Botulizm Botulizm nerv sistemalari zararlanishi bilan ifodalanadigan ovqatdan og‘ir zaharlanishdir. Qo‘zg‘atuvchisi

Botulizm nerv sistemalari zararlanishi bilan ifodalanadigan

ovqatdan og‘ir zaharlanishdir.

Qo‘zg‘atuvchisi: U harakatchan, issiqlikka chidamli, qobig‘

hosil qiluvchi va kuchli zaharga ega, yo‘g‘on tayoqchadir.

Botulizm tayoqchalari A, B,°C O, E, G‘ turlariga bo‘linadi.

Respublikamizda A, B va E turlari kasallik qo‘zg‘atadi.

yovvoyi hayvonlar, qushlar, qisqichbaqalar, baliqlar organizmida

yashaydi. Ularning axlati orqali tashqariga ajraladi. Tashqi

muhitda qobiq hosil qiladi va uzoq vaqt saqlanadi. Oziq -

ovqatlarga tushib havosiz muhitda o‘sadi va kuchli zaharini

(botulotoksin) ajratadi, bu ovqatlardan iste’mol qilinganda

odamlar zaharlanishi mumkin. Hozirgi paytda go‘sht

mahsulotlaridan kasallanish kamdan kam uchraydi. Kasallik

ko‘proq uyda konservalangan qo‘ziqorin, bodring, pomidor va

baqlajon iste’mol qilinganda kelib chiqadi.

– 24 soat davom etadi. Kasallik ko‘pgina hollarda o‘tkir,

botulizmga xos bo‘lmagan belgilar: umumiy holsizlik, bosh

og‘rishi, bosh aylanishi, uyquning buzilishi, ko‘ngil aynishi, 2 -4

marta qayt qilish va ichi ketishi bilan boshlanadi. Botulizmda

ich ketishi va qayt qilish uzoq davom etmaydi (6-24 soat).

Kasallik boshlanganidan bir necha soatdan keyin yoki birinchi

kunning oxiriga borib kasallikka xos belgilar: so‘lak bezlari,

burun-yutqun va yuz mushaklarini faoliyatining buzilishi kabi

belgilar paydo bo‘ladi. Ko‘z oldida to‘r paydo bo‘lishi yoki

ko‘zning xiralashuvi, narsalarning ikkita bo‘lib ko‘rinishi,

o‘qiganda harflarning qo‘shilib ketishi kabi belgilar bemorning

157

dastlabki shikoyatlaridan hisoblanadi. Bemorlar og‘iz qurishidan

ham o‘zgaradi, u pasayib, xirillab so‘zlar tushunarsiz chiqadi

hatto ovozning yo‘qolishi kuzatilishi mumkin. Ko‘pincha qattiq

quruq va suyuq ovqatni yutish qiyinlashadi, suyuq ovqat qisman

nafas yo‘liga tushib, bemorlar qalqib qoladilar, qisman esa

ovqat burundan qaytadi.

xamirsimon bo‘lib qoladi. Yuqori qovoqlarining osilib tushishi,

ko‘z qorachiqlarining kengayishi, har xil kattalikda bo‘lishi,

yorug‘likka akkomodatsiyasining buzilishi, g‘ilaylik aniqlanadi.

buzilishi kuzatilmaydi. Kasallikning oxirgi davrida

ko‘proq nafas funksiyasi buziladi. Bemorlar qiynalib, tez-tez

yuza nafas oladilar. Ular ko‘krakda og‘riq turishidan, havo

yetishmasligidan shikoyat qilishadi, o‘rinda alahsirashadi.

Kislorod yetishmasligi, ko‘karish rivojlanib, nafas buzilishining

zo‘rayib borishi o‘limning asosiy sababidir.

Asoratlari: yuz nervlarining, yurak muskullarining hamda

o‘pka to‘qimasining yallig‘lanishi.

boshlash zarur. Botulizmga gumon qilingan

bemorlar albatta yuqumli kasalliklar shifoxonasiga yotqiziladi.

