Majburiy yolg‘izlik holatida oziq-ovqat topish va ularni tayyorlash

Majburiy yolg‘izlik holatida eng asosiy muammoli

vazifalardan biri o‘zini oziq-ovqat bilan ta’minlashdir. Bunda

albatta birinchi navbatda qo‘l ostida bo‘lgan va o‘zini o‘rab

turgan muhitdagi mavjud narsa, ashyo va jismlardan foydalaniladi.

Oziq-ovqat sifatida daraxt va o‘simliklar barglari,

novdalarini ular gullamasidan oldin yig‘ish va iste’mol qilish

mumkin. Ular yumshoqroq, to‘yimliroq, oson hazm bo‘ladi.

Gullagandan keyin o‘simliklarning yer ustidagi qismi qo‘pollashadi

hamda o‘zining oziqa moddasi sifatidagi qimmatini

yo‘qotadi. Oziq modda sifatida ayniqsa yangi barglar, novdalar

katta qiymatga ega. Daraxt va butalar soyasidagi o‘simliklar va

novdalar iste’mol qilish uchun yumshoqroq va qimmatliroq

hisoblanadi.Qari daraxt va o‘simliklarning yangi novdalari va

barglari iste’molga yaroqli hisoblanadi. Tayyorlangan yashil

massani oqayotgan suvda yuvib, xom holatida iste’mol qilish

mumkin. Iste’mol uchun qazib olingan ildizlar, o‘simlik piyozlari,

yovvoyi mevalarni tuproqdan tozalab yuviladi, chirigan

yaroqsiz joylari olib tashlanib so‘ngra oziq modda sifatida

foydalanish mumkin.

Majburiy yolg‘izlik holatida yovvoyi hayvonlarni tutish,

iste’molga yaroqli ildiz yoki o‘simliklarni izlab topish ularni

keyinchalik qayta tayyorlashga nisbatan osonroq bo‘lishi

mumkin. Chunki bunday holatdagi kishida oddiy idishlar ham

yo‘q bo‘lib, bir sutkada bir marta issiq ovqat tayyorlash ham

katta muammoga aylanadi. Ammo kulinariyaning hech qanday

idish va tovalarni talab qilmaydigan usullarini o‘zlashtirsak bu

muammoni ham oson hal qilish mumkin. O‘simliklarning ildiz

va novdalari, baliq va mayda yovvoyi hayvonlarni idishtovoqsiz,

cho‘g‘ning o‘zida ularni loy yoki o‘simlik barglaridan

tayyorlangan qobiqqa o‘rab pishirish mumkin. Kichkina yovvoyi

hayvonlar, qushlarni terisini shilmasdan va patlardan

tozalamasdan sixda tayyorlash mumkin. Six sifatida daraxt

novdalari olinadi. Tayyorlab bo‘lgandan keyin kuygan teri va

patlar hamda ichki a’zolar olib tashlanadi. Shuningdek, ovqatni

olov tagida tayyorlash usuli ham qulay hisoblanib bunda yerda

51

chuqurligi 30-40 sm chuqurcha kovlanib unga barg va o‘to‘

narsalar chuqur tagiga qo‘yilib 1,5-2 sm qalinlikdagi tuproq

bilan ko‘miladi va tepasida olov yoqiladi. 30-40 minutdan keyin

ovqat tayyor bo‘ladi. Shuningdek, go‘shtni oldin barg, o‘to‘

lanlar so‘ngra loyga o‘rab qizigan toshlarda pishirsa ham

bo‘ladi. Ovqatning tayyorligini uning ta’mi va hidiga qarab bilsa

bo‘ladi. Ammo inson ovqatsiz ham uzoq muddat yashashi

mumkin. Agarda inson yaxshi jismoniy va ruhiy tayyorgarlikka

ega bo‘lsa 10-12 kungacha ovqat iste’mol qilmay ham yashashi

mumkin. Inson o‘z organizmining ichki resurslariga tayanib 30

sutkagacha chidashi mumkin. 55-60 sutka inson organizmi

imkoniyatlarining chegarasi hisoblanadi.

Inson organizmining kam foizda suvsizlanishi uning hayotiy

faoliyati buzilishiga, 10 %dan ko‘proq suvsizlanish esa inson

ichki a’zolari faoliyatining buzilishiga hamda o‘limga olib

kelishi mumkin.

