Hayot faoliyati

buzilishi, quvur o‘tkazgichlar, sig‘imlar, qo‘riqlanadigan

omborxonalar, transport vositalarining shikastlanishi

109

uchun zararli bo‘lgan kimyoviy xavfli moddalarning chiqib

ketishidir.

Avariya tug‘diruvchi kimyoviy xavfli moddalar - asosan

xlor, ammiak, fosgen, sinil kislotasi, qo‘rg‘oshinli angidrid va

boshqalarning yirik zaxiralari kimyo, sellyuloza-qog‘oz vaqayta

ishlash kombinatlari, mineral o‘g‘itlar, qora va rangli metallurgiya

zavodlari, shuningdek, muzlatuvchi kombinatlar, pivo

zavodlari, qandolatchilik fabrikalari, sabzavot bazalari va suv

stansiyalarida mavjud.

Kimyoviy avariyaning insonlar va hayvonlar uchun xavfi,

organizm me’yoriy hayot faoliyatining buzilishi va kelgusida

genetik oqibatlar keltirib chiqarishi mumkinligi bilan belgilanadi.

Ma’lum sharoitlarda esa organizmga kimyoviy moddalarning

nafas yo‘llari, teri, shilliq pardalari yaralar orqali va

oziq-ovqat bilan birga tushishi hatto o‘limgacha olib kelishi

mumkin.

Kimyoviy moddalarni saqlash va ishlab chiqarish sharoitida

o‘zaro bir-biri bilan ta’sirlashib yong‘in yoki boshqa og‘ir

oqibatlarni keltirib chiqarishi mumkin. Ochiq havoda turgan

o‘z-o‘zidan alangalanuvchi va o‘z-o‘zidan yonuvchi moddalarga

o‘simlik yog‘lari, hayvon yog‘lari, tosh va pista ko‘mirni,

temirning oltingugurt birikmasini, kukunli moddalarni, alif va

erituvchilarni, shuningdek, o‘z-o‘zidan yonib ketish xususiyatiga

ega moddalarni kimyoviy xavfli moddalar qatoriga kiritish

mumkin.

Kimyoviy moddalarni o‘zaro bir-biri bilan aloqada bo‘lishi

ko‘p uchraydigan hodisadir. Bunday hodisalar asosan oksidlovchilarning

organik moddalarga ta’siri orqali sodir bo‘ladi.

Oksidlovchilar sifatida xlor, ftor, brom va shunga o‘xshash

moddalarni misol tariqasida keltirishimiz mumkin. Oksidlovchilar

organik moddalar bilan to‘qnashib yoki aralashib ketganda

ularning alangalanishini keltirib chiqaradi. O‘z tabiatiga

ko‘ra mustahkam bo‘lmagan ayrim kimyoviy moddalar vaqt

110

o‘tishi bilan harorat, ishqalanish, urilish va boshqa ta’sirlarning

Kuchli ta’sir etuvchi zaharli moddalar bilan bog‘liq

obyektlarning mavjudligi ham texnogen tusdagi favqulodda

vaziyatlarni keltirib chiqarishi xavfni saqlab turadi. Jumladan,

O‘zbekiston Respublikasida ammiak, xlor, sulfat va azot

kislotasi kabi xavfli kimyoviy moddalarning (kuchli ta’sir

qiladigan zaharli moddalarning - KTEZM) katta zaxiralariga

ega bo‘lgan 279 xo‘jalik obyekti faoliyat yuritadi. Korxonalardagi

ushbu moddalar umumiy zaxirasi qariyb 400 ming

tonnaga yetadi. Kimyo sanoatida falokatlar hali ham yuqori

darajada saqlanib qolmoqda. Falokatlar va ifloslanishlar

KTEZM ni tashishda ko‘proq ro‘y bermoqda.

Qishloq xo‘jaligida kemiruvchi va zararkunandalarga qarshi

kurashish, o‘simliklarning kasallanishining oldini olish, begona

o‘tlarga qarshi kurashda turli zaharli ximikatlar, kimyoviy

moddalardan foydalaniladi. Bularga pestitsidlar, gerbitsidlar,

defoliantlar va boshqalarni kiritish mumkin. Bu kimyoviy

moddalar yordam berish bilan birgalikda inson organizmiga

juda katta xavf tug‘diradi. Masalan, turuvchan pestitsidlar inson

organizmining yog‘ qatlamlarida va boshqa ichki a’zolarida

to‘planib ichak, siydik pufagi, jigar, bosh miya va tanosil

a’zolarida o‘simtalar paydo qilish xususiyatiga ega. Bunda

surunkali bosh og‘rig‘i, charchash va holsizlanish kabi belgilar

kuzatiladi. Ammo eng asosiysi hayot sifati va muddatining

qisqarishidir. Ba’zi zaharli ximikatlar inson genetik apparatiga

radiatsiyadanda kuchliroq ta’sir ko‘rsatadi. Ayniqsa yosh bolalar

va qariyalar zaharli ximikatlardan kuchli ta’sirlanadi.