Bemorlar shifoxonaga, hatto poliklinikaga murojaat qilganda

ham zudlik bilan 1osh qoshiq ichimlik sodasini 1 litr qaynatilib

sovitilgan suvda eritilib me’dasi yuviladi (tayyorlangan suyuqlik

ichirtirib qayd qildiriladi) va tozalovchi huqna qilinadi(ichaklar

suyuqlik yuborish orqali tozalanadi).

tufayli normal ovqatlanishlari qiyinlashadi. Shuning uchun ular

zond yordamida ovqatlantiriladi yoki organizmga vena ichi yo‘li

bilan yetarli miqdorda suyuqlik va oziqlantiruvchi moddalar

kiritiladi. Ich qotishi huqna yordamida bartaraf qilinadi.

Kasallik oqibati jiddiy bo‘lib, hatto hozirgi kunda davolashning

zamonaviy usullari mavjud bo‘lgan bir vaqtda ham o‘lim

holatlari 15 – 30 %gacha uchraydi. Shifoxonada davolanish 1 –

2 oy davom etadi.

158

Oldini olish va kasallik o‘chog‘ida o‘tkaziladigan tadbirlar.

Sabzavotli, baliqli va go‘shtli yarim mahsulotlarni tayyorlash,

tarqatish va saqlashni sanitar nazorat qilish, hamda mahsulotlarni

konservalash rejimiga rioya qilish alohida ahamiyatga

ega. Konservalarni iste’mol qilishdan oldin tekshirish, «shishgan

» bankalarni esa yo‘q qilish zarur. Aholi orasida mahsulotlarni

uy sharoitida konservalash qoidalari haqida tushuntirish

ishlari olib borish, uy sharoitida yopilgan qo‘ziqorinli va

sabzavotli konservalarni iste’mol qilishdan oldin 30 daqiqa

davomida 100 °C gacha qizdirish zarur. Xavf tug‘diradigan

mahsulotlar iste’moldan chetlatiladi. Kasallangan insonlar 10 –

12 kun davomida tibbiy kuzatuvda bo‘ladilar.

Vabo o‘tkir yuqumli ichak kasalligi bo‘lib, o‘ta xavfli

infeksiyalar jumlasiga kiradi. Asosan ich ketish, qusish, tananing

suvsizlanishi, mineral moddalarining kamayishi bilan

kechadigan yuqumli kasallikdir. Vabo qisqa vaqt ichida tarqalib

ketish xususiyatiga ega bo‘lganligi uchun «o‘ta xavfli infeksiya»

deb ataladi.

Vabo pandemiyasi Yillar Qayd qilingan hududlar

I 1817-1823 Osiyo, Afrika. Yevropa

II 1826-1837

Osiyo, Afrika, Yevropa,

Amerika

III 1846-1862

Amerika

V 1883-1896 Osiyo, Afrika. Yevropa.

VI 1902-1925 Osiyo, Afrika, Yevropa.

«SNolega» yunoncha tarnov degan so‘zdan olingan bo‘lib,

vaboda ich ketishi yomg‘irdan so‘ng tarnovdan oqib tushayotgan

suvni eslatadi. Vabo insoniyatga qadim zamonlardan

ma’lum bo‘lib kelgan kasallik hisoblanadi va Osiyo qit’asi,

«ayniqsa Ganga va Brammaputra daryosi o‘rtasidagi Hindiston

yarim oroli xavfli o‘chog‘i, kasallikning «beshigi» hisoblanadi.

Vabo kasalligi tarixini shartli ravishda 3 davrga bo‘lish mumkin.

Birinchi 1817-yilgacha bo‘lgan davri. Bu davrda vaboning xavfli

o‘chog‘i Hindiston - Pokiston hududi hisoblangan. Ikkinchisi,

159

1926-yilgacha bo‘lgan davr bo‘lib, bu davrda vabo oltita hududda

Yettinchi pandemiya 1961-yildan to hozirgi kunga qadar

davom etmoqda (3-davr). Oldingi oltita pandemiyaning qo‘zg‘

atuvchisi Osiyo vabo vibrioni bo‘lgan. Yettinchi pandemiyaning

qo‘zg‘atuvchisi vabo vibrionining El-Tor shtamidir. U

avvalo Sharqiy Osiyo, O‘rta Sharq, Yaqin Sharq mamlakatlarida,

so‘ngra Afrika qit’asida tarqalgan. 1965-yilda esa bu

kasallik O‘zbekistonda, xususan Qaroqalpog‘istonda, Xorazm va

Buxoro viloyatlarida qayd qilingan. 1970-yilga kelib Yevropa va

Amerika mamlakatlariga tarqalgan. 1971-yilda vabo yer yuzasidagi

36 ta davlatda ro‘yxatga olingan. 1992-yilda Hindistonda

23 ming kishi vabo bilan kasallanib, undan 500 kishi vafot

etgan. Bu kasallikning tarqalishi vaboning yangi vibrioni 0139

«Byengal» seroguruhi aniqlangan.

manbayi odam hisoblanadi. Tashqi muhitga vibrionlar najas va

qusuq massalari orqali tarqaladi, faqat og‘iz orqali yuqadi.

Odamning kasallanishida yuqumli ajratmalar bilan ifloslangan

sovuq holdagi oziq-ovqatlar va qaynatilmagan suvni iste’mol

qilish alohida ahamiyat kasb etadi. Yoz faslida yuvilmagan ho‘l

meva va sabzavotlarni iste’mol qilish oqibatida xastalanish xavfi

yanada ortadi. Kasallik tarqalishida pashshalarning roli ham

bor. Vabo bilan barcha yoshdagi odamlar kasallanishi mumkin.

Vabo kasalligi mavsumiy bo‘lib, ko‘pincha yoz va kuz oylarida

qayd etiladi.

Vabo kasalligining eng ko‘p uchraydigan turi oshqozon

yallig‘lanish turidir. Ingichka ichak yallig‘lanish turi ikkinchi

o‘rinda turadi. Bu turdan so‘ng algid va vabo terlamasi turlari

turadi.

Kasallik asosan ingichka ichak yallig‘lanish belgilari bilan

ichi ketishdan keyin bemor kuchli darmonsizlik seza boshlaydi,

bosh aylanishi va tashnalikdan shikoyat qiladi. Bemor ko‘zdan

kechirilganda ko‘pincha teri qoplami rangsizlangan, kasallik

og‘ir kechayotgan paytda esa ko‘kargan, sovuq ter bilan qoplangan

bo‘ladi. Bemorning yuz ifodasi o‘zgaradi. Tomir urishi

160

tezlashib, og‘ir klinik kechishida ipsimon bo‘ladi, ba’zan tomir

nafas eshitiladi. Xastalikning og‘ir turida bemor havo yetishmovchiligidan,

ko‘krak qisilishidan shikoyat qiladi. Tilni oqish

yoki kulrang karash qoplab, og‘ir zaharlanish bilan kechayotgan

hollarda quruq bo‘lib qoladi. Qorin bir oz dam bo‘ladi jigar va

taloq kattalashishi kuzatiladi. Xastalikning ingichka ichak

yallig‘lanish turida axlat suyuq bo‘lsada, o‘z xususiyatini saqlab

qoladi, 2-3 martadan 8-12 martagacha ich ketadi.

Kasallikning oshqozon yalig‘lanish turida axlat tezda o‘z

ko‘rinishini yo‘qotadi va guruch qaynatmasini eslatadi. Til

quruq, qorin ichkariga tortilgan bo‘lib, ingichka ichak bo‘ylab

quldirash kuzatiladi. Umumiy darmonsizlik tez rivojlanadi,

bemorni chanqash bezovta qiladi, 2-3 kun ichida oshqozon

yalig‘lanishi rivojlanadi. Sutkada 20 marta va undan ortiq ich

ketishiga tez-tez va ko‘p miqdorda qusish qo‘shiladi. Qusuqda

avvaliga ovqat qoldiqlari bo‘lsa, keyin suvday bo‘lib, o‘t

suyuqligi aralash namoyon bo‘ladi, bu ham o‘z navbatida

suvsizlanishning yanada ko‘payishiga sabab bo‘ladi. Teri kulrang

tusga kiradi, ko‘pincha sovuq yopishqoq ter bosadi.

Burmalangan teri uzoq muddatgacha o‘z holiga qaytmaydi, qo‘l

kaftlari kir yuvuvchi ayol kaftlarini eslatadi. Bemorning ahvoli

og‘irlashadi. Qon bosimi pasayadi, yurak tonlari bo‘g‘iq holda

bo‘lib, nafas olish tezlashadi. Tana harorati kasallik boshida

normal bo‘lib, so‘ngra asta-sekin subnormalgacha (35-34°C) va

undan ham past tushadi. Kasallikning og‘irligi odatda

organizmning suvsizlanish darajasiga qarab aniqlanadi.