Iqlimi nisbatan past haroratli bo‘lgan hududlarda kam

jismoniy harakat qilinganida suvga bo‘lgan ehtiyoj 1,5-2 litrdan

oshmaydi. Ammo havoning harorati yuqori bo‘lgan hududlar,

ayniqsa cho‘l va tropik o‘rmon sharoitlarida suvga bo‘lgan

ehtiyoj keskin ortib, sutkasiga 4-6 litr, ba’zan undan ham

ko‘proqni tashkil etadi. Majburiy yolg‘izlik holatida havoning

yuqori harorati va quyosh radiatsiyasi organizmning tez

suvsizlanishiga olib keladigan hududlarda o‘zini suv bilan

ta’minlash birinchi darajali muammoga aylanadi.

Bunda suv manbalarini shartli ravishda bir qancha

guruhlarga bo‘lishimiz mumkin: ochiq suv manbalari (daryo,

ko‘l,irmoqlar), yer tagidagi yopiq suv manbalari (buloq, yerosti

suvlari), biologik suv manbalari (suvli o‘simliklar, bambuk,

kaktus, lianalar), atmosfera suv manbalari (qor, yomg‘ir, muz

va hk.). Arktik sharoitlarda yil mavsumlariga ko‘ra suv manbasi

sifatida qor, muz, muz ustida yig‘ilgan suvlar, yozgi tundra

sharoitida ko‘l, irmoq, botqoqliklar, tayga sharoitida daryo,

ko‘l, botqoqliklar xizmat qilishi va insonga ichish, ovqat

52

tayyorlash va xo‘jalik maqsadlarida zarur bo‘lgan suv miqdori

Cho‘l sharoitida suv bilan ta’minlash muammosi o‘ziga xos

qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. Chunki bunday sharoitda suv

havzalari juda kam uchraydi hamda relyef va o‘simliklarning

belgilari kabi zaruriy maxsus bilim va ko‘nikmalarga ega

bo‘lmasdan ularni topish juda katta muammo hisoblanadi.

Tropik o‘rmon sharoitida suv bilan ta’minlash nafaqat suv

havzalari balki bambuk, liana, palma, baobab kabi suvni o‘zida

ko‘p saqlaydigan daraxtlar va o‘simliklar kabi biologik manbalar

tomonidan ham amalga oshirilishi mumkin. Tog‘ sharoitida esa

daryo, irmoq, buloq, qor qatlamidan foydalanish mumkin.

Tog‘ va o‘rmon sharoitida buloq, irmoq, daryo suvlarini

ichish mumkin. Ammo bir joyda turib qolgan suv havzasidagi

suvni ichishdan oldin uni yaxshilab tozalash va zararsizlantirish

kerak. Buning uchun bir necha qavatli bintdan filtr yasash yoki

bo‘sh konserva bankasining tagidan bir nechta teshiklar qilib

bankaning tagiga ozroq qum solish mumkin. Yana suv havzasi

qirg‘og‘idan 1-1,5 metr uzoqlikda chuqurcha qazilsa u ozroq

vaqtdan keyin toza, tiniq suv bilan to‘ladi.

Biroq bir joyda turib qolgan suv havzalaridan olinadigan

suvni oddiy tozalash yetarli emas, chunki bunday suvda inson

sog‘ligi uchun zararli bo‘lgan oshqozon-ichak kasalliklari, virusli

gepatit kabi kasalliklar qo‘zg‘atuvchilari bo‘lib ularni zararsizlantirish

kerak. Suvni zararsizlantirish uchun margansovkadan

foydalanish mumkin, ya’ni bunda suv margansovka

kukuni yordamida oqish pushtirangga kiritiladi. Keyin suv bir

soat mobaynida tinitish uchun qo‘yib qo‘yiladi va iste’mol

qilinadi. Ba’zan shu maqsadlarda 5 %li yod eritmasidan ham

foydalaniladi, ya’ni bir litr suvga 2-3 tomchi yod eritmasi

qo‘shiladi.

