Hayot faoliyati

1. Kuyish, deb nimaga aytiladi ?

2. Kuyishning turlarini ko‘rsating.

3. Kuyish nechta darajaga bo‘linadi?

4. Kuyishda birinchi yordam berish tartibini ko‘rsating.

28

V MAVZU. TERRORISTIK AKTLAR YUZ BERGANDA

Dunyoda yuz berayotgan turli-tuman voqea va hodisalar

insoniyatni tashvishga solmoqda. Ayniqsa, turli diniy niqoblar

ostida amalga oshirilayotgan terroristik harakat tinchlikka rahna

solib, jamiyat barqarorligi va osudaligiga putur yetkazmoqda.

Bugun axborot oqimi kuchaygan bir pallada hali ongi shakllanmagan

yoshlar turli oqimlar ta’siriga tushib terroristik tashkilotlarning

o‘z kuchlarini to‘plash manbayiga aylanib qolmoqda.

Bunday razil niyatli kishilarni dunyoning turli burchaklarida

uchratish mumkin. «. . . insoniyat tarixida diniy ongning ajralmas

qismi bo‘lgan odamlardagi e’tiqoddan faqat bunyodkor

kuch sifatida emas, balki vayron qiluvchi kuch, hatto fanatizm

(o‘ta mutaassiblik) sifatida foydalanilganligini ko‘rsatuvchi

misollar ko‘p. Aynan fanatizm illatiga yo‘liqqan odamlar yoki

ularning guruhlari jamiyatda beqarorlik to‘lqinini keltirib

chiqarishga qodir bo‘ladilar.» deb ko‘rsatgan edi Prezidentimiz

I. Karimov «O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka

tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari» nomli

asarida. Holbuki, dunyoning turli burchaklarida yuz berayotgan

terroristik harakatlar oqibatida minglab odamlar halok

bo‘lmoqdalar.

Markaziy Osiyo davlatlari uchun diniy ekstremizm va xalqaro

terrorizmning xavfi 1990-yilda Namangan va Andijonda,

1990-1996-yillarda Tojikistondagi fuqarolik urushi davrida,

1999-yil Toshkent shahrida, 2004-yil Toshkent shahri va

Buxoroda yuz bergan harakatlar misolida ko‘rindi. Mamlakatimiz

Prezidenti I. Karimov 1993-yilda BMT Bosh Assambleyasining

48-sessiyasida qilgan nutqida Afg‘oniston muammosini

izchil o‘rganish va uni hal etishga chaqirdi. Biroq, bu chaqiruv

qanchalik to‘g‘ri ekanligini keyingi paytlarda yuz bergan

terroristik harakatlardan so‘ng ko‘plab mamlakatlar e’tirof etdi.

29

2001-yilning 28 –sentabrida BMTning Xavfsizlik Kengashi

terrorizmga qarshi kurash qo‘mitasi tuzildi. Ushbu qo‘mitaning

tuzilishi va faoliyati I. Karimov taklif qilgan terrorimzga qarshi

kurash xalqaro markazining konsepsiyasiga hamohangdir. Zero

yurtboshimiz 1999-yilning noyabrida Stambulda bo‘lib o‘tgan

Yevropa Xavfsizlik va Hamkorlik tashkilotining Sammitida va

2000-yilning sentabrida Nyu-Yorkda bo‘lib o‘tgan BMT Bosh

Assambleyasining «Mingyillik sammiti» da BMT tuzilmalarida

terrorizmga qarshi kurash xalqaro markazini tashkil etish taklifi

bilan chiqqan edi.

O‘zbekiston BMT ning terrorizmga qarshi kurash va uning

oldini olishga yo‘naltirilgan 12 ta xalqaro hujjatni ratifikatsiya

qildi. Yevropa Kengashi doirasida ham terrorizmga qarshi

kurashga qaratilgan 7 xalqaro shartnomalarni imzolagan.

Umuman olganda O‘zbekiston barqaror taraqqiyotga rahna

soluvchi har qanday kuch hamda uning bir ko‘rinishi bo‘lgan

terrorizmga qarshi kurashda faol harakat olib borayotgan

davlatlardan biri hisoblanadi.

