Thе structurе аnd scоpе оf thе study

18 
T/r 
Nоmlаnishi 
Bеt 
KIRISH 
3 
I BOB. TURK ADABIY ASARLARINING O‘ZBEK ADABIYOTIDAGI 
O‘RNI 
1.1 
XX asr o‘zbek adabiyotiga turk adabiy asarlarining ta’siri 
7 
1.2 
R.N.Guntekin asarlarining o‘zbek adabiyotida tutgan o‘rni.
“Choliqushi” romani tarjimasi haqida mulohazalar 
19 
Birinchi bob yuzasidan xulosalar 
36 
II BOB. R. N. Guntekin asarlarining o‘zbek adabiy ta’limida o‘qitilishi
. 
2.1 
R.N.Guntekinning “Choliqushi” romanining maktab darsligidagi 
parchasi haqida 
37 
2.2 
“Choliqushi” romanini “Muammoli ta’lim texnologiyasi” orqali 
o‘rganish 
45 
Ikkinchi bob yuzasidan xulosalar 
60 
III BOB. Ilmiy tadqiqotning amaliyotga tatbiqi. 
3.1 
Tajriba-sinov tavsifi va materiallari
61 
3.2 
Tаjribа – sinоv nаtijаlаri tаhlili 
67 
Uchinchi bob yuzasidan xulosalar 
68 
UMUMIY XULОSА 
69 
FОYDАLАNILGАN АDАBIYОTLАR RО‘YXАTI 
71 
 

19 
KIRISH 
Mavzuning dolzarbligi va zaruriyati: Adabiyot boshqa fanlardan farqli 
o‘laroq, ish quroli so‘z hisoblanadi. So‘zga jon baxsh etish orqali insonning eng 
nozik his tuyg‘ularini jumbushga keltiradi. Ana shu ko‘zga ko‘rinmaydigan so‘z 
yordamida nafaqat atrofdagi narsa hodisalar, balki inson aqlidagi o‘y-fikrlar, 
istag-u armonlar badiiy adabiyotda to‘laligicha aks etadi. Shu sababli adabiyot fan 
darajasidan ko‘ra yuqoriroq san’at darajasidadir. “Adabiyot san’ati badiiy asar 
shaklida yashaydi. Yani,masalan, “Navo”, ”Rost”, “Segoh”, “Tanovar”... kabi 
minglab kuylar tralib turgani uchun musiqa san’ati; “Maftuningman” “Mahallada 
duv-duv gap”, “Yor-yor”... kabi yuzlab filmlar ekranda jonlanib turgani uchun 
milliy kino san’ati yashayapti deymiz. Tabiiyki, bu gap so‘z san’atiga ham 
tegishli. Zero kichik fardlardaan tortib “Xamsa” ga qadar, kichik hikoyalardan 
tortib roman-epopeyalarga qadar yozuvda manguga muhrlangan asarlar borligi 
uchun milliy adabiyot yashayapti”
7
Adabiyot darslarida oʻrganiladigan har qanday 
badiiy asar o`quvchi ongida qayta ishlanib, uning dunyoqarashi va didi, tafakkur 
doirasida o`z ifodasini topadi. Hozirgi zamon adabiy ta`limi esa badiiy asarlarni 
o`qitish va o`quvchi ongiga yetkazishning yangi, foydali va samarali usullari 
ustida bosh qotirishni talab etmoqda. Zero, yurtboshimiz Sh.M.Mirziyoyev 
tomonidan ta`limni isloh etish va uni rivojlantish, jumladan, 2019-yil 29-aprelda 
O`zbekiston Respublikasi Xalq ta`limi tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish 
konsepsiyasida ko`rsatib o`tilgan
”Oʻqitish metodikasini takomillashtirish, 
ta`lim-tarbiya jarayoniga individuallashtirish tamoyillarini bosqichma-bosqich 
tatbiq etish; xalq ta`limi sohasiga zamonaviy axborot-kommunikatsiya 
texnologiyalari va innovatsion loyihalarni joriy etish;”
8
bo`yicha amaliy vazifalar 
belgilab berilgan. 
Koʻp yillardan beri badiiy asarni o`qish va tahlil qilishda an`anaviy estetika 
va uning nazariyