyat yuz berdi, deb hisoblasangiz,

qimmatli vaqtni ketkazib, do‘stlaringiz yoki oila a’zolaringizdan

maslahat so‘rash uchun qo‘ng‘iroq qilib yurmang, zudlik bilan

tibbiy yordamni chaqiring. Qolgan muammolarni tez yordam

brigadasi hal qilib beradi.

Tez yordam qanday chaqiriladi

Tez yordamni boshqa odam chaqirgani ma’qul. Shunda siz

jabrlanuvchi yonida bo‘lib, birinchi yordam ko‘rsatib turasiz.

Tez chaqiruv telefonida markazdagi dispetcher javob beradi.

U hodisa ro‘y bergan joyga qanday mutaxassislarni yuborish

kerakligini hal qiladi, shuningdek, sizga ungacha birinchi yordam

ko‘rsatish bo‘yicha yo‘l-yo‘riqlar ko‘rsatishi mumkin.

Shunday ekan, qo‘ng‘iroq qilgan kishi dispetcherga to‘g‘ri

ma’lumot berishi kerak, jumladan:

• Hodisa ro‘y bergan aniq joy. Shahar yoki aholi punktining

nomini aytgan holda, manzil yoki joyni ma’lum qiling.

Yaqindagi kesib o‘tuvchi ko‘chalar (chorrahalar yoki yo‘llar)

nomini, mo‘ljallar, bino nomi, qavat yoki xonadon (ofis)

raqamini ayting.

• Qo‘ng‘iroq qilinayotgan telefon raqami, ya’ni «103»ni

kim chaqirayotganligini.

• Jabrlanuvchining ism- familiyasi.

• Nima sodir bo‘lgan (yo‘l-transport hodisasi, yong‘in va

hokazo).

• Jabrlanganlar soni.

• Jabrlanganlarning ahvoli(ko‘krakdagi og‘riqlar yoki nafas

olishining qiyinlashganligi, tomir urishining bor-yo‘qligi, qon

oqish va hokazo).

• Ko‘rsatilayotgan birinchi yordamning xususiyati.

173

Agar siz shoshilinch yordamni chaqirishni boshqa kishiga

qilishni tayinlang, qaytib kelib sizga dispetcherning nima deganini

aytishini iltimos qiling.

Jabrlanuvchi yonida bir o‘zingiz bo‘lsangiz, ovoz berib yordamga

chaqiring.

Ovozingizni eshitganlar ko‘makka kelishlari va tez yordam

chaqirishlari mumkin.

Chaqiriqqa javob bo‘lmagan taqdirda, bir minut davomida

birinchi yordam ko‘rsatib, so‘ngra o‘zingiz tezlik bilan «103»ga

qo‘ng‘iroq qiling. Shundan so‘ng jabrlanuvchiga birinchi yordam

ko‘rsatishni davom ettiring.

Yodda tuting!

Tez yordam chaqirayotganda xotirjam bo‘lishga harakat qiling

va telefon orqali bo‘lib o‘tgan voqea to‘g‘risida kerakli bo‘lgan

ma’lumotni to‘liq berib, dispetcherdan yo‘llanma oling. Hech

qachon trubkani birinchi bo‘lib qo‘ymang, chunki dispetcherning

sizga savollari bo‘lishi mumkin.

Birinchi yordam dori qutichasi

Aholi uchun birinchi yordam komplektida hech qanday

antiseptik va dori vositalar, malham dori va kremlar bo‘lmasligi

kerak. Komplektda quyidagilar bo‘lishi lozim.

• Shoshilinch tibbiy yordamning barcha bo‘linmalari, uyingiz

va ishxonangizning, qarindosh va do‘stlaringizning telefon

raqamlari.

• Jarohatni bog‘lash uchun turli o‘lchamdagi sterillangan

doka salfetka (yoki bintlar).

• Uchburchakli bog‘lam va xavfsiz to‘g‘nog‘ich,

• Paxta-doka, yostiqchali bint.

• Antiseptik salfetka yoki sovun.

• Kesilgan yoki tirnalgan joylar

uchun leykoplaster. tasmalar (vaqtinchalik

vosita sifatida).

• Leykoplaster.

• Qaychi.