Terrorizmga qarshi kurashda O‘zbekistonda o‘ziga xos

milliy huquqiy asos ham yaratildi. Jumladan, O‘zbekiston

Respublikasi Konstitutsiyasining 57 – moddasida milliy va diniy

ruhdagi siyosiy partiyalar hamda jamoat birlashmalarining

tuzilishi va faoliyati taqiqlangan.

O‘zbekiston Respublikasining 2000-yil 31-dekabrda qabul

qilingan «Terrorizmga qarshi kurash to‘g‘risida»gi qonuni

yurtimizda bunday kuchlar faoliyat olib borishini umuman

taqiqlaydi va uni qonuniy yo‘l bilan bartaraf etadi.

Terrorchilik faoliyatining oldini olish davlat organlari,

fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari hamda jamoat

birlashmalari, shuningdek, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar

tomonidan siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy, huquqiy va boshqa

profilaktik choralar majmuyini o‘tkazish orqali amalga

oshiriladi.

Ushbu qonunga ko‘ra mamlakatimiz hududida:

- terrorizmni targ‘ib qilish;

30

- terrorchilik guruhlari va tashkilotlarini tuzish hamda

- terrorchilik faoliyatiga daxldor yuridik shaxslarni, ularning

bo‘linmalari (filiallari) va vakolatxonalarini (shu jumladan chet

el va xalqaro tashkilotlarning vakolatxonalarini) akkreditatsiya

qilish, ro‘yxatdan o‘tkazish va ularning faoliyat ko‘rsatishi;

- terrorchilik faoliyatiga daxldor chet el fuqarolari hamda

fuqaroligi bo‘lmagan shaxslarning O‘zbekiston Respublikasiga

kirishi;

oid ma’lumotlar va faktlarni yashirish taqiqlanadi.

Shu o‘rinda «Terror» tushunchasini sharhlab o‘tish ham

lozim.

«Terror» degan tushuncha birinchi marotaba 1798-yilda

paydo bo‘lgan. Terrorizm – avvalambor, siyosiy – huquqiy, tarixiy,

ijtimoiy – psixologik, dinlararo va boshqa muammolarga

borib taqaluvchi juda murakkab, turli ko‘rinishli, o‘zgaruvchan

va kundan kunga avj olib borayotgan mudhish hodisa bo‘lib,

uning bartaraf qilinishi bu muammolarning yechimi bilan ham

bog‘liq. Zero hozirgi kunga qadar terrorizm tarixi haqida yakdil

xulosaga kelinganicha yo‘q.

Terrorizmga qarshi kurashning asosiy prinsiplari quyidagilardan

iborat:

- shaxs huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfatlarining

ustuvorligi;

- terrorizmning oldini olish choralari ustuvorligi;

- jazoning muqarrarligi;

- terrorizmga qarshi kurash oshkora va oshkora bo‘lmagan

usullarining uyg‘unligi;

- jalb etilgan kuchlar va vositalar tomonidan terrorchilikka

qarshi o‘tkaziladigan operatsiyaga rahbarlik qilishda yakkaboshchilik.

Terroristik harakatlarning turlari. Terroristik harakatlarga

qarshi kurashda ularning global, mintaqaviy va hududiy

manbalarini topish va uni bartaraf etish dastlabki vazifalardan

31

biri bo‘lishi lozim. Hozirgi kunda terroristik tashkilotlarda

maxsus dasturlar asosida ish olib borilayotgani sir emas.

Terrorchilik guruhlari o‘zlarining yovuz harakatlarini amalga

oshirish maqsadida turli xildagi yashirin qurollardan foydalanishga

harakat qilmokdalar. Ayniqsa kishi e’tiborini o‘ziga

tortmaydigan, kichik hajmli tashqi tomonidan kishining har

kuni foydalanadigan buyumlar ko‘rinishida bo‘lgan narsalardan

foydalanmoqdalar.