Tomir orqali hamda og‘iz bo‘shlig‘i orqali ham ko‘p miqdorda

suyuqliklar yuboriladi.

I va II darajadagi suvsizlanish holatida bemorning ahvoli

unchalik og‘ir bo‘lmaydi va yo‘qotilgan suyuqlik o‘rnini

to‘ldirish uchun oralit, regidron glyukosolan, peditral deb

ataladigan suyuqliklar ichiriladi.

III va IV darajadagi suvsizlanishda esa 36-38 darajagacha

ilitilgan «Trisol» eritmasi zudlik bilan, minutiga 120 ml gacha

tezlikda venaga yuboriladi, 1, 5-2 soatda 5-7 litrgacha suyuqlik

161

quyiladi. Trisol o‘rniga «Xlosol» «Kvartasol», «Atsesol» va

tetrasiklin, levomitsetin, doksasiklin, sifloks tarivid va boshqalar

qo‘llaniladi.

O‘lat

O‘lat (toun) – o‘tkir o‘ta xavfli yuqumli kasallik bo‘lib,

og‘ir zaharlanish, isitma, limfa tugunlar, o‘pka va hazm a’zolari

shikastlanishi bilan xarakterlanadi.

Qo‘zg‘atuvchisi: yersinia pestis- tuxumsimon shakldagi

tayoqcha bo‘lib, harakatchan, kapsulaga ega, qobig‘ hosil

qilmaydi. Oziq-ovqat mahsulotlari, suvda 3 oygacha, past

haroratda uzoq muddat saqlanishi mumkin. Muzlatganda

chidamli, qaynatilganda tez nobud bo‘ladi.

Tarqalishi: O‘lat tabiiy o‘choqli kasallik hisoblanadi.

Tabiatda asosiy infeksiya manbayi kemiruvchilar kalamushlar,

yumronqoziqlar, qishloq xo‘jalik hayvonlari hamda bemor

odam hisoblanadi. Infeksiyani tarqatuvchisi bo‘lib, burgalarning

30 dan ortiq turi mavjud.

Yuqish yo‘llari:

1. Qon orqali - infeksiya yuqtirgan burgalar chaqishi natijasida.

2. Muloqot yo‘li - infeksiya yuqtirgan ovlanadigan kemiruvchilardan

terisini ajratib olish, kasal tuyalarni so‘yish va

nimtalash vaqtida.

3. Alimentar yo‘l - o‘lat mikroblari bilan zararlangan mahsulotlarni

iste’mol qilganda (alimentar).

4. Havo-tomchi yo‘l - mikrob tushgan chang bilan nafas

olish va o‘latning o‘pka shakli bilan kasallangan bemorlardan

yuqadi.

davolashda tetrasiklin va uning dori vositalari asosiy antibiotik

hisoblanadi. Yurak-tomir preparatlari, og‘ir hollarda garmonlar

va boshqa preparatlar qo‘llaniladi.

1. O‘lat kasalligiga gumon qilinganida zudlik bilan tegishli

muassasalarga xabar beriladi va karantin belgilanadi.

162

qilinadi. Barcha tadbirlar qat’iy ravishda o‘tkazilishi shart.

3. O‘lat bilan kasallanganlar bu kasallikka gumon qilingan

kishilardan alohida yotqiziladi.

4. Bemorlarni parvarish qiladigan barcha tibbiyot xodimlari

o‘latga qarshi himoya kiyimda ishlaydilar, ish tugagandan so‘ng

to‘liq sanitar tozalovidan o‘tadilar.

5. Xodimlar tibbiy nazoratdan o‘tib turadilar, bunda tana

harorati sutkasiga ikki marta o‘lchanadi.

6. Bemorlar joylashgan binolarda joriy va yakuniy tozalov

ishlari o‘tkaziladi.

O‘lat o‘chog‘ida aholi o‘rtasida tushuntirish ishlari olib

boriladi. O‘chog‘li rayonlar aholisi o‘lat infeksiyasi aniqlanganidan

xabardor bo‘lishlari, kemiruvchilar va kasal uy hayvonlari

bilan bevosita aloqada bo‘lish xavfi mavjudligini bilishlari zarur.

