3-bosqich.
Nafas yo‘llarini oching.
• Boshni orqa tomonga yengashtiring va iyagini ko‘taring.
4-bosqich.
Nafasning bor-yo‘qligini tekshiring
• Buning uchun 10 sekund davomida ko‘rish, eshitish va his
etish nazoratidan foydalaning.
Agar jabrlanuvchi nafas olmayotgan bo‘lsa:
• Jabrlanuvchini qattiq joyga orqasi bilan yotqizing, bunda
boshi va yuragi bir xil tekislikda bo‘lishi kerak.
• Keyingi bosqichga o‘ting.
5-bosqich.
Tez yordamni chaqiring
• Tez yordamni chaqirishga boshqa odamni yuboring.
Yurak–o‘pka faoliyatini tiklash tadbirlarini o‘tkazish
6-bosqich.
Qo‘lingizni to‘g‘ri qo‘yish holatini aniqlang.
• Qo‘lingizning kaftini jabrlanuvchi to‘shining pastki
qismiga qo‘ying.
• Ikkinchi qo‘lingizning kaftini birinchi qo‘lingizning ustiga
qo‘ying va barmoqlaringizni zanjirsimon qilib birlashtiring.
Barmoqlaringizni ko‘krak qafasiga tegizmang.
7-bosqich.
To‘shni 30 marta bosing.
• Bosishda qutqaruvchining yelkasi kaftlari ustida turishi
lozim.
181
• To‘sh 4 sm dan 5 sm gacha chuqurlikda bosiladi. Navbatdagi
bosishni boshlashdan oldin ko‘krak qafasi dastlabki
holatiga qaytishiga yo‘l qo‘yib bering.
• 1 minut mobaynida 100 marta bosish tezligi bilan 30 marta
to‘shni bosing.
• Bir maromda, tikka, qo‘lni doimo to‘sh ustida tutgan
holda bosish kerak.
• Muolajani o‘tkazayotganda tebratuvchi harakat qilmang.
Bu bosishning ta’sirini kamaytirib, kuchingiz behuda
sarflanishiga olib keladi.
8-bosqich.
«Og‘izdan –og‘izga» usuli bilan 2 marta to‘liq puflang.
• Boshini orqaga egib va iyagini ko‘tarib nafas yo‘llarini
oching.
• Jabrlanuvchining burun kataklarini qisib, lablaringizni
og‘zigi zich bosing.
• Ikki marta to‘la puflang, har biri 1 sekund davom etishi
kerak.
• Havo o‘pkaga o‘tayotganiga ishonch hosil qilish uchun
ko‘krak qafasi ko‘tarilayotganini kuzating
• Har puflaganda boshini eggan va iyagini ko‘targan holda
og‘zingizni olib turib, keyingi puflashni ko‘krak qafasi o‘z
holatiga qaytgach bajaring.
9-bosqich.
To‘shni bosish va puflash siklini davom ettiring.
• 30 marta bosish va 2 marta puflashni ketma-ketlikda
bajaring. Yurak–o‘pka faoliyatini tiklash tadbirlarini o‘tkazishni
tez yordam yetib kelgunicha, jabrlanuvchi nafas olmaguncha,
sizning o‘z kuchingiz yetgunicha davom ettiring.
• Har 2 minutda nafas bor-yo‘qligini va qon aylanishini
tekshiring.
Jabrlanuvchi nafas olishni boshlasa, biroq u haligacha
hushsiz holatda bo‘lsa:
-Jabrlanuvchini tiklanish holatida yotqizing.
-Nafas yo‘llari ochiqligini saqlab turing.
-Nafasni kuzating.
182
-Ikkilamchi ko‘zdan kechirishni amalga oshiring. Agarda
qattiq qon ketayotgani aniqlansa, uni to‘xtating.
-Tez yordam brigadasi yetib kelishini kuting.
Jabrlanuvchi nafas olmayotgan bo‘lsa va qon aylanishi tiklanmagan
bo‘lsa:
-Tez yordam yetib kelgunicha yurak – o‘pka faoliyatini tiklash
tadbirlarini o‘tkazishni davom ettiring.