Agarda qo‘l ostida kimyoviy vositalar bo‘lmasa, unda eman,

iva kabi daraxt tanasi po‘stlog‘i kabi qo‘lbola vositalardan

foydalaniladi. Bunda bir chelak suvga 100-150 gr po‘stloq

solinib 30-40 minut mobaynida qaynatiladi hamda 6-7 soat

mobaynida tinitish uchun quyib quyiladi. Suvni tozalash

maqsadida mingtomir, fialka kabi o‘tlardan foydalanish ham

53

mumkin. Ammo suvni zararsizlantirishning eng oddiy va

Majburiy yolg‘izlik holatida agarda suv havzalari bir-biridan

ancha uzoq masofada joylashgan bo‘lsa, suv zaxiralarini

tayyorlash mumkin. Agar suv havzalari o‘rtasidagi masofa yaqin

bo‘lsa uni o‘sha joyda olish, tozalash, zararsizlantirish hamda

iste’mol qilish kerak.

Ijtimoiy ko‘rinishdagi favqulodda vaziyatlar ko‘pincha inson

jismoniy va ruhiy yolg‘izlanib qolganda yuzaga keladi. Bunda

insonning hayotiga, mol-mulkiga, mavqeyiga zarar yetkazishga

intilish kuzatiladi.

Yong‘in xavfsizligi 101

Militsiya 102

Tez tibbiy yordam 103

Shahargaz 104

Qutqarish xizmati 1050

1. Majburiy yolg‘izlik holatini ta’riflang.

2. Cho‘l sharoitida majburiy yolg‘izlik holatida

harakatlanish tartibini ayting.

3. Suvda majburiy yolg‘izlik holatida nimalarga e’tibor

qaratish zarur?

4. Majburiy yolg‘izlik holatida joyni mo‘ljalga olishda

nimalarga e’tibor berish zarur?

5. Majburiy yolg‘izlik holatida oziq-ovqat va suv muamosini

hal etish usullarini ko‘rsating.

6. Ruhiy yolg‘izlikning qanday salbiy oqibatlarini bilasiz?

7. Ijtimoiy ko‘rinishdagi favqulodda vaziyatlar, deganda

nimani tushunasiz?

54

VII MAVZU. ZILZILALAR VA ULARDA HARAKATLANISH

Tabiiy ofatlar orasida eng ko‘p talofat olib keladigan hodisa

zilzila hisoblanadi. Chunki u o‘zi bilan boshqa turdagi halokatlar

va avariyalarni keltirib chiqarishi mumkin.

Zilzilalar qadimdan inson hayotiga xavf solib keluvchi tabiat

hodisasi hisoblangan. Bu hodisadan juda ko‘plab shahar va

qishloqlar vayronaga aylangan, insonlar nobud bo‘lgan. Kuchli

zilzilalarning doimiy takrorlanib turishi natijasida mumkin

bo‘lgan talofatlarni kamaytirish maqsadida turli xil choralar va

tadbirlar amalga oshirib kelingan.

Mutaxassislarning ta’kidlashicha dunyoda uchta seysmik

kamarlar mavjud bo‘lib, zilzilalarning asosiy qismi shu

hududlarda yuz beradi. Bular Tinch okeani, Atlantika okeani

osti tog‘laridagi, O‘rtayer dengizi-Osiyo seysmik kamarlari

hisoblanadi.

Markaziy Osiyo, shuningdek, O‘zbekiston O‘rtayer dengizi

– Osiyo seysmik kamarida joylashgan bo‘lib, bu kamarda dunyo

bo‘ylab yuz berayotgan zilzilalarning 15% to‘g‘ri keladi. 1

O‘rtayer dengizi – Osiyo seysmik kamari G‘arbda Atlantika

qirg‘oqlaridan boshlanib, O‘rtayer dengizi, Kavkaz, Markaziy

Osiyo mintaqalari orqali Janubi-sharqiy yo‘nalishida davom etib

Tinch okeani bilan tutashadi.

Markaziy Osiyoda yuz berayotgan zilzilalar qobiq zilzilalar

hisoblanib, ular 70 km gacha bo‘lgan chuqurliklarda yuz beradi.