Budan tashqari, ular o‘lat tarqalishida burgalarning roli haqida

va shaxsiy himoyalanish bo‘yicha ma’lumotga ega bo‘lishlari

shart.

isitma, limfa tugunlari, teri, shilliq pardalar va o‘pka

zararlanishi bilan xarakterlanadi.

Qo‘zg‘atuvchisi: Fraciella tularensis bakteriyalari qo‘zg‘atadi.

Havosiz muhitda yashayda, qobig‘ va po‘stloq hosil

qilmaydi, harakatsiz. Tashqi muhitda chidamli: daryo suvida

10°C haroratda 9 oygacha, tuproqda 3-4 oygacha, xashak, don

mahsulotlarida 6 oygacha saqlanishi mumkin. Sut va qaymoqda

past haroratlarda uzoq vaqtgacha o‘z xususiyatlarini yo‘qotmaydi.

Yuqori harorat va dezinfeksiyalovchi eritmalarga sezgir (lizol,

xloramin, xlorli ohak ta’sirida 3-5 daqiqada halok bo‘ladi).

hayvonlar dala va uy sichqonlari, qumsichqonlar, kalamushlar,

suv kalamushlari, suvsarlar, quyonlar hisoblanadi.

Yuqish yo‘llari:

1. Qon orqali - kasallik tashuvchilari - kanalar, so‘nalar,

chivinlar va shu kabi qon so‘ruvchi hasharotlar chaqishi orqali.

2. Alimentar kasallik qo‘zg‘atuvchisi tushgan suv, oziqovqatlarni

iste’mol qilish orqali.

163

terisini shilishda, kasallik qo‘zg‘atuvchisi tushgan suvda cho‘-

milish, kir yuvish yoki daryoni kechib o‘tishda teri va shilliq

qavatlar orqali.

4. Nafas yo‘llari orqali - kasallik qo‘zgatuvchisi tushgan

chang bilan nafas olish orqali (o‘t o‘rish, em-xashak tayyorlash,

sabzavotlarni yig‘ish, don-dunlarni saranjomlash jarayonida).

Klinikasi: Yashirin davri 3-7 kun davom etadi. Uning

o‘tishi, manzarasi klinik shakllarining tabiatiga bog‘liq. Tulyaremiyaning

har bir yuqish yo‘liga ma’lum bir klinik shakli

mos keladi.

Kasallikning boshlang‘ich davri bir xilda kechadi: kasallik

to‘satdan o‘tkir boshlanadi. Bemor eti uvushib, qaltiraydi, tana

harorati 38°C - 40°C gacha ko‘tariladi, boshi, muskullar, ayniqsa

boldir muskullari og‘riydi, bosh aylanadi, ishtahasi

yo‘qoladi. Kasallik og‘ir o‘tganida bemor qayt qiladi, burni

qonaydi, ba’zan alahlaydi. Bemorning ko‘zi, tomog‘i va yuzi

qizarib ketadi. Yurak urishi avvaliga tezlashadi, keyin sekinlashadi,

qon bosimi pasayadi. Ana shu umumiy belgilar bilan

bir qatorda tulyaremiyaning klinik shakliga xos o‘zgarishlar ham

aniqlanadi. Tulyaremiyaning barcha shakllariga xos bo‘lgan

belgi – limfa tugunining yallig‘lanishidir.

Davolash maqsadida antibiotiklardan streptomitsin, tetrasiklin,

levomitsetin, doksisiklin va vaksinoterapiya qo‘llaniladi.

Vaksina bilan davolash maxsus sxema asosida olib boriladi.

Oldini olish:

1. O‘choqda qon so‘ruvchi hashorotlarga qarshi tadbirlarni

olib borish.

2. Kasallik yuqish xavfi bor odamlarni emlash.

3. Aholi orasida sanitariya- maorif ishlarini tashkil etish.

Kuydirgi - isitma yoki o‘pka va ichaklarning shikastlanishi

bilan kechadigan o‘tkir yuqumli tabiiy o‘choqli kasallik.

qobiq hosil qiladi, qobig‘lari tashqi muhitda juda chidamli -

suvda 10-yilgacha, tuprokda bir necha o‘n yillab saqlanadi.