Terrorchilar tomonidan ommaviy shikast yetkazish

qurollarining foydalanish obyektlari odamlar ko‘p to‘planadigan

joylar: metro bekatlari, aeroportlar, temir yo‘l va avtomobil

shoxbekatlari, katta ofis binolari, yopiq turdagi konsert, sport,

kinozallari, teatrlar, va hokazolar bo‘lishi mumkin. Yana shuni

alohida ta’kidlash joizki, terrorchilar o‘ta xavfli obyektlarda: suv

omborlari, ommaviy qirg‘in qurollari saqlanayotgan joylar va

boshqa shu kabi obyektlarga ham hujum qilishlari mumkin.

- odamlar diqqatini unga jalb qilish qilmaslikka harakat

qiling;

- zudlik bilan tegishli xizmatlarga xabar bering;

- xavfli hududni kamida 100 m radiusda odamlardan

bo‘shating;

- shubhali buyum va xavfli hududni qo‘riqlashni ta’minlang;

- uyushgan holda odamlarning evakuatsiyasini ta’minlang;

- mutasaddi organlar ko‘rsatmalariga rioya qiling;

- radioaloqa vositalari, uyali telefon va radioportlatgich

ishlab ketishiga olib keluvchi vositalardan foydalanmang.

- har bir qo‘ng‘iroqqa bee’tibor bo‘lmang;

- qo‘ng‘iroq to‘g‘risida tegishli organlar (MXX, ichki ishlar

bo‘limi)ga xabar bering, zarur bo‘lsa odamlarni evakuatsiya

qilishni tashkil eting;

- qo‘ng‘iroq qiluvchi bilan uzoqroq muloqotda bo‘lishga

harakat qiling (suhbatni yozib olish, boshqa telefondan

32

mutasaddi organlarga xabar berish uchun), uning yoshi, millati,

ohangi, nutqiga e’tibor qarating;

- suhbat boshlangan vaqt va uning davomiyligini qayd eting;

- gaplashib bo‘lgach telefon dastagini qo‘ymay boshqa

telefon orqali qo‘ng‘iroq qiluvchining nomerini aniqlashga

kirishing;

- suhbat va uning mazmuni to‘g‘risida gap tarqatmang.

Garovga olingandagi harakati:

- zudlik bilan mutasaddi organlarga va yuqori organ

rahbariga xabar berish;

- garovga olinmay qolgan xodimlarni binodan zudlik bilan

olib chiqish;

- begonalarning binoga kirishlariga yo‘l qo‘ymaslik, binoni

kuzatish ishlarini tashkil etish;

- o‘z tashabbusiga ko‘ra terrorchilar bilan muzokara olib

bormaslik;

- terrorchilarning talablarini, agar bu odamlar sog‘lig‘iga

zarar yetkazish bilan bog‘liq bo‘lmasa, bajarish;

- hodisa sodir bo‘lgan joyga tegishli kuchlarning to‘siqsiz

kirib kelishini ta’minlash.

Garovga tushib qolgandagi harakat :

ortiqcha his-hayajon, sarosima, vahimaga tushmang;

- ko‘pchilik ichida «singib» keting, yarq etib ko‘zga tashlanmang;

- jinoyatchining ko‘ziga tik boqmang, bu uning sizga

nisbatan qahr-g‘azabini oshiradi;

- yon-atrofingizdagilarni tinchlantiring;

- tutqunlikda bo‘lgan vaqtda ko‘rgan, eshitgan barcha narsalarni,

terrorchilarning tashqi ko‘rinishi, xatti-harakatini eslab

qolishga harakat qiling;

- qanday yegulik taklif etishmasin uni rad etmang;

- ruhiy barqarorlikni qo‘ldan bermaslikka harakat qiling;

- ozod bo‘lishingizga bo‘lgan umidni yo‘qotmang;

- garovdan ozod etilganingizda panaroq joyga o‘ting,

otishmalar tugamaguncha egilgan boshingizni yuqori ko‘tar33

mang, maxsus xizmat xodimlarining topshiriqlarini so‘zsiz

bajaring;

- terrorchilar bilan muloqotga kirishmang va janjallashmang.