Tez yordam hali chaqirilmagan bo‘lsa, hayallamay qo‘ng‘iroq
qiling-da, brigadaning yetib kelishini kuting:
-Har bir necha minutda tomir urishini tekshiring.
-Nafas bor-yo‘qligini va qon aylanishi tiklanganligini 10 sekund
davomida tekshiring.
Insult
Apopleksik zarba, deb ham yuritiladigan insult miyaning
bironta qismida qon oqimining buzilishidan iborat bo‘lib, bu -
miya to‘qimalarining shikastlanishiga olib kelishga qodir bo‘lgan
ancha jiddiy holatdir.
Insultni keltirib chiqaruvchi sabablar
Insult miya arteriyasida qon laxtasi (tromb) tiqilib qolishi
sababli yuzaga kelishi mumkin. Boshqa sabablar miya arteriyasining
yorilishi, miya-chanoq shikastlanishi yoki bosh miya
shishini o‘z ichiga oladi.
Insultning oldini olish
Insultga hamda yurak-qon tomir kasalliklariga olib keluvchi
xavfli omillar o‘xshashdir. Yurak-qon tomir kasalliklarining
oldini olishda sog‘lom turmush tarziga rioya qilish insultning
yuzaga kelish ehtimolini ancha kamaytirishi mumkin.
Insult belgilari va alomatlari
-To‘satdan madordan ketish va yoki yuz, qo‘l yoki
oyoqning odatda bir tomonlama uvishishi.
-Nutqning yoki uni tushunishning qiyinlashuvi.
-Bexosdan boshning qattiq og‘rishi.
-Bosh aylanishi yoki sarosimaga tushish.
-Behushlik holati.
-Qorachiqning har xil kengayishi.
Miya qon aylanishining vaqtincha buzilishi
Miya qon aylanishining vaqtincha buzilishi insultni eslatuvchi
o‘tkinchi holatdir. Ba’zan bunday holatni hatto «mik183
roinsult» ham deyishadi. Miya qon aylanishining vaqtincha
buzilishi, insultdagi singari miyaga qon oqimining kamayishiga
olib keladi. Bu holat bir soatgacha davom etishi mumkin.
Bunday buzilishlar, odatda, ertalab sodir bo‘ladi. Jabrlanuvchi
darhol shifokorga murojaat qilmog‘i lozim.
Insultda birinchi yordam ko‘rsatish
Har qanday shoshilinch vaziyatdagi kabi, birinchi yordamning
asosiy tamoyillari bo‘yicha harakat qiling.
Insultda quyidagi qo‘shimcha tadbirlarni qo‘llang:
1. Jabrlanuvchining og‘zidan suyuqlik oqib chiqishini
ta’minlash uchun falajlangan qismini yuqoriga qilib tiklanish
holatida yotqizing. Og‘zidan so‘lagini yoki qusiqni chiqarib
tashlash uchun barmog‘ingizni ishga solishingizga to‘g‘ri kelishi
mumkin.
2. Tez yordam yetib kelmaguncha jabrlanuvchining yonida
bo‘ling. Undagi tiriklik belgilarini kuzatib turing.
3. Insult jabrlanuvchida bezovtalik va qo‘rquvni yuzaga
keltirishi mumkin bo‘lgani uchun unga tasalli berib, ko‘nglini
ko‘taring.
SHOK
Shok holatini keltirib chiqaruvchi sabablar
Odatda, shok keng ko‘lamdagi ichki yoki tashqi qon ketishi
natijasida sodir bo‘ladi, chunki bu aylanayotgan qon miqdori
kamayishiga olib keladi, natijada hayotiy muhim organlarga
kislorod yetib borishi kamayadi. Organizmdagi suyuqlikni boshqacha
yo‘qotish, masalan, ich ketishi, qayt qilish yoki keng
ko‘lamda kuyish ham shokka olib kelishi mumkin. Shok hayot
uchun xavfli holat bo‘lib, o‘limga olib kelishi mumkin.
Shok belgilari va alomatlari
Shok holatining belgi va alomatlari qattiq ichki yoki tashqi
qon ketishida kuzatiladigan belgi va alomatlar singaridir.
• Terining rangi o‘chadi, sovib ketadi va nam bo‘lib qoladi
• Behollik.