• Pinset.

174

• Bir martalik lateks himoyalash qo‘lqoplari.

• Tez yordam shifokori uchun xat yozish mumkin bo‘lgan

qalam va daftarcha.

• Adyol.

• Plastik qopcha.

• Qizil yarim oy jamiyatining birinchi yordam qo‘llanmasi.

Tampon-bog‘ich va bint bog‘ichlar

Tampon-bog‘ich yupqa qistirmadan iborat. U qonni va

boshqa narsalarni shimdirish, shuningdek, jarohatga infeksiya

tushishining oldini olish uchun qo‘yiladi. U toza, iloji boricha,

sterillangan bo‘lishi kerak.

Bint bog‘lam sifatida tananing shikastlangan qismini o‘rash

yoki berkitish mumkin bo‘lgan har qanday material olinishi

mumkin. Bintlar odatda qon oqishini to‘xtatish paytida tampon

bog‘ichni ushlab turishda, jarohatni iflosdan va infeksiyadan

175

shuningdek, jarohatni to‘g‘ridan to‘g‘ri bosib turishda

qo‘llaniladi.

YURAK–QON TOMIR KASSALLIKLARI

Yurak–qon tomir kassalliklari sabablari

Yurak–qon tomir kasalligi – yurak hamda qon tomirlar kasalligi

bo‘lib,u katta yoshli kishilar o‘limining asosiy sabablaridandir.

Yurak-qon tomir kasalliklari stenokardiya, miokard infarkti,

gipertoniya va insultni o‘z ichiga oladi. Ular arteriyalarning

ichki devorlarida xolesterin va boshqa moddalar qatlamlari

ortib borishiga qarab kuchayib boradi. Ateroskleroz, deb ataladigan

bu holat, arteriyalarning torayishiga olib keladi.

Birinchi yordam ko‘rsatayotgan odam stenokardiya bilan

miokard infarkti o‘rtasidagi farqni bilishi shart emas, chunki har

ikkalasida bir xil alomatlar va belgilar bo‘lishi mumkin. Ular esa

bir xilda choralar ko‘rishni talab qiladi. Quyida har ikkala

holatning qisqacha tavsifi keltirilgan. Shuni yodingizda tutingki,

birinchi yordamni ko‘rsatishda doimo ancha murakkab hodisaga

duch keldim, deb o‘ylagan holda harakat qiling.

Miokard infarkti

Yurak muskullari to‘qimalarida qon oqimi yetarlicha

bo‘lmasa, ular o‘la boshlaydi. Yurak to‘qimalarining bir qismi

keng ko‘lamda o‘lgan hollarda yurak yaxshi qisqarishiga qodir

bo‘lmaydi. Toj tomirining bexos tiqilib qolishi qon bilan

ta’minlanishning buzilishiga, natijada yurak muskuli o‘lishiga

olib keladi. Toj tomirining bunday tiqilishi yurak maromi va

qon aylanishi buzilishiga ham olib kelishi mumkin. Jabrlanuvchi

hayoti xavf ostida qoladigan holatga tushib qolishi mumkin.

Yurak kasalliklarining oldini olish

Stenokordiya va miokard infarkti

garchi to‘satdan ro‘y bersa-da, yurak–

qon tomir kasalligi asta-sekin kuchayib

boradi. Insonda yurak kasalligi ehtimolini

oshiradigan xavfli omillar xilmaxildir.

Ba’zi omillarga tasir ko‘rsatib

bo‘lmaydi. Masalan, erkaklarda bunday

kasallik xavfi ayollardagiga nisbatan kuchliroq. Agar oilangizda

176

kasallikning paydo bo‘lishi ehtimoli kuchliroq. Shunday bo‘lsada,

xavfli omillarning ko‘pchiligini boshqarish mumkin. Boshqariluvchan

xavfli omillarga quyidagilar kiradi:

-chekish;

-yog‘li ovqat;

-qon bosimining balandligi;

-semizlik;

-jismoniy mashqlarni muntazam bajarmaslik.