Sobiq ittifoq davrida respublikamiz hududida zaharli

kimyoviy moddalarni saqlashga xo‘jasizlarcha munosabatda

bo‘linganligini katta achinish bilan ta’kidlash joiz. Masalan

muhofaza qilish davlat qo‘mitasi harakatlari bilan bugungi

kunda mazkur pestitsidlar va zaharli ximikatlar hududlardagi 13

111

ko‘mish joylari ustidan davlat kadastri olib borilmoqda.

Respublika bo‘yicha, zaharli moddalar ko‘mish joylarida utilizatsiya

qilish masalalari hal etilmagan 14,3 ming tonna ta’qiqlangan

Respublikada 1989-yildan boshlab ifloslantiruvchi moddalarning

atmosferaga chiqarilishi 2,1 barobarga pasaydi, ifloslangan

oqava suvlarning tashlanishi ikki baravar kamaydi. Pestitsidlardan

foydalanish keyingi 5 yil davomida 4 baravarga qisqardi.

Kimyoviy zaharli moddalardan muhofazalanish

Ogohlantirish tadbirlari. Yashash joyingiz yoki ishxonangiz

yaqinida kimyoviy xavfli obyekt bor-yo‘qligini aniqlang. Agar

bo‘lsa, mazkur obyektdagi KXMning potensial xavfi va alohida

belgilari, xususiyatlari bilan tanishib chiqing. Aholini avariyadan

ogohlantiruvchi «Diqqat, barchaga!» signalining xarakterli

xususiyatlarini (sirena ovozi va korxonalarning qisqa gudoklari),

xabar berilganda harakat qilish tartiblari, xonalarni germetik

yopish, suv va oziq-ovqat muhofazasi qoidalarini eslab qoling.

O‘zingiz va oilangiz uchun paxta-dokali bog‘lamlarni tayyorlab,

ma’lum joyda saqlang. Shuningdek, kimyoviy xavfli

hududlardagi avariyalar vaqtida aholining harakati bo‘yicha

eslatmani ham saqlab qo‘ying. Imkoni bo‘lganda KXMning

tegishli turlaridan muhofaza qiladigan gazga qarshi gazniqoblar

olib qo‘ying.

barchaga!» signali berilganda avariya to‘g‘risida aniq

ma’lumot va to‘g‘ri harakat qilishga doir tavsiyalarni olish

uchun radiopriyomnik va televizorni ishlatib qo‘ying.

Derazalarni berkitib, elektr va gaz tarmog‘ini o‘chiring.

Rezinali etik, plash kiyib, hujjatlar, kerakli kiyim-kechak, uch

kecha-kunduzlik oziq-ovqat olib, qo‘shnilarni ogohlantirib,

tezda vahima ko‘tarmasdan, zararlangan hududdan shamol

yo‘nalishiga perpendikulyar yo‘nalishda harakatlanib, kamida

1,5 km masofa nariga borib oling. Nafas yo‘llarini asrash uchun

gazniqobdan, agar u yo‘q bo‘lsa 2-5 %li ichimlik soda

112

kislotasi eritmasida (ammiakdan saqlanish uchun) namlangan

paxta-dokali bog‘lamdan yoki matolardan tayyorlangan qo‘lbola

muhofaza vositasidan foydalaning.

Zaharli hududni tark etish imkoni bo‘lmaganda eshikderazalar,

shamollatish tuynuklari va dudbo‘ronlarni zichlab

yoping. Ularda yoriqlar bo‘lsa qog‘oz yoki skotch bilan

yopishtiring. Binolarning yerto‘la, yarim yerto‘lalari va birinchi

qavatlariga berkinmang.

Temir yo‘llar va avtomagistrallarda AKXM bilan bog‘liq

avariyalar sodir bo‘lganida xavfli hudud avariya joyidan 200 m

radiusida belgilanadi. Bu hududga yaqinlashish va kirish

qat’iyan taqiqlanadi.

Kimyoviy avariyadan keyin qanday harakat qilish lozim?