Bu zilzilalar asosan gorizantal ko‘rinishga ega. Mintaqada yuz

berayotgan zilzilalarning kelib chiqishiga asosiy sabab Janubdan

Shimolga qarab harakat qilayotgan Hind plitasi bilan

Yevroosiyo plitalarining to‘qnashuvidir.2

Tarixga e’tibor berib qaralsa O‘rtayer dengizi – Osiyo

seysmik kamari yo‘nalishida joylashgan davlatlar va xalqlar

1ЎзР ФВВ «Сейсмик жараёнлар», Т -2007 й. 16- бет.

2Ўша манбада, 22- бет.

55

kuchli zilzilalar asoratidan aziyat chekib kelganlar. Plitalarning

xavfli tus olishiga sabab ham bo‘lmoqda. O‘tgan 100 yil

davomida mintaqa mamlakatlarida yuz bergan 1887-yilning 28-

maydagi Verniy (Olma-ota), 1897-yil 5-sentabrdagi O‘ratepa,

1907-yil Hisor tizma tog‘ida yuz bergan Qoratog‘, 1911-yildagi

Sarez, 1911-yil 4-yanvardagi Kebin, 1929-yil 1-maydagi

Ashxabod, 1946-yildagi Chotqol va boshqa kuchli zilzilalar og‘ir

oqibatlarga olib kelganligi ma’lum.

11. 12. 1980 Toshkent VI - VIII

25. 04 1966 Toshkent

1,600 jarohatlanganlar

(M=5. 3)

VIII

5. 10.1948 Ashxobod

Qurbonlar -90,000.

Shahar vayron bo‘lgan

X

2. 11. 1946 Toshkent IX-X

Qurbonlar- 459. Shahar

vayron bo‘lgan

IX-X

11. 07. 1889 Almati VII-VIII

8. 07. 1887

Almati Qurbonlar-342. Shahar

vayron bo‘lgan

IX-X

1885 Bishkek VII

1807 Almati VIII-IX

Birgina 1947-yilning oktabr oyida yuz bergan Ashxobod

zilzilasi 110 ming kishini nobud bo‘lishiga, shaharni esa 98 %

vayronaga aylanishiga olib keldi. Buni tasavvur etish uchun

o‘sha vayronalar oqibatini tugatishda bevosita ishtirok etgan

guvohlarning so‘zlarini keltirishning o‘zi kifoya. «Shaharni

bunday vayronaga aylantirish uchun 500 ta bombardimonchi

samolyot kamida 6 oy davomida tinimsiz bombardimon qilish

kerak», degan edi.

56

Armanistonda yuz bergan zilzila oqibatini o‘sha davrdagi

yoqa ushlaydi. Bir tomonda tobut, bir tomonda vayronalar

oqibatida halok bo‘lgan mayitlar, bir tomonda esa non va suv.

Mamlakatimiz rahbari I. Karimov o‘zining «O‘zbekiston

XXI asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va

taraqqiyot kafolatlari» nomli kitobida mintaqamizdagi seysmik

jarayonlar va ularning xavfi haqida alohida qayd etib o‘tgan edi.

Bu esa zilzilalar va ularning sabablarini va undan

muhofazalanishni o‘rganishni talab etadi.

Zilzila sodir bo‘lgan joy zilzila o‘chog‘i deyiladi. Shu

o‘choqning markazi giposentr, uning yer yuzidagi proeksiyasi

(aksi) episentr, deyiladi. Giposentr bilan episentr o‘rtasidagi

masofa zilzilaning chuqurligi, deb nomlanadi.

Zilzilalar chuqurligi yer sathidan 700 – 750 km gacha bo‘lgan

chuqurlikkacha yuz beradi. Shu sabab zilzila chuqurligiga

qarab ular uch guruhga bo‘linadi. Bular: qobiq zilzilalar – yer

sathidan 70 km chuqurlikkacha bo‘lgan masofada, qobiq osti

yoki oraliq zilzilalar 70 dan 300 km gacha, chuqur fokusli

zilzilalar 300 km dan 700 – 750 km gacha bo‘lgan chuqurlikda

yuz beradi. Markaziy Osiyo mintaqasi mamlakatlari,

shuningdek, O‘zbekistonda yuz beradigan silkinishlar qobiq

zilzilalar guruhiga kiradi. Zilzilaning yer ustida namoyon bo‘lish

quvvati ball bilan o‘lchanadi. Zilzila kuchi ball bilan

ifodalanganda uning chuqurligi mutlaqo hisobga olinmaydi.