Garovda ushlab turilganlarning harakat qilish qoidalari

Eng avvalo shuni doimo yodingizda tutingki, sizning

hayotingiz terrorchiga muzokara olib borish uchun zarur.

Shunday ekan hayotingizni saqlab qolish imkoniyati ham

mavjud. Quyidagi o‘zini tutish qoidalariga amal qilishga harakat

qiling:

tinchlaning, vahimaga tushmang, sokin ovozda so‘zlashing;

- o‘zingizni uzoq kutish damlariga ruhan tayyorlang;

- sizni qutqarib olgunga qadar oradan ancha vaqt o‘tishi

mumkin;

- terrorchini qurol ishlatishga majbur qiladigan va

amalga oshirishga sababchi bo‘lib qolmang;

- zarurat tug‘ilsa jinoyatchilarning talablarini bajaring,

ularga qarshi fikr bildirmang, o‘zingizning va atrofdagilarning

hayoti bilan hazillashmang, vasvasa va vahimaga yo‘l

qo‘ymaslikka harakat qiling.

- terrorchilarning haqorat va tahqirlashlariga nisbatan sabrtoqatli

bo‘ling, jinoyatchilarning ko‘ziga tik qaramang,

o‘zingizni tajovuzkorona tutmang;

- jarohatlangan bo‘lsangiz, kamroq harakat qiling, ko‘p qon

ketishining oldini olasiz;

- diqqatingizni bir joyga jamlang, atrofingizga nazar tashlang,

jinoyatchilarning belgilarini, yuz tuzilishini, kiyimi, ismi,

laqabi chandiqlari, badanidagi yozuvlar, nutqi, o‘zini tutishi,

so‘zlashuv mavzusi va boshqalarni eslab qolishga harakat qiling;

- hamma narsani ichingizga solavermang, atrofingizdagi

odamlarga nazar soling, balki kimgadir yordam kerakdir;

- atrofingizdagilarga sizning birgina boqishingiz, so‘zingiz,

harakatingiz (uning ruhini ko‘taruvchi so‘zni pichirlab aytish,

tushib ketgan sumkachasini yoki dastro‘molini olib berish va h.

k.) bilan ham dalda bo‘lishingiz mumkin.

34

Dunyoning turli burchaklarida faoliyat yurgizayotgan

bo‘lib, uning noto‘g‘ri talqin etilishi bunday voqeliklarning

vujudga kelishiga sabab bo‘lmoqda.

130 yillik mustamlakachilik va mustabid tuzum davrida

xalqimizni o‘zining ma’naviy ildizlaridan ayirish, dinni jamiyat

hayotidan siqib chiqarishga qaratilgan siyosat natijasida

ma’naviyat va ma’rifat o‘rnini ma’lum darajada jaholat egalladi.

Yurtdoshlarimiz Qur’oni Karim, Hadis, tasavvuf, shariat, fiqh

ilmlari haqida umumiy tushunchaga ham ega bo‘lmay qoldi.

Dinni asl holida saqlab qolish uchun harakat qilib odamlarni

bir-biriga qarshi qo‘yib, qon to‘kishni tashkil qilayotgan,

amalda esa o‘zining manfaatlarini o‘ylayotgan kishilarni

Yevropada fundamentalistlar, O‘rta Osiyoda esa aqidaparastlar,

deb ataladi.

Fundamentalizm so‘zi lotinchadan kelib chiqqan bo‘lib,

asos, poydevor ma’nosini bildiradi. Fundamentalizm barcha

dinlarga xos bo‘lib, unda dinning asli qanday bo‘lsa,

shundayligicha saqlab qolishga harakat qilinadi.

Fundamentalizm – ya’ni aqidaparastlik – ma’lum din vujudga

kelgan ilk davriga qaytish va shu yo‘l bilan zamonaning

barcha muammolarini hal qilish mumkin, degan fikrni ilgari

suruvchilarning qarashlaridir. Diniy fundamentalizm – ma’lum

din, shu jumladan Islom dini aqidalarning o‘zgarmasligini himoya

qiladigan, vahiy va mo‘jizalarning muqaddas kitoblardagi

bayonining harfiy, so‘zma-so‘z talqini tarafdori bo‘lgan

qarashdir. Bunday qarash tarafdorlari diniy aqidalarning har

qanday majoziy talqiniga, izohlanishiga murosasizliklari bilan

ajralib turadilar.