Bir xavfli omil, masalan, qon bosimining balandligi, boshqalari

– ortiqcha semizlik, chekish bilan qo‘shilib kelsa, yurak

xuruji yuzaga kelish ehtimoli ortadi. Xavfli omillarni nazorat

qilish kelajakda kasallikning yuzaga kelishi ehtimolini

kamaytirish uchun hayot tarzini o‘zgartirishni o‘z ichiga oladi.

• Ezilib, qisilib, zirqirab og‘rish, ko‘krakda siqilish yoki

og‘irlashishni tuyush. Odatda, to‘sh osti og‘rig‘i ko‘krak qafasining

o‘rtasida his qilinadi. Og‘riq yelkada, qo‘lda, bo‘yinda,

ostki jag‘da yoki orqada ham sezilishi mumkin.

• Xurujni inkor qilish mumkin.

• Xurujni inkor qilish.

• Nafas olishning qiyinlashishi.

• Tomir urishining tezlashishi, sekinlashishi yoki bir tekis

bo‘lmasligi.

• Terining rangi o‘chishi yoki ko‘karishi.

• Ko‘p terlash.

• Ko‘pincha ovqat hazm bo‘lishining buzilishi deb baholanadigan

ko‘ngil aynishi yoki qusish.

Ko‘krakda bir xilda og‘riq turishi stenokardiya yoki miokard

infarktining asosiy ko‘rsatkichidir. Agar og‘riq kuchli bo‘lsa yoki

ko‘krakdagi noxush tuyg‘u 10 minut ichida o‘tib ketmasa,

darhol «103» ga qo‘ng‘iroq qiling-da, yurak xurujida ko‘rsatiladigan

birinchi yordamni boshlab yuboring.

Stenokardiya va miokard infarktida ko‘rsatiladigan birinchi

yordam

• Jabrlanuvchi har qanday jismoniy ishni bas qilishi kerak.

177

• Jabrlanuvchiga qulay joylashib olishda yordam bering.

• Jabrlanuvchiga uning yonida bo‘lgan nitroglitserin tabletkasini

qabul qilishda yordam bering.

• Agar og‘riq o‘tib ketmasa, jabrlanuvchi 5 minutdan so‘ng

ikkinchi nitroglitserin tabletkasini qabul qilishi kerak.

• Agar og‘riq bo‘lsa, yana 5 minutdan keyin oxirgi, uchinchi

nitroglitserin tabletkasini qabul qilishi kerak.

• Ikkinchi tabletkani qabul qilgandan keyin jabrlanuvchining

ahvoli yaxshilanmasa, tez yordam chaqirish lozim.

• Agar jabrlanuvchida stenokardiya yoki miokard infarkti

ekanligiga ishonchingiz komil bo‘lmasa ham tez yordam

chaqiravering.

Bemorning yurak xurujidan so‘ng tirik qolishi ko‘pincha

malakali tibbiy yordam ko‘rsatilishiga bog‘liq bo‘ladi. Bemorning

ahvoli yomonlashib, yuragi to‘xtab qolmasidan, hayallamay

«103»ni tering.

Jabrlanuvchiga yordam ko‘rsatayotganingizda uni

tinchlantirib, taskin berishga harakat qiling. Shunda bemor

xavotirga tushmay, og‘riq biroz bo‘lsa-da, yengillashadi. Tez

yordam yetib kelguncha jabrlanuvchining ahvolini diqqat bilan

kuzatib turing. Bemordagi hayot (tiriklik) belgilarini kuzating,

tashqi o‘zgarishlarni e’tibordan chetda qoldirmang. Yurak

to‘xtab qolishi ehtimoli bo‘lgani uchun yurak-o‘pka faoliyatini

tiklash tadbirlarini o‘tkazishga shay bo‘lib turing.

Yurak qisqarishdan to‘xtasa yoki uning qisqarishi nomuntazam

yoxud normal qon aylanishini ta’minlay olmaydigan darajada

zaif bo‘lsa, yurak to‘xtab qoladi. Yurak to‘xtagach, nafas

ham darhol to‘xtaydi.