Havochang ko‘rinishda ham o‘z xususiyatlarini yo‘qotmaydi.

164

Tarqalishi: Kuydirgi bilan deyarli barcha hayvonlar, shu

jumladan, uy hayvonlari (sigirlar, buqalar, ho‘kizlar, qo‘ylar,

echkilar, otlar, eshaklar, tuyalar va x. k.) ham og‘rishi mumkin.

Odam uchun kasallik manbayi bo‘lib kasallangan hayvonlar,

avvalo uy hayvonlarining roli katta. Kasbga bog‘liq kasallik

hisoblanadi (cho‘ponlar, qassoblar, chorvadorlarda ko‘p

uchraydi). Bahor - yoz oylarida ko‘proq uchraydi.

Yuqish yo‘llari:

1. Bevosita yoki bilvosita – hayvonlarni parvarashlaganda,

hayvon mahsulotlari, tuproq bilan ishlaganda, kasallangan

hayvonlarni so‘yish va terisini oshlaganda.

2. Qon orqali - sunalar, boshqa qon so‘ruvchi pashshalar

chaqqanda.

3. Alimentar - kasallangan hayvon go‘shtini chala pishirib

iste’mol qilganda.

4. Havo-chang spora tutuvchi chang bilan nafas olganda.

4. Molxonani tozalaganligi.

5. Qon so‘ruvchi hasharotlar chaqqanligi.

6. Kuydirgi kasalligi uchrab turgan hududdan keltirilgan

go‘sht, teri va boshqa hayvon mahsulotlariga ishlov berilganda.

Davolash: Antibiotiklardan penitsillin, levomitsetin, tetrasiklin,

gentomitsin qo‘llaniladi. Antibiotiklar bilan bir vaqtda

kuydirgiga qarshi oqsil (gamma-globulin) tayinlanadi. Bemorlarni

parvarish qilayotganda tibbiyot xodimlari rezina qo‘lqop

kiyishlari, niqob tutishlari, hamda ximoya ko‘zoynagi taqishlari

shart.

tibbiyot xodimlari hamkorligida olib boriladi.

1. Hayvonlar va ular mahsulotlari bilan ishlaydigan kishilar

(cho‘ponlar, qushxona, teri zavodi, mo‘yna fabrikalari ishchilari)

maxsus vaqtsina bilan emlanadi.

2. Bemor kasalxonada alohida xonaga yotqiziladi. Uning

uyida yakuniy dezinfeksiya qilinadi.

3. Bemor bilan yaqin yurgan kishilar 8 kun davomida

nazorat ostida bo‘ladilar.

4. Kuydirgidan halok bo‘lgan hayvon va odam jasadi kuydiriladi

yoki maxsus tobutga solib 2metr chuqirlikda ko‘miladi.

165

zararlanishi bilan kechadi.

bo‘ladi. Tashqi muhitda uzoq saqlana olmaydi. Virus zararsizlantiruvchi

eritmalar ta’sirida 5-10 daqiqa, qaynatilganda 2

daqiqa davomida halok bo‘ladi. Quritilganda va past haroratda

uzoq vaqt tirik saqlanadi.

Tarqalishi: Kirish o‘chog‘i bo‘lib, quturgan itlar, bo‘rilar,

tulkilar, bo‘rsiqlar va boshqa hayvonlardir. Virus itning so‘lagida

quturish belgilari ma’lum bo‘lishidan 7-10 kun ilgari paydo

bo‘la boshlaydi. Odamga quturish virusi kasal hayvon (asosan

it) tishlaganda yoki quturgan hayvonning so‘lagi teri yuzasiga

tushganda yuqadi.

haftagacha qisqarishi yoki 1-yilgacha uzayishi mumkin. Kasallik

kechishida 3 ta davr tafovut qilinadi: 1. Boshlang‘ich davri 2-3

kun davom etadi. Bemor uyqusi buzilib ishtihasi yo‘qoladi.

Unda qo‘rquv hissi paydo bo‘ladi, kayfiyati o‘zgarib turadi.

Davolash: Maxsus davolash usullari yo‘q. Bemorga tinch,

shovqin-surondan holi bo‘lgan sharoit yaratiladi. Bemor eshigi

berk, qorong‘ilatilgan alohida xonada yotishi kerak. Unga uxlatadigan,

yurakni tinchlantiradigan va og‘riq qoldiradigan dorilar

beriladi.