Diniy fundamentalizm – din aqidalarini so‘zma-so‘z

talqiniga asoslangan e’tiqodni aqlga tayangan mantiqiy

dalillardan ustun qo‘yadigan, muayyan din, shu jumladan Islom

dini e’tiqodi shakllanishining boshlang‘ich davrida belgilangan

barcha yo‘l-yo‘riqlarning qat’iy va og‘ishmay bajarilishini talab

qiladigan tushunchadir.

Yuqoridagilardan kelib chiqib, Islom fundamentalizmi –

Qur’on va Hadislarni so‘zma-so‘z talqin etuvchi, ilk islomga

35

qaytishga qaratilgan aqidalarni targ‘ib qiluvchi diniy-konservativ

Islom fundamentalizmi vakillari islomning fundamental (asosiy)

tamoyillari jamiyatning taraqqiyot yo‘lini belgilab beradi, deb

hisoblaydilar va faqat ularga amal qilishga da’vat etadilar.

Ekstremizm so‘zi fransuzcha – lotinchadan kelib chiqqan

bo‘lib, mazmuni jamiyatdagi u yoki bu hodisa, jarayonlarga

nisbatan keskin fikrlar bildirilishi va qattiq tadbirlarni

qo‘llanilishi yoki keskin fikr va choralarni yoqlovchi, uning

amalga oshirilishiga tarafdor ma’nolarini bildiradi. Bunday

keskin fikrlar sog‘lom yoki nosog‘lom bo‘lishi mumkin. Jamiyat

uchun nosog‘lom, uning taraqqiyotiga zid bo‘lgan, jamiyatda,

fuqarolar va millatlar o‘rtasidagi munosabatlarda beqarorlik

keltirib chiqaradigan keskin chora va fikrlarni ilgari suruvchi,

ularni amalga oshirishga intiluvchi, uni yoqlovchilarni

ekstremistlar, deyiladi.

Yuqoridagilardan kelib chiqib, diniy ekstremizm u yoki bu

dinning aqidalarini, qonun-qoidalarini kishilar hayoti va

jamiyatga joriy etish, qaror toptirishda keskin chora va tadbirlar,

zo‘ravonlik qo‘llashga aytishimiz mumkin.

Islom ekstremizmi – islomning qadimiy g‘oyalari va

ideallarini qayta tiklashni kuch ishlatish yo‘li bilan amalga

oshirishga qaratilgan diniy-siyosiy harakat. Bunday harakat

diniy mutaassiblikka asoslangan bo‘lib, muayyan mazhab

ta’limotiga qattiq yopishib olish oqibatida yuzaga keladi va

muayyan siyosiy va iqtisodiy manfaatlarni amalga oshirishga

ochiqdan ochiq intiladi.

Diniy ekstremizm faqat Islom olamiga tegishli bo‘lib

qolmay, balki dunyodagi barcha dinlarga ham xos hodisadir.

Masalan, o‘rta asrlarda xristian ekstremist ruhoniylari muqaddas

kitoblarda belgilangan har qanday aqidalarga qarshi chiqish

Xudoning irodasini buzishdir, bu eng katta gunohdir deb,

bunday kishilarni dindan qaytganlikda ayblab, ularga nisbatan

keskin choralar qo‘llab ayovsiz jazolaganlar. Xususan 13-asrda

papa qo‘shinlari Fransiyaning janubida 20 ming kishini qirib

tashlagan. Ilg‘or fikrli ziyolilarga qarshi inkvizatsiya (cherkov)