Nafas olishning to‘xtashi sabablari

Nafas olish quyidagi sabablardan birortasiga ko‘ra to‘xtashi

mumkin:

• nafas olish yo‘llari o‘tkazuvchanligining buzilishi (bo‘g‘ilish);

178

astma xuruji);

• elektr toki urishi;

• shok holati;

• suvda cho‘kish;

• miokard infarkti yoki yurak xastaligi;

• bosh, ko‘krak qafasi yoki o‘pka jarohati;

• oziq-ovqat mahsulotlari yoki hasharotlarning chaqishiga

nisbatan og‘ir allergik reaksiya;

• zaharlanish (masalan, zaharli moddalarni ichga yutish

orqali).

Yurak urishining to‘xtash sabablari

Suvda cho‘kish, bo‘g‘ilish hamda giyohvand moddalarning

muayyan turlari nafas olishni to‘xtatib qo‘yishi mumkin, bu esa,

o‘z navbatida, yurak qisqarishi, to‘xtashiga olib keladi. Ko‘krak

qafasining qattiq shikastlanishi yoki qattiq qon ketishi ham

yurakning yomon ishlashiga sabab bo‘lishi mumkin. Elektr toki

urganda yurakning elektr faolligi buziladi, bu ham uning

to‘xtashiga olib kelishi mumkin.

• hushsiz holat;

• yuzning ko‘karganligi;

• ko‘krak qafasi va qorinning qimirlamasligi;

• nafas olayotganligining eshitilmasligi.

Nafasning borligini aniqlash uchun, qulog‘ingizni jabrlanuvchining

og‘ziga qo‘ying va nafas olish belgilarini ko‘rish,

eshitish va sezish orqali kuzating.

• jabrlanuvchining ko‘krak qafasi va qorni harakatini kuzating.

Yurak to‘xtashining belgilari va alomatlari

-behushlik holati;

-nafas yo‘qligi;

-tomir urmasligi.

Garchi yurak ba’zan yurak xuruji natijasida to‘xtasa ham, u

yurak xurujining biron-bir belgilari yoki alomatlarisiz bexosdan

to‘xtab qolishi mumkin. Buni to‘satdan sodir bo‘lgan o‘lim

deyiladi.

179

Yurak-o‘pka faoliyatini tiklash (reanimatsiya)

Miya va boshqa hayotiy muhim organlar

yurak to‘xtaganidan keyin bir necha

minutgina ishlashi mumkinligini hisobga

olib, jabrlanuvchida faoliyatni tiklash tadbirlarini

(suniy o‘pka ventilyatsiyasini bemorning

to‘shini bosish bilan bir mahalda)

o‘tkazish hamda shoshilinch tibbiy yordam

ko‘rsatish zarur. To‘shni bosish yurak qisqarmayotgan

vaqtda qon aylanishini ta’-

minlaydi. Sun’iy o‘pka ventilyatsiyasi va

to‘shni bosish yurak bilan o‘pkani qisman

bo‘lsa-da ishlashga majbur etadi.

Faoliyatni tiklash tadbirlari malakali

tibbiy yordam yetib kelguniga qadar jabrlanuvchining

miyasini kislorod bilan taminlash

hisobiga tirik qolish imkoniyatini oshiradi.

Faoliyatni tiklashning bunday tadbirlari

o‘tkazilmasa miya 4-6 minut ichida

o‘ladi. Faoliyatni tiklash tadbirlari miya va yurak uchun zarur

bo‘lgan minimal (normaning 25-35 %) miqdordagi qon bilan

ta’minlaydi. Agar jabrlanuvchiga malakali tibbiy yordam tez

ko‘rsatilmasa, faqat faoliyatni tiklash tadbirlari bilan uning

hayotini saqlab qolish imkoniyati juda kam bo‘ladi.

• Xavf yo‘qligiga ishonch hosil qilish uchun hodisa yuz

bergan joyni ko‘zdan kechiring va nima bo‘lganini aniqlang.

Agar hodisa yuz bergan yerda xavf bo‘lmasa:

– avvaliga birlamchi ko‘zdan kechirishga kirishing (2

bosqich).

2-bosqich.

Jabrlanuvchi hushini yo‘qotmaganligini aniqlang.

• «Sizga yordam kerakmi?» deb baland ovozda so‘rang.

180

• Agar javob bermasa, u holda yelkasini chimchilab ko‘ring.

• Unda qon oqmayotganligini va karaxt (shok) holatda emasligini

• yordamga chaqiring;

• keyingi bosqichga o‘ting.