Uning yer ustida namoyon bo‘lishigagina ahamiyat beriladi.

Shuning uchun ball bilan energiya o‘rtasida to‘g‘ri chiziqli

bog‘lanish yo‘q. Masalan, bir xil energiyaga ega bo‘lgan

zilzilaning chuqurligi 20 km da bo‘lsa u 6 ballga teng bo‘ladi,

xuddi shuncha energiyaga ega bo‘lgan zilzila o‘chog‘i 8-10 km

da bo‘lsa, 7-8 ball kuch bilan namoyon bo‘lishi mumkin.

Zilzilalar kuchini talqin etishda o‘ziga xos muammolar ham

yo‘q emas. Masalan, biron-bir joyda yuz bergan zilzila haqida

«Rixter shkalasi bilan 5 ball bo‘ldi» degan xabar quloqqa tez-tez

chalinadi. Qachonki, Rixter shkalasi bilan zilzila kuchi

aytilayotganda «ball» so‘zi ishlatilmaydi. «Ball» so‘zi MShK

shkalasida ishlatiladi, xolos. Shu bilan birga Rixter shkalasi

57

bilan zilzila talqin etilganda uning eng katta kuchi 9 ga teng hisoblanadi.

shkalasida «magnituda» jumla qo‘shib ishlatiladi. Rixter shkalasi

bo‘yicha magnitudasi 9 ga teng bo‘lgan zilzila MShK shkalasi

bo‘yicha 12 ballga teng hisoblanadi.

ega. Xo‘sh, seysmik xaritalash nima va uning mamlakat

iqtisodiyotiga qanday foydasi bor?

2005-yilda Yaponiyaning Kobe shahrida yuz bergan zilzila

munosabati bilan o‘tkazilgan Xalqaro anjumanda olimlar

zilziladan himoyalanishning yo‘llari haqida gapirib, binolarni

seysmik bardoshli qilib qurish undan himoyalanishning asosiy

omillaridan biri, degan xulosaga kelishdi.

Biroq, bino va inshootlarni, yashash joylarini zilzila

bardoshli qilib qurish aholi va davlatga anchagina qimmatga

tushadi. Bu esa davlat budjeti yoki oilalarning hamyoniga salbiy

ta’sir etadi. Chunki, olimlar hisob kitobiga qaraganda bino va

inshootlarning 1 ballga seysmik bardoshligini oshirish uning

jami tannarxini 10-25 %gacha oshirishni talab qiladi. Deylik, 5

balli seysmik bardoshli imorat 10 mln so‘mga tushsa, uni

seysmik bardoshligini 6 ballga oshirish 11 – 12,5 mln so‘mni

talab etadi. Albatta, bu hol butun bir mamlakat miqyosida olib

qaralsa juda katta mablag‘ni talab etadi. Yoki 6 balli seysmik

hududda qurilgan imoratlar 8 ballga mo‘ljallab qurilsa, sarf

bo‘layotgan ortiqcha va foydasiz mablag‘ hamda uning keltirib

chiqarishi mumkin bo‘lgan iqtisodiy zararni oddiy arifmetika

bilan hisob qilish qiyin emas.

Zilzilalar yuz berishi mumkin bo‘lgan hududlarda ortiqcha

sarf-xarajatlarni hamda iqtisodiy zararlarni, insonlar nobud

bo‘lishini oldini olish uchun ham seysmik xaritalash o‘tkaziladi.

Seysmik xaritalarning qanchalik puxta, har tomonlama mukammal

qilib tuzilishiga yer va uning tuzilishini juda chuqur

o‘rganish muhim ahamiyatga ega.

Zilzilalar boshqa turdagi tabiiy, texnogen va ekologik tusdagi

favqulodda vaziyatlarni keltirib chiqarishi ehtimoli mavjud.