sudi joriy etilib Jardono Bruno o‘tda kuydirildi, Galileo Galiley

36

besh oy qamoqqa solinib, tavbasiga tayantirildi. Lekin baribir u

1994-yilda Qandahor hududida yuzaga kelgan yangi siyosiy

harakat – «Tolibon» harakati ham diniy ekstremizmning

Afg‘onistondagi bir ko‘rinishidir. Ular Afg‘oniston hayotiga

o‘rta asr diniy tartib-qoidalarini tatbiq etish, xalqni dunyo

madaniyatidan uzib qo‘yish yo‘lidan bordilar. Tolibonlar

hokimiyat tepasiga kelgach, «Inson huquqlari umumiy deklaratsiyasi

» va undagi mezonlarga amal qilmadilar. Oddiy insoniy

haq-huquqlar poymol etildi. Xotin-qizlarni erkin bilim olish va

mehnat qilish huquqidan mahrum etish, ularni yana chodra va

paranji ichiga tiqish yo‘lida keskin chora-tadbirlar o‘tkazdilar.

Yigitlarni soqol o‘stirib yurishga majburladilar. Navro‘zni

islomga zid deb topdilar.

Xullas, tolibonlar o‘zlari egallagan yerlarda ko‘z ko‘rib

quloq eshitmagan xunrezliklarni amalga oshirib jafokash Afg‘on

xalqiga ko‘p kulfatlar keltirdilar. Yon qo‘shnimiz Tojikistonda

diniy ekstermizm 150 mingga yaqin begunoh kishilarning

qurbon bo‘lishiga olib keldi. Islom diniy ekstremizmi turli

mamlakatlarda barpo bo‘lajak «islomiy tartib» o‘rnatish uchun

keskin va agressiv harakat qilish zarur deb hisoblaydi. Ular o‘z

maqsadlarini amalga oshirish uchun turli usullardan

foydalanmoqdalar. Bular asosan quyidagilardan iborat:

- Zo‘ravonlik, ya’ni terroristik harakatlarni amalga oshirish

orqali omma ichida qo‘rquv paydo qilish va o‘zlarining

kuchlarini ko‘rsatish orqali hukumatga bosim-tazyiq o‘tkazish.

- Mamlakat iqtisodini turli yo‘llar bilan: diversiya, sanoat va

qishloq xo‘jaligi manbalarini izdan chiqarish orqali uni

tanazzulga uchratishga urinish bilan hokimiyatni zaiflashtirish

va pirovardida osonlik bilan ag‘darib tashlash.

- Turli tashkilot va ommaviy axborot vositalarining «beg‘

araz» yordamida go‘yo «mamlakatda fuqarolarning vijdon

erkinligi huquqlari buzilmoqda va diniy e’tiqod poymol

etilmoqda» kabi soxta, g‘arazli qarashlarni tarqatib hukumatni

din sohasidagi siyosatini buzib ko‘rsatish orqali uni

obro‘sizlantirish va fuqarolarning unga bo‘lgan ishonchini

yo‘qotish.

37

- Oz sonli diniy tashkilotlarga qarshi hujum uyushtirib,

yo‘li bilan dinlararo va millatlararo nizo keltirib chiqarishga

urinish orqali mamlakatda beqaror vaziyatni vujudga keltirish va

undan o‘z maqsadlari yo‘lida foydalanish.

- Islomiy ma’naviy-ma’rifiy ishlarni zimdan tashkil etish

orqali mamlakatni islomlashtirish va soddadil fuqarolar ongiga

asta-sekin xorijiy va mahalliy doiralarning ekstremistik g‘oya va

maqsadlarini singdirib borish. Oqibatda tayyor bo‘lgan ijtimoiy

ongni kerakli vaqtda o‘z diniy ekstemistik maqsadlarini amalga

oshirish uchun osonlik bilan yo‘naltirib yuboradigan holatga

keltirish va boshqalar.

Diniy ekstermizmning yuqorida qayd etilgan ko‘rinishlari

bir vaqtning o‘zida namoyon bo‘lishi, sharoitga qarab ba’zilariga

alohida urg‘u berilishi mumkin. Ularning Qur’on oyatlariga

asoslanishi Islomning sof g‘oyalarini jamiyatga tatbiq etish

uchun emas, balki yurtdoshlarimizning e’tiqodini chalg‘itish va

islom omili orqali hokimiyatga intilishdan boshqa narsani

ko‘zlamaydi. Shuning uchun islom dini va islom fundamentalizmi

haqida so‘z ketganda bu ikki tushunchani bir-biriga

aralashtirib yuborish kerak emas.