AKXMdan zaharlanishda barcha jismoniy ishlarni chetga surib

ko‘p miqdorda ichimlik (choy, sut) iching va zudlik bilan

shifokorga murojaat qiling. Binoga kirish uchun faqatgina unda

AKXMning mavjudligi borasida nazorat tekshiruvi o‘tkazilgandan

so‘nggina ruxsat beriladi. Agar siz AKXMning bevosita

ta’siriga tushib qolgan bo‘lsangiz birinchi navbatda dush qabul

qiling. Kiyim-kechaklarni yuving, yuvishning iloji bo‘lmasa

tashlab yuboring. Xonalarni tez-tez nam lattada tozalab turing.

Suv quvurlari (quduqlar)dagi suvdan ichmang, tomorqa ekinlari

va mevalari, shuningdek, kimyoviy avariyadan keyin so‘yilgan

chorva mollari va qushlar go‘shtlarini ularning xavfsiz ekanligi

rasman aniqlanmagunicha iste’mol qilmang.

Kuchli ta’sir etuvchi zaharli moddalarning zaharlovchi

xususiyatlari

Is gazi - rangsiz va hidsiz gaz. Is gazining asosiy xavfli tomoni

shundaki, u o‘pka orqali qon hujayralariga tez kirib olib,

unda mavjud bo‘lgan kislorod o‘rnini egallaydi. Buning natijasida

organizmda kislorod yetishmovchiligi (gipoksiya) kelib

chiqadi.

Is gazi bilan zaharlanishni keltirib chiqaruvchi sabablar

Zaharlanish benzinli dvigatellar ishlashi (ishlangan gazlar)

dan, tabiiy gaz yonishidan, yong‘in paytida hamda ba’zi sanoat

obyektlarida ro‘y berishi mumkin. Yaxshi shamollatilmaydigan

113

yopiq xonalarda, masalan, garajlarda is gazi bilan zaharlanish

qizdirish lozim. Uni hech qachon cheklangan yopiq joyda

qizdirmaslik kerak.

Is gazi bilan zaharlanishning belgilari va alomatlari

􀂃 Bosh og‘rig‘i, ko‘ngil aynishi.

􀂃 Nafas chalg‘ishi.

􀂃 Teri olcha rangini kasb etishi.

􀂃 Is gazining uzoq vaqt va bevosita ta’siri o‘limga olib

kelishi mumkin.

rangsiz gaz, havodan yengil. 33°C haroratda yoki yuqori

bosimlarda osongina suyuq holatga o‘tadi. Suvda yaxshi eriydi

va kislorodli muhitda yonadi. Ammiak bilan havoning quruq

aralashmasining portlash xususiyati mavjud (harorat 18°C

bo‘lib, aralashma tarkibida 16–28 % atrofida ammiak bo‘lsa).

Bo‘g‘uvchan va nervotrop ta’sirga ega.

Ammiak gazining odamlar yashaydigan hududda havodagi

mumkin bo‘lgan miqdori 0,04 mg/m3, eng ko‘pi bilan 0,2

mg/m3 ga teng. Agar gazning miqdori 40,0 mg/m3 bo‘lsa, ko‘z

achishib yoshlanadi hamda nafas olish yo‘llari qattiq achishadi.

Gazning o‘limga olib kelishi mumkin bo‘lgan miqdori

1500–2700 mg/m3. ga teng. Gazning suvdagi 10 %li eritmasi

nashatir spirt, 18–20 % eritmasi esa ammiakli suv, deb ataladi.

Suyuq ammiak gazi sanoat miqyosidagi sovutgichlarda,

sovutgich modda sifatida (go‘sht kombinati, sabzavotlar bazasi,

baliq-konserva zavodlari) ishlatiladi. Ammiak gazi saqlash va

ma’lum masofaga tashish uchun siqilgan holda 6–18 kgs/m3

bosimga ega holda metall idishlarda olib boriladi. Ammiak nafas

olish yo‘llarini qichishtiradi, miya to‘qimasi faoliyatiga ta’sir

ko‘rsatadi, qon quyulishini buzadi, xotirani pasaytiradi, ko‘z

ko‘rish jarayoniga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Ko‘p miqdorda ta’sir

etsa, odam vafot etadi.

Ammiakdan zaharlanish belgilari: burun bitishi, yo‘tal, nafas

qaytishi, ko‘zdan yosh oqishi, yurakning tez urishi.

havodan 2,5 baravar og‘ir. 34°C haroratda suyuq holatga o‘tadi.