Oldini olish:

1. Daydi it va mushuklarni yo‘qotish.

2. Xonada boqilayotgan itlar ro‘yxatga olinadi va quturishga

qarshi emlanadi.

3. It tishlagan taqdirda jarohat sovunlab yuviladi, atrofiga

yodning spirtli eritmasi surtib qo‘yiladi, jarohat tikilmaydi.

4. So‘ngra it tishlagan kishini tegishli travmatologiya

punktiga yuboriladi.

5. Oldini olish maqsadida birinchi galda bemorga quturishga

qarshi immunoglobulin yuboriladi. Keyin esa maxsus sxema

bo‘yicha quturishga qarshi vaksina bilan emlanadi. Emlashning

dozasi, emlash muddati, jarohatning katta-kichikligi, chuqurligi

va qayerga joylashganiga bog‘liq. Quturishga qarshi emlash

166

qilgan holda amalga oshiriladi.

Jarohatlarni mahalliy ishlov berish qancha erta o‘tkazilsa,

shuncha yaxshi samara beradi.

1. Jarohatlar sovunlab obdon yuviladi.

2. Jarohat atrofini 70 %li spirt yoki 5 %li yodning spirtli

eritmasi bilan artiladi.

3. Jarohatga chok qo‘yishga ruxsat etilmaydi.

4. Birinchi yordam ko‘rsatilgandan keyin tishlangan kishini

zudlik bilan quturishga qarshi emlash o‘tkazish uchun travmatologiya

punktiga yuboriladi.

5. DSENM (Davlat sanitariya epidemiologiya nazorat

markazi) ga shoshilinch xabarnoma yuboriladi.

1. Ichterlama qanday kasallik?

2. Botulizmning qahday belgilari mavjud?

3. Epidemiologik kasalliklar, deganda qanday kasalliklar tushuniladi?

4. Vabo va o‘lat kasalliklarining qanday belgilari mavjud?

5. Quturish kasalligi tashuvchilariga nimalar kiradi?

167

XVIII MAVZU. FAVQULODDA VAZIYATLAR YUZAGA

KELGANDA BIRINCHI TIBBIY YORDAM VA O‘Z-O‘ZIGA

YORDAM KO‘RSATISH

Birinchi yordam ko‘rsatadigan kishining vazifalari

Jarohat olgan yoki kasallikning to‘satdan xuruj qilishidan

qiynalayotgan kishiga tez yordam guruhi kabi malakali tibbiy

yordam yetib kelgunga qadar ko‘mak berishni o‘rgatish sizning

birinchi yordam ko‘rsatish malakasiga ega bo‘lish borasidagi

maqsadingiz hisoblanadi.

Birinchi yordam ko‘rsatuvchi kishi – siz kabi birinchi yordam

kursini o‘tgan biror kishidir; u nima sodir bo‘lganini aniq

tasavvur qiladi va jabrlanuvchiga yordam berishga qaror qiladi.

Asosiy maqsad shuki, baxtsiz hodisa chog‘ida qanday ishlar

amalga oshirilishi lozimligini barcha kishilar bilib olsalar ayni

muddao bo‘lar edi. Ha, birinchi yordam ko‘rsatish hammaning

qo‘lidan kelishi lozim. Birinchi yordam - jarohat olganda yoki

kasallik to‘satdan xuruj qilganda jabrlanuvchiga ko‘rsatiladigan

tezkor yordam, u malakaliroq tibbiy yordam olish imkoni

yaratilgunga qadar ko‘rsatiladi.

Bunda sizning bevosita ishtirokingiz juda muhim, chunki

voqea sodir bo‘lgan joyda yordam bera oladigan yagona kishi

siz bo‘lishingiz mumkin.

Birinchi yordam ko‘rsatish jabrlanuvchining hayotini saqlab

qolish masalasida haqiqatdan ham g‘oyat ahamiyatli bo‘lishi

mumkin. Ko‘pincha o‘z vaqtida ko‘rsatilgan birinchi yordam

jabrlanuvchining to‘la sog‘ayib ketishi yoki umr bo‘yi nogiron

bo‘lib qolishini belgilab beradi.

168