Diniy ekstremizm qanday nomlanmasin yoki qanday ko‘-

rinishga ega bo‘lmasin, uning asosiy maqsadi jangari guruhlarni

shakllantirish orqali hokimiyat tepasiga kelishdan iborat.

Umuman, «Fundamentalizm», «ekstremizm», «terrorizm»,

«fanatizm» kabi so‘zlar tom ma’noda hokimiyat uchun

kurashuvchi ijtimoiy-siyosiy guruh va oqimlarga tegishlidir.

Yashayotgan davrimiz «Axborot asri» deb nom oldi. U

tabiiy boyliklar, energiya kabi strategik resurslar qatoridan o‘rin

egalladi. Axborot qudratli qurolga aylandi. U har qanday harbiy

quroldan ham dahshatli ko‘rinish egallay boshladi. Chunki, u

chek-chegarasiz sarhadlarni juda katta tezlik bilan bosib o‘ta

oladigan, o‘rgimchak uyasi kabi har tomonlama tarqala

oladigan, insonlar qalbini o‘ziga rom eta oladigan darajada yetib

bordi. Axborotni vayronkor qurolga aylanishidan manfaatdor

kuchlar paydo bo‘ldi.

38

Prezidentimiz I. Karimov «...Shuni unutmaslik kerakki, bugungi

qarashda arzimas bo‘lib, tuyuladigan kichkina xabar ham

axborot olamidagi globallashuv shiddatidan kuch olib, ko‘zga

ko‘rinmaydigan, lekin zararini hech narsa bilan qoplab

bo‘lmaydigan ulkan ziyon yetkazishi mumkin. « deb yozgan edi.

Ma’lumki, ayrim kuchlar turli vositalardan foydalangan holda

o‘zga mamlakatlar kishilar ongi va dunyoqarashini o‘zgartirishga,

o‘zining madaniy qadriyatlarini singdirish orqali global,

g‘oyaviy, mafkuraviy ta’sir etishga zo‘r berib intilmoqda.

Bugun axborot oqimining nihoyatda tezlashuvi uning

kuchli qurolga aylanishiga sabab bo‘lmoqda. Asosiy muammo

internetdan kim qanday foydalanadi? Buni nazorat qilish

muhim ahamiyat kasb etadi. «Bolalarni asraylik» Xalqaro

tashkiloti ma’lumotlariga qaragandan AQShda 15-17 yashar

bolalarning 85 foizi, Kanada yoshlarining 93 foizi internetdan

muntazam foydalanishini e’lon qilgan. Mamlakatimizda esa

2008-yilda internetdan foydalanuvchilar soni 2 million kishi

bo‘lgan bo‘lsa, hozirgi kunga kelib ular soni 10 milliondan

oshgan.

Bugun terrorchilar internet safihalari orqali psixologik

qo‘rquv-vahima solish, ruhiy ta’sir o‘tkazish va tartibsizlikka

chaqirish maqsadida foydalanadi. Masalan, qo‘poruvchi

tashkilotlar ma’lum bir mamlakatlarning qarorlarini to‘xtatishni,

bo‘lmasa to‘polonlar chiqarishini ma’lum qilib, tahdid soladi.

Internet tarmoqlari orqali o‘zlariga mablag‘ ishlab topishga

harakat qiladilar. Bunda veb-sahifalar, sayt va forumlarga ushbu

tashkilotlarga aloqador bank hisob raqamlari joylashtiriladi va

jihodiy faoliyatni qullab-quvvatlash targ‘ib qilinadi. Masalan,

«Hizbut tahrir» ehson qiish niyatidagi shaxslardan veb-sahifa

orqali moliyaviy ko‘mak berishlarini so‘raydi.

Ular internet tarmoqlari orqali yangi a’zolarini izlab