114

Suv (20°C haroratda bir hajm suvda ikki hajm xlor eriydi)

modda, mineral bilan, ko‘pchilik nomineral moddalar va

organik moddalar bilan o‘zaro yaxshi ta’sirga ega. Bo‘g‘uvchi

ta’siri bor. Havodagi mumkin bo‘lgan miqdori 0,03 mg/m3,

agar moddaning miqdori 10 mg/m3 bo‘lsa, inson organizmiga

salbiy ta’sir etadi, miqdori 2500 mg/m3 ni tashkil etsa, o‘limga

olib kelishi mumkin. Xlor nafas olish yo‘llarini qichishtiradi,

o‘pkani shishiradi, yuqori darajada quyuqlashgani esa o‘ldiradi.

Zaharlanganlik belgilari – ko‘z jildi shilliq pardasining yallig‘lanishi,

tanglay va tomoqning qizarishi, nafas qisishi, ovoz bo‘g‘ilishi,

ko‘z yoshlanishi, azob beradigan quruq yo‘tal, shilimshiq

va qon aralash balg‘am ajralishi, badan ko‘karishi, ko‘krakdagi

og‘riq, hushdan ketish. Teriga ta’sir qilganda – qizarish va

ekzema yuzaga keladi.

Xlor odatda paxta-qog‘oz kombinatlarida, qog‘oz ishlab

chiqarishda, rezina tayyorlashda, suvni tozalash stansiyalarida

ishlatiladi.

Simob – bu suyuq, kumushsimon metall, ma’lumki barcha

suyuqliklardan og‘ir. Tez bug‘lanuvchi, suvda yerimaydi, har

qanday yuzaga osonlik bilan singib ketadi. Simob bug‘lari

havodan og‘irroq. Zichligi – 13,52 g/sm3. Erish temperaturasi

– 390C, +357 gradusda qaynaydi. Tibbiy amaliyotda, ishlab

chiqarishda nazorat o‘lchov asboblarida (termometr, barometr

va manometr) ishlatiladi. Simob hayot uchun juda xavfli.

Bug‘lanish maydoni qancha katta bo‘lsa xavf ham shuncha o‘sib

boradi.

Simob bilan zaharlangandaodamda umumiy holsizlik, og‘-

oqishi, tana haroratini ko‘tarilishi,qorinda va oshqozonda

og‘riqning paydo bo‘lishi, bosh aylanishi, oyoq-qo‘llarning

qaltirashi, chayqalib yurish, ongning chalkashishi, gapirish

qobiliyatining buzilishi, hushdan ketish kabi holatlar kuzatiladi.

Yuqorida keltirilganlardan tashqari sanoatda sianid kislota,

serovodorod, fosgen kabi zaharli kimyoviy moddalar ham

ishlatiladi.

115

Sianid kislota – rangsiz suyuqlik bo‘lib, asosan plastmassa,

organik shisha, sun’iy tola ishlab chiqaruvchi korxonalarda

ishlatiladi. U qishloq xo‘jaligida zararkunandalarga qarshi

kurashish vositasi sifatida ham qo‘llaniladi.

xlor kabi havodan og‘irroq shuning uchun ham avariya vaqtida

chuqurlik, yerto‘la va binolarning birinchi qavatlarini to‘ldirib

yerga to‘shaladi. Serovodorod neft-kimyoviy va gazni qayta

ishlash zavodlarida, oltingugurt kislotasini ishlab chiqarish

natijasida hosil bo‘ladi.

xususiyatiga ega. Har xil bo‘yoqlar, eritgichlar va dori-darmon

ishlab chiqarish sanoatida ishlatiladi.

Kuchli ta’sir etuvchi zaharli moddalardan muhofazalanish

usullari va vositalari

Gazga qarshi niqob yoki suv bilan namlangan, shuningdek,

ammaiakda 5%li limon kislotasi aralashmasi va xlorda, 2%li

ichimlik sodsi aralashmasi bilan namlangan bog‘ichni ishlatish

kerak. So‘ngra zaharlangan hududdan zarar ko‘rganlarni olib

chiqib, ularning ustki va oyoq kiyimlarini tashqarida yechib,

tana qismidagi zaharli moddalarni yo‘qotish kerak. Zarar

ko‘rganlarga ko‘p miqdorda suv berib, ko‘zini va yuz qismini

suv bilan yuvib tashlash zarur. Agar zaharli moddalar kishining

oshqozoniga tushgan bo‘lsa, uni qayd qildirish yoki oshqozonini

yuvish kerak bo‘ladi. Ba’zi hollarda odam nafas olmay qo‘ysa

«Og‘izdan og‘izga» sun’iy usulda yoki kislorod yordamida nafas

oldirish lozim. Zarar ko‘rgan odamlarni shifoxonaga olib borish

uchun transport vositasidan foydalanganda uni faqat yotgan

holda shifoxonaga yetkazish zarur. Odamlarni vaziyatdan kelib

chiqib, xavf oldida dovdirab qolmaslikka, o‘z vaqtida aniq, tez

harakat qilishga, qutqarish ishlarini unumli o‘tkazishga o‘rgatish

kerak bo‘ladi.