• Bezovtalik.
• Og‘iz qurishi, tashnalik.
• Pulsning tezlashishi va sustligi.
• Nafas olish tezlashishi.
184
• Miyaning chalg‘ishi.
• Hushsizlik kuzatiladi.
Shuni yodingizda tutingki, jabrlanuvchiga birinchi yordam
ko‘rsatish uchun shokni keltirib chiqargan sababni bilish yoki
qon ketishini ko‘rish shart emas.
Shokda birinchi yordam ko‘rsatish
Har qanday vaziyatda ham birinchi yordam ko‘rsatishning
asosiy qoidalariga rioya qiling:
1-bosqich.
• Jabrlanuvchining normal tana haroratini saqlab turing,
ustiga ko‘rpa yoki palto yopib qo‘ying. Undan yotishni iltimos
qiling (boshi tanasi bilan bir tekislikda joylashgan bo‘lishi
kerak).
• Hayotiy muhim organlarga qon oqimini yaxshilash uchun
oyog‘ini tanadan 30 sm yuqoriga ko‘taring. Agar boshi, bo‘yni,
umurtqa pog‘onasi, soni yoki boldiri shikastlanganligiga shubha
bo‘lsa, yurak xuruji, insultdan shubha bo‘lsa yoki jabrlanuvchining
ahvoli qanaqaligini bilolmasangiz, oyog‘ini ko‘tarmaslik
kerak.
2-bosqich.
• shokni keltirib chiqargan sababni, masalan, tashqi qon
ketishini bartaraf etishga harakat qiling.
• galstugi va kamarini sal bo‘shashtiring.
3-bosqich.
• bironta odamni tez yordam chaqirishga jo‘nating.
4-bosqich.
• jabrlanuvchiga tasalli bering.
• jabrlanuvchiga hech narsa ichirmang (agar jabrlanuvchi
tashnalikni his etayotgan bo‘lsa, labini suv bilan ho‘llab turing).
5-bosqich.
• uning hayotiy belgilarini kuzatib turing.
• Agar jabrlanuvchi hushini yo‘qotsa, nafas yo‘llarini oching
va nafas bor-yo‘qligini tekshiring.
• Yurak-o‘pka reanimatsiyasini o‘tkazishga tayyor bo‘ling.
Sovuq urishi
Sovuq urishi - tez yordam ko‘rsatilishi zarur bo‘lgan, sovuq
oldirish bilan bog‘liq shikastlanishdir. U tananing sovuq ta’sir
185
qilgan ma’lum qismida yuz beradi hamda organizm to‘qimalari
muzlashidan iborat bo‘ladi. Yuzaki sovuq urganda faqat teri
zararlanadi. Qattiq sovuq urganda teri ham, teri osti to‘qimalari
ham shikastlanadi. Sovuq oldirishning har ikkala turi ham
xavfli. Sovuq urganda hujayralararo va hujayra ichki suyuqligi
muzlaydi, kengayib, shish paydo bo‘lishiga olib keladi. Muz
kristallari va shish hujayralar shikastlanishini yoki o‘lishini
keltirib chiqaradi. Sovuq urishi natijasida kishi oyoq-qo‘l
barmoqlaridan, panjalaridan mahrum bo‘lishi mumkin.
Sovuq urishining sabablari.
Kishi sovuqda uzoq vaqt bo‘lib, uning organizmi tana
haroratini boshqara olmaydigan holatga kelganda sovuq urishi
yuz beradi. Atrof-muhit harorati, namlik va shamol singari
tashqi sharoit va ularning ta’siri qancha davom etishi
termoregulyatsiya (tana haroratining bir xilda tutib turilishi)ga
hamda sovuq urishi qanchalik tez yuz berishiga ta’sir ko‘rsatadi.
Sovuq urishining oldini olish.
Aql-idrokga tayangan holda hamda quyidagi tavsiyalarga
amal qilib ish tutilsa, sovuq urishining oldini olish mumkin.
Badan bilan kiyim o‘rtasida iliq havo qatlamini hosil qiluvchi
bosh kiyimi hamda jun mato, mo‘ynadan tayyorlangan kiyim
kiyib yuring. Bir necha qavat kiyining, toki zarurat bo‘lganida
bir qavatini yechib qo‘yib, tana haroratini boshqarish
imkoniyatingiz bo‘lsin. Tez sovuq urishi mumkin bo‘lgan tana
qismlari: qo‘l-oyoq barmoqlari, burun, quloqni berkitib yuring.
Ko‘proq issiq ichimlik iching, bu tana haroratini bir xilda
tutib turishga yordam beradi. Agar issiq ichimlik topishning iloji
bo‘lmasa, oddiy suv iching. Tarkibida kofein bo‘lgan (kofe,
choy) hamda spirtli ichimliklarni iste’mol qilishdan tiyiling,
chunki ular organizm issiqlik ishlab chiqarishiga to‘sqinlik
qiladi.
Sovuqqa qisqa muddatga tez-tez chiqib, so‘ng issiq xonada
isining. Shunda organizm past haroratning qisqa muddatli
ta’siriga ko‘nikadi.
Sovuq urishining belgilari va alomatlari
Past harorat ta’sir qilgan vaziyat hamda uning qancha vaqt
davom etganligiga bog‘liq holda, sovuq urishi, tananing ma’lum
186
qismini sovuq oldirishdan farq qiluvchi organizmning umumiy
sovib ketishidan iborat bo‘lgan gipotermiya bilan birga kechishi
mumkin.
Sovuq urishining belgilari:
• Zararlangan joyda sezgining yo‘qolishi.
• Sovqotib qolish.
• Teri mum rangiga kirishi.
• Ushlab ko‘rganda teri sovuq bo‘lishi.
• Teri rangining o‘zgarishi (qizarib, sarg‘ayib rangi o‘chib,
ko‘karib ketishi).
Sovuq urganda birinchi yordam ko‘rsatish.
1. Dastlab gipotermiya belgilarini aniqlagandagi kabi yordam
ko‘rsating.
2.Zararlangan joyni ehtiyotkorlik bilan tozalang, uni hech
qachon ishqalamang, chunki ishqalash yanada ko‘proq zarar
yetkazishi mumkin.
3.Tananing sovuq urgan qismini keskin isitib yubormang.
4.Tananing sovuq urgan qismini qo‘l bilan yoki tananing
boshqa qismi bilan isiting.
5.Tananing sovuq urgan joyi o‘z rangiga kelmasa, uni 38-
42°C iliq suvga tiqing. Agar suv noxush tuyg‘u bersa, demak u
ancha issiq bo‘ladi.
6.Sovuq urgan joy qizarib qo‘l bilan ushlab ko‘rganda iliq
tuyulmaguncha iliq suvda tutib turing.
7.Zararlangan joyni sterillangan quruq bog‘lam bilan
bog‘lang. Qo‘l yoki oyoq barmoqlarini sovuq urganda ular
orasiga paxta yoki doka qo‘ying. Vujudga kelgan pufakchalarni
yormang. Jabrlanuvchini iloji boricha tezroq shifokorga olib
boring.
Alkogoldan zaharlanish
Alkogolni suiiste’mol qilish aholi orasida birmuncha tarqalgan
hodisa. Tarkibida alkogol bo‘lgan bir qancha ichimliklar
mavjud. Bular: pivo, vino, o‘tkir spirtli ichimliklardir. Alkogol
ichilgach, bir ozdan so‘ng uning ta’siri bilinadi. Buni, alkogol
qon tomirlari sistemasiga tez o‘tib, har bir ichki organga ta’sir
ko‘rsatishi bilan izohlanadi.
187
Alkogolning inson organizmiga eng yuqori ta’siriga erishish
vaqti bir qator omillarga ega. Bular: spirtli ichimliklarni ichish
chastotasi, iste’mol qilinadigan spirtli ichimliklarning miqdori
va konsentratsiyasi, spirtli ichimlikni ichish oldidan oshqozonda
mavjud bo‘lgan ovqat miqdori, spirtli ichimlik bilan baravar
yeyiladigan yegulik, shuningdek, odamning fiziologik
xususiyatlari, masalan, vaznidir.
Spirtli ichimlikni surunkali iste’mol qilish natijasida unga
ko‘nikib qolinadi.
Alkogoldan zaharlanish belgi va alomatlari
• «Xush kayfiyat», diqqatning susayishi.
• Harakatni muvofiqlashtirishning buzilishi.
• Nutq va ko‘rishning buzilishi.
• Ko‘ngil aynishi, qayt qilish.
• Depressiya.
• Nafas olishning sekinlashuvi.
• Behush holat.
• Ayrim vaziyatlarda gipotermiya (sovib ketish).
• O‘lim.
Alkogoldan zaharlanishda birinchi yordam ko‘rsatish
• Birinchi yordam ko‘rsatish tamoyillariga amal qiling.
• 30 minut o‘tgach, qayt qildirish foydasiz. Chunki bu
vaqtga kelib, qabul qilingan alkogolning 80-90% ovqat hazm
qilish sistemasi tomonidan o‘zlashtirib bo‘linadi.
• Agar jabrlanuvchi behush bo‘lsa, uni bo‘g‘ilib qolishdan
saqlab qolish uchun tiklanish holatida yotqizing.
• Zarur bo‘lsa, tez yordam chaqiring.
• Jabrlanuvchi shikastlanmadimi yoki spirtli ichimlik ichgani
uchun buni sezmadimi, tekshirib ko‘ring. Shuni bilingki,
hatto bir necha ryumka aroq ham sezuvchanlikni ancha
pasaytirib qo‘yishi mumkin.
• Zarur bo‘lsa, gipotermiyadagi kabi birinchi yordam
ko‘rsating.
Is gazi (uglerod oksidi) bilan zaharlanish
Is gazi - rangsiz va hidsiz gaz. Is gazining asosiy xavfli tomoni
shundaki, u o‘pka orqali qon hujayralariga tez kirib olib,
188
unda mavjud bo‘lgan kislorod o‘rnini egallaydi. Buning natijasida
organizmda kislorod yetishmovchiligi (gipoksiya) kelib
chiqadi.
Is gazi bilan zaharlanishni keltirib chiqaruvchi sabablar
Zaharlanish benzinda ishlayotgan dvigatellar (ishlangan
gazlar) dan, tabiiy gaz yonishidan, yong‘in paytida hamda ba’zi
sanoat obyektlarida ro‘y berishi mumkin. Yaxshi
shamollatilmaydigan yopiq xonalarda, masalan, garajlarda is
gazi bilan zaharlanish ko‘p sodir bo‘ladi. Avtomobil dvigatelini
doim ochiq havoda qizdirish lozim. Uni hech qachon
cheklangan yopiq joyda qizdirmaslik kerak.
Is gazi bilan zaharlanish belgilari va alomatlari
Bosh og‘rig‘i, ko‘ngil aynishi.
Nafas chalg‘ishi.
Teri olcha rangini kasb etishi.
Is gazining uzoq vaqt va bevosita ta’siri o‘limga olib
kelishi mumkin.
Is gazi bilan zaharlanganda birinchi yordam ko‘rsatish
Birinchi yordam ko‘rsatish tamoyillariga amal qiling.
Shoshilinch tibbiy yordam xizmatini zudlik bilan
chaqiring.
Jabrlanuvchini zaharlanish zonasidan toza havoga olib
chiqing.
Qutqaruvchilarning o‘zlari is gazi ta’sirida keragidan ortiq
vaqt bo‘lmasliklari lozim. Qutqaruvchi hodisa sodir bo‘lgan
joyni xavfli, deb hisoblasa, avariya xizmatini chaqirishi lozim.
Zaharlanish manbayini iloji boricha bartaraf qilish (masalan,
avtomobil dvigatelini o‘chirish) lozim.
Hayvonlar
Uy hayvoni yoki yovvoyi hayvon tishlasa, infeksiya tushishi
mumkin. Eng xavflisi – quturish. Quturish virusi zararlangan
hayvonning, masalan, tulki, ko‘rshapalak, yenot, mushuk, it va
qishloq xo‘jalik hayvonlarining so‘lagi orqali o‘tadi. Quturgan
hayvonlar o‘zini g‘alati tutadi. So‘lagi ko‘p oqishi mumkin,
qisman falajlangandek ko‘rinadi, asabiylashgan, agressiv yoki
g‘ayriodatiy darajada tinch ko‘rinadi.
189
Quturishni davolanmasa, kasallik o‘limga olib kelishi
mumkin. Noma’lum hayvon tishlagan odamni zudlik bilan shifokor
ko‘rishi kerak. Jabrlanuvchiga vaqtsina yuborilsa, kasallik
avj olishini bartaraf qilish mumkin.
Zamonaviy vaqtsinalar ishlatilsa, inyeksiya soni kamayishi
mumkin, ularning qo‘llanilishi tufayli yuzaga keladigan nojo‘ya
ta’siri ham ilgaridek jiddiy bo‘lmaydi.
Agar odamni hayvon tishlagan bo‘lsa:
• jabrlanuvchini nariga, xavfsizroq joyga olib boring.
Hayvonni tutishga urinmang;
• jarohat katta bo‘lmasa, uni yuving;
• so‘ng qonni to‘xtatib, bog‘lam qo‘ying. Infeksiya belgilari
va alomatlarini kuzating. Jarohatdan qon qattiq oqayotgan
bo‘lsa, birinchi navbatda qonni to‘xtating. Jarohatni
tozalamang. Jarohat kasalxonada yuviladi.
Odamlarni odamlar ham tishlashi mumkin bo‘lsa-da, ko‘-
pincha hayvon tishlaydi (qopadi). Inson og‘zida ko‘plab xilmaxil
mikroorganizmlar bo‘lib, ular jarohatlangan teri orqali
tushsa, infeksiya keltirib chiqarishi mumkin. Hatto go‘dakning
o‘ynab tishlashi ham jiddiy infeksiya keltirib chiqarishi mumkin.
Bunda ham hayvon tishlagandagi kabi birinchi yordam
ko‘rsatiladi.
Ilonlar
Ilonlar faqat ularni bezovta qilinsagina chaqadi. Zaharsiz
ilonlar chaqqanda yordam oddiy jarohatga yordam ko‘rsatilgani
kabi beriladi.
Ilon, odatda, harakatlanayotgan obyektga hujum qiladi. Ilon
hujum qilganda uning uzunligining uchdan ikki qismi oldinda
va uchdan bir qismi balandda bo‘ladi. Siz ilonni ko‘rib
qoldingiz-u, u sizga yeta olmaydigan masofada bo‘lsangiz, asta
orqaga, xavfsiz joyga qayting.
Suvda ilonning hujum qilish masofasi kichikroq bo‘ladi,
lekin ilon yaxshi suza oladi. Ilon suvda chaqqanda ham,
quruqlikda chaqqandagidek xavfli bo‘ladi. Ilon eshitmaydi,
biroq vibratsiyada ogoh bo‘lib turadi. Binobarin, agar siz ilon
yetib oladigan masofada bo‘lsangiz, qattiq ovoz chiqarmang.
190
Ilon chaqqanda qanday ilon chaqqanini aniqlash juda
muhim, chunki zaharsiz ilon chaqqanida va zaharli ilon
chaqqanda ko‘rsatiladigan yordam bir-biridan farq qiladi. Biroq
qanday ilon chaqqanini aniqlaguncha zaharli ilon chaqqandagidek
yordam ko‘rsatiladi. Bunday holatda ekspert bilan
maslahatlashish zarur.
Ilon chaqqanligi belgilari va alomatlari
• Og‘riq (zaharli ilon chaqqan bo‘lsa, og‘riq chidab bo‘lmas
darajada bo‘ladi).
• Juft yoki toq tishlangan jarohat.
• Chaqilgan joyda teri rangining o‘zgarishi hamda shishish
(30 minutdan bir necha soat ichida vujudga kelishi mumkin).
• Pulsning tezlashishi.
• Nafas olishning buzilishi.
• Ko‘rish qobiliyatining sustlashishi yoki ko‘zda ikkilanish
hosil bo‘lishi.
• Holsizlanish.
• Ko‘ngil aynishi va qusish.
• Tortishish.
• Uyqu bosishi (yoki hushni yo‘qotish).
Odatda zaharli ilon chaqqandagi belgilar 1 soat ichida
vujudga keladi. Bu esa ilonning zaharli yoki zaharsizligini
aniqlashda yordam beradi. Jabrlanuvchining holati ahvolning
qay tarzda og‘irligini ko‘rsatuvchi eng yaxshi ko‘rsatkichdir.
Ilon chaqqanda birinchi yordam
Gospitalgacha bo‘lgan vaqtda yordam berish maqsadida
zaharli ilon chaqqan vaqtda shikastlangan joyda qon aylanishini
sekinlashtirish (ammo to‘xtatish emas), zahar so‘rilishini susaytirish,
organizmning hayotiy zarur funksiyalarini kuzatish va
jabrlanuvchini tezkorlik bilan minimal harakatlantirgan holda
tibbiy muassasaga eltish zarur.
1. Ilon turini aniqlashga harakat qiling. Bunday aniqlik
davolashda ilon zahariga qarshi zardobni tanlashda juda muhim.
Izoh: Xavfdan holis bo‘lish maqsadida ilonni o‘ldirishga harakat
qilmang.
2. Birinchi yordam ko‘rsatishning asosiy tamoyillariga rioya
qiling.
191
3. Shikastlangan joyni sovunli suvda ehtiyotkorlik bilan
yuvib tashlang (bu qisman bo‘lsa ham zaharni yuvib tashlashi
mumkin). Shikastlangan joyni qattiq ishqalash mumkin emas,
chunki zahar tezroq shimilishi mumkin.
4. Jabrlanuvchiga qulay o‘rnashib olishga yordam bering,
hamda agar imkon bo‘lsa, zahar so‘rilishini sekinlashtirish
uchun, tananing chaqilgan qismini yurak sathidan pastroq
tushiring.
5. Chaqilgan joyga muz qo‘ying.
6. Jabrlanuvchidan hamma taqinchoqlarini yechishni so‘-
rang (ayniqsa uzuk, bilak-uzuklarni, chunki shishish paydo
bo‘lganda ular qon aylanishi buzilishiga olib keladi). Agar kerak
bo‘lsa jabrlanuvchiga yordam bering.
7. Jabrlanuvchini tinchlantirish hamda unga harakatsiz
yotishni maslahat bering.
8. Limfa oqimini (qon oqimini emas) kamaytirish maqsadida
shikastlangan oyoq yoki qo‘lga yengil limfatik bog‘lov
qo‘yish kerak (agar ilon oyoq yoki qo‘lni chaqqan bo‘lsa).
Buning uchun elastik bint yordamida sirkulyar bog‘lov qo‘yish
lozim.
9. Jabrlanuvchining hayotiy belgilarini puxta kuzatish lozim
va kerak bo‘lsa, birinchi yordam ko‘rsatish kerak. Puls va nafas
olishini tez-tez tekshirish lozim. Zarur bo‘lib qolsa yurak-o‘pka
reanimatsiyasini o‘tkazing.
10. Jabrlanuvchini tibbiy muassasaga olib borish lozim.
Ilon chaqishi kamdan kamdan hollarda o‘limga olib keladi.
Biroq bemorga iloji boricha tezroq shifokor yordamini
ko‘rsatish kerak. Kichik bolalar, tana massasi kichik bo‘lgani
uchun, ularda xavf kuchliroq bo‘ladi.
Tutqanoqda (shaytonlashda) birinichi yordam ko‘rsatish
(kattalarda)
Tortishish kishini cho‘chitadigan holatda namoyon bo‘lsada,
jabrlanuvchiga hech qiynalmay yordam berishingiz mumkin.
1-bosqich.
Jabrlanuvchini ehtiyot qiling.
• U yiqilmasligi uchun asta-sekin gorizontal holatga
keltiring.
192
• Xotirjamlik bilan gapirib uni tinchlantiring.
• Jabrlanuvchining atrofida bo‘lgan, unga shikast yetkazishi
mumkin bo‘lgan barcha buyumlar va mebelni bir chekkaga olib
qo‘ying.
• Odamlardan jabrlanuvchining atrofida to‘planmaslikni
iltimos qilgan holda, toza havo kelishini ta’minlang.
|