Bunga juda ko‘plab misollarni keltirish mumkin. 2011-yil

Yaponiyadan uncha uzoq bo‘lmagan suv ostida yuz bergan

58

zilzila kuchli sunamini hosil qildi. Bu sunami Yaponiyaga juda

sabab bo‘ldi. Fukusima shahridagi atom reaktorlaridan birini

ishdan chiqardi, yong‘in paydo qildi. Zilzilalar yong‘in, suv

toshqini, portlash, kimyoviy zararlanish, qor ko‘chkisi, yer

surilishlari yoki tog‘ o‘pirilishlari, avariyalar va boshqa

halokatlarni keltirib chiqarishi mumkin.

Dunyo bo‘ylab yuz berayotgan, ko‘lami hamda

keltirayotgan talofati ortib borayotgan turli tusdagi tabiiy,

texnogen va ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlar keng

jamoatchilikni, davlatlar hamda yuqori nufuzga ega bo‘lgan

Xalqaro tashkilotlar e’tiborini tortmoqda.

Agarda e’tibor berilsa, zilzila insonlarga unchalik katta xavf

solmaydi. Ularning qurbon bo‘lishi va yaralanishiga asosan u

keltirib chiqargan ikkinchi turdagi hodisalar sabab. Bu baxtsiz

hodisalarga quyidagilar kiradi:

* binolar ba’zi qismlarining buzilishi va qulashi, g‘isht

parchalari, shiftdagi bezaklar, chiroqlarning tushib ketishi;

* oyna parchalarining yuqori qavatdan tushishi;

* elektr simlarining yo‘llarga tushishi;

* xonadon ichidagi og‘ir buyumlarning tushib ketishi;

* qo‘rquv yoki vahima oqibatida insonlarning g‘ayrioddiy

xatti-harakatlari;

* gaz quvurlarining yorilib ketishi va yong‘inning paydo

bo‘lishi ;

* kuchli zaharli modda obyektlarining soz holatdan chiqib

ketishi;

* suv omborlari va boshqa tabiiy ko‘llarning buzilib ketishi;

* yuqumli kasalliklarning paydo bo‘lishi va hk.

Olimlarning fikriga qaraganda zilzila paytida

jabrlanganlarning 10 % zilzila oqibatida qulab tushgan jismlar,

ya’ni binolardagi o‘pirilishlar, zinalarning buzilib ketishi yoxud

shu kabi omillar sabab jabrlansa, qolgan 90% zilzila davrida

qanday harakat qilishni bilmasligi oqibatida jabrlanar ekan.

Zilzilalarga tayyorlanish kichik qadamlardan boshlanadi.

59

Zilzilalar yuz berayotgan yoki seysmik faol hududda

Inson umri davomida hamisha o‘zini turli xavflardan oldindan

himoyalashga harakat qilgan. Uning manbasi, kelib chiqish

sabablarini o‘rgangan, imkon qadar bunday xavflarni yuz

berishini oldini olgan. Buni yuqorida keltirilgan mavzularda

ham aytdik. Hayotimizda ko‘plab xavf manbalari bilan

tanishmiz va ularning oldini olishga harakat qilganmiz.

Masalan, uyimizni begonalardan muhofaza qilish uchun temir

eshik, oynalarga panjara qo‘yamiz, signalizatsiya o‘rnatamiz,

kuzatuv kameralari qo‘yamiz, mashinamizda xavfsizlik

kamarini taqamiz. Bunday ehtiyotkorliklar biz uchun oddiy hol

bo‘lib qolgan.

O‘z xonadonini zilziladan xavfsiz qilish ham seysmik hududda

yashovchi insonlar uchun odat bo‘lishi lozim.

Avvalambor biz uyimiz, ishxonamiz, farzandlarimiz o‘qiydigan

maktabdagi xavflarni aniqlab, ularni kamaytirishga harakat

qilishimiz lozim. Uy, ishxona, ko‘cha va boshqa yerda zilzila

sodir bo‘lganida o‘zingizni qanday tutishingizni, nimalar

qilishingizni avvaldan o‘ylab oling. Bu saboq sizga favqulodda

vaziyatlar paytida juda qo‘l keladi.

mumkinligi hamda unda muhofazalanish uchun nimalar qilish

kerakligi xususida gaplashish katta samara beradi. Shuning

uchun oilaning har bir a’zosi bunday paytdagi xavfni oldindan

bilishi, xavfsiz joyni aniqlab olishi lozim. Siz oila a’zolaringiz

bilan bunday xavfdan himoyalanishni bajarib tursangiz o‘z va

farzandlaringiz xavfsizligini ta’minlagan bo‘lasiz.