Jabrlanuvchidan kimyoviy modda tekkan kiyimini yechishni

iltimos qiling.

Jabrlanuvchining ko‘zini e’tibordan chetda qoldirmang.

Ko‘zga kimyoviy modda tushgan bo‘lsa, 20 minut davomida

yoki tez yordam yetib kelgunga qadar yuving. Kimyoviy modda

116

tutish lozim. Zararlangan ko‘zni bog‘lab qo‘ying.

og‘ir. Zichligi – 13,52g/sm3. Erish temperaturasi –

30°C. Qaynash temperaturasi - +357°C. Tibbiy amaliyotda,

ishlab chiqarishda, o‘lchov asboblarida (termometr, barometr,

manometr) ishlatiladi.

Simob hayot uchun xavfli. Bug‘lanish maydoni kattalangani

sari hafv ham o‘sadi (ishqalanish, tomchilarga maydalanishi).

Simob to‘kilganligi aniqlanishi bilan:

1. Zudlik bilan xabar berish :

a) DSENM- SES boshlig‘i, shahar (tuman) sanitar

shifokoriga;

b) Favqulodda vaziyatlar boshqarmasi boshlig‘iga;

v) Sog‘liqni saqlash tashkilotlariga;

g) Shahar (tuman) militsiyasiga.

2. Darhol xonani tark etish. Shamollatirish uchun eshik va

oynalarni ochish. Zaharlanganlarga tibbiy yordam ko‘rsatish

(oshqozonni yuvish). To‘kilgan simobni yig‘ib olish. Tomchilarini

mis plastinkasi bilan olib tashlash. Simob to‘kilgan

joyni 20%li xlorli temir aralashmasi bilan arting.

Tozalash ishlarni «G» markali yutuvchi–filtrovchi (GP-5,

GP-7) gazga qarshi niqobida yoki (RU-60M, RPG-67) respiratorlarida

olib boring.

Xlor to‘kilishi bilan bog‘liq avariyalardagi harakatlar

Xlor – o‘ziga xos o‘tkir hidli sarg‘ish-yashil tusdagi gaz.

Havodan taxminan 2,5 marta og‘ir. Shuning uchun past joylarda

to‘planadi, atmosferaning yeryuzi qatlamida harakat

qiladi, yerto‘la, tonellarga oqib kiradi.

Suvda kam eruvchan. Kuchli yemiruvchi. Atmosferaga

chiqqanda tutaydi, suv havzalarini zaharlaydi.

Bug‘lari ko‘z, havo yo‘llari, teri, so‘lak pardasiga kuchli

qaqshatuvchi ta’sir etadi. Teriga tegsa kuydiradi.

117

Organizmga ta’sir qilganda keskin ko‘krak og‘rig‘i, quruq

achishi, yoshlanishi kabi holatlar kuzatiladi.

Uzoq muddat nafas olganda o‘limga olib kelishi mumkin.

Xlor buluti harakati haqida ogohlantirish olgandan so‘ng

quyidagilarini bajarish lozim:

Himoya inshootida panoh topish. Baland binolarning tepa

qavatlaridan foydalaning. Uyni xlor bug‘lari kirishidan

himoyalashga tayyorlash (ventilyatsiya teshiklarini, oynalarni

yopish, eshiklar teshiklarini berkitish).

Gazga qarshi niqobni kiyish. Kattalar uchun – GP-5, GP-

7. Bolalar uchun-PDF-7, PDF- III(D), PDF-2III(D) markalilari

ma’qul.

va respiratordan ham foydalanish mumkin.

Hech bo‘lmasa suv bilan namlangan, undan yaxshisi 2%li

ichimlik sodasi aralashmasi bilan namlangan bog‘ichni taqib olish

zarur.

YODINGDA TUT! Zaharlangan tumandan shamol yo‘nalishiga

chetlangan holda chiqish kerak.