Xonadon ichidagi xavfsiz joylar: eshik orasi, tayanch

devorlar, uyning ichki burchaklari, uydagi divan yoni yoki

stollar tagi hisoblanadi.

Uy ichidagi asosiy xavf manbalari:

• ikkilamchi bezaklarning zaifligi va tushib ketishi (osma

shift, ganch, andresollar), mebellarning ag‘darilishi;

• yuqoriga qo‘yilgan og‘ir yoki sinuvchan buyumlarning

tushib ketishi;

• andresol va shkaflar eshigining ochilib ketishi;

60

• zilzila vaqtida siz uchun xavfsiz bo‘lgan joyga o‘tish

• FV holatida kerak bo‘lgan narsalar saqlanadigan joyning

berkilib qolishi;

• tashqariga chiqish yo‘lining berkilib qolishi.

* Uyni jihozlashda imkon qadar baland mebel olmaslikka

harakat qiling. Mebelni devorga mustahkamlang. Ya’ni uni

devorga qotiring.

* Mebel ustiga, yuqori tokchaklariga og‘ir va qattiq buyum

qo‘ymang. Mebel eshiklarini mustahkam yopilishiga e’tibor

bering. Agar mebelni devorga mixlab qotirish imkoniyatingiz

bo‘lmasa yoki xohlamasangiz unda mebelni old tagiga biron

narsa qo‘yib, uni devor tomon qiyaligini ta’minlang. Bunda

albatta mebel bilan devor orasida ma’lum miqdorda masofa

bo‘lishini unutmang.

* Uyda, ayniqsa kirish yo‘laklari devorlarida og‘ir narsalar,

rasmlar, oynalar osmang. Osganingizda ham uning mustahkamligini

ta’minlang.

* Uyni ichki burchaklarini hamisha bo‘sh bo‘lishini ta’minlang.

Oila a’zolaringizga ana shu burchaklar zilzila paytidagi

eng xavfsiz joylardan biri ekanligini uqtiring.

* Uyingizda eng baland turgan og‘ir va qattiq buyum

oilangizdagi eng kichik kishini ham bo‘yidan baland bo‘lmasligi

kerakligini yodingizda saqlang. Unga amal qiling.

* Ovqatlanish, dam olish, uxlash joylaringiz mebel, deraza

va oynalardan uzoqroq bo‘lishiga e’tibor bering.

* Tez olovlanadigan, o‘zidan kuchli hid chiqaradigan, biroq

turmush uchun kerakli bo‘lgan suyuqliklarni, moddalarni

alohida joyga saqlashni odat qiling.

* Gaz, suv jumraklarini har oyda bir marta tekshirib turing.

Chunki, zilzila yong‘in va boshqa hodisalar keltirib chiqarish

xarakteriga ega.

• Suv – tirik qolish uchun eng muhim manba hisoblanadi.

Bir kishiga bir kunda to‘rt litr suv saqlashga maslahat beriladi.

Eng kamida uch kunlik suv zaxirasi bo‘lishi lozim.

61

• Oziq-ovqat zaxirasi uchun saqlash muddati ko‘proq

• Suv va ozuqa zaxirasini har 6 oyda almashtirib turing.

• Zilzila tunda ro‘y bersa, tashqariga chiqish uchun yo‘lingizni

yoritish va qo‘l-oyog‘ingizni muhofazalash zarur. Sizning

FVga mo‘ljallangan zaxirangizda quyidagi narsalar bo‘lishi

lozim:

• Oziq-ovqat mahsulotlari.

• Batareykali radio.

• Fonar.

• Birinchi tibbiy yordam qutisi.

• Ichki kiyim va choyshablar.

• Naqd pul.

• Pakki – pichoq.

• Hushtak (qichqirish ko‘p kuch talab qilib, chanqatadi).

• Qog‘oz va qalam.

• Yosh bolalar, qariyalar va nogironlar uchun zarur vositalar.

• Zarur dorilarning bir haftalik zaxirasi.

• Kerakli hujjatlar nusxasi va telefon raqamlar ro‘yxati.