1. Ko‘z, nafas yo‘llari, badanning ochiq joylarini ko‘p

miqdordagi suv bilan yuving.

2. Xalqum achishsa, bo‘yinga xantalli yoki isituvchi kompress

qo‘ying va oyoqqa issiq vanna qiling.

Ammiak to‘kilishi bilan bog‘liq avariyadagi harakatlar

Ammiak – suvda yaxshi yeruvchi, taxminan havodan ikki

barobar yengil, rangsiz gaz. Atmosferaga chiqqanda tutovchi,

yonuvchan. Uning bug‘lari havo bilan qo‘shilib portlovchan

aralashma hosil qiladi.

Suyuq ammiak ishchi modda sifatida muzlatgich mashinalarda

va qurilmalarda keng qo‘llaniladi.

Nafas olinganda xavfli. Kuchli yo‘tal, bo‘g‘ilish, yurak

urishi, tomir urish me’yorining buzilishi, burun namlanishi, nafas

olishning qiyinlashuvi, jig‘ildon qaynashi, terining qizarishi

va achishi, ko‘zlarning achishi va yoshlanishi kuuzatiladi. Suyuq

118

ammiakning teriga tegishi sovuq urish holatiga olib keladi. Ko‘p

Ammiakning 10%li aralashmasi savdoga «Nashatir spirti»

nomi bilan savdoga chiqariladi. 18-20%li aralashma ammiakli

suv deb nomlanadi va o‘g‘itsifatida foydalaniladi.

Odamlarning ammiak bilan jarohatlanishi uni ishlab

chiqaruvchi yoki go‘sht-, baliq va sut kombinatlarida, qandolat

fabrikalarida, hamda temir yo‘l orqali yetkazilganda sodir

bo‘lgan nosozliklar natijasida vujudga kelishi mumkin.

Xonani tark etishda isitish asboblarini o‘chiring, oynalarni

yoping, hujjatlar va kerakli narsalarni o‘zingiz bilan oling.

Zararlangan joydan shamol yo‘nalishiga perpendikulyar

ravishda chiqish kerak.

Agar zararlangan joydan chiqishning iloji bo‘lmasa,

yaqinroqda berkitish mumkin bo‘lsa – u yerda panoh top.

Shaxsiy himoya vositalarini kiying. Yodda tut! Fuqaro gazga

qarshi niqoblari hamda respiratorlarning poklovchi-yutuvchi

qutilari ammiak bug‘laridan himoya qilmaydi.

Bunday vaziyatlarda: - gazga qarshi niqoblarga qo‘shimcha

DPG-3 patroni ulanadi. – suv bilan 5%li limon kislotasi

aralashmasi bilan namlangan bog‘ichni takib olish shart.

Ammiak bilan zaharlanganda birinchi tibbiy yordam:

1. Fuqaro gazniqoblariga qo‘shimcha DPG-3 patronni

ulang.

2. Zudlik bilan zararlanish maydonidan chiqing.

sodasining 2%li eritmasida yuving.

4. Zaharlanuvchiga issiq sut berib, yotqizib qo‘ying.

5. Zaruriyat tug‘ilsa, novshadil spirti hidlatib, «og‘zidan

og‘izga» usulida sun’iy nafas oldiring va yurakni bilvosita

uqalang.

Odamlarning kimyoviy zaharlanishi kimyoviy xavfli obyekt

(KXO)larda kuchli ta’sir etuvchi zaharli modda (KTZM)ning

tashqariga chiqib ketishi bilan bog‘liq avariyalar sodir bo‘lganda

119

yoki zaharli moddalar (ZM) qo‘llanilishi oqibatida qisqa vaqt

odamlar, hayvonlar va o‘simliklar yalpi kivyoviy zaharlanishi

mumkin bo‘lgan korxona.

Kuchli ta’sir etuvchi zaharli modda–ishlab chiqarish

maqsadlarida qo‘llaniladigan, tashqariga chiqib ketgani (to‘kilib

ketgani)da havoning xavfli miqdorda zararlanishiga, odam, hayvon

va o‘simliklar dunyosining zaharlanishiga sababchi bo‘lishi

mumkin bo‘lgan kimyoviy modda.

Hamma bajara olishi zarur:

1. Shaxsiy muhofaza vositalaridan foydalana olish.

2. Birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish.

3. Kimyoviy zararlanish vaqtida to‘g‘ri harakat qilish

qoidalarini bilish.

4. Turar joyda KTZMdan muhofaza qiluvchi pana joy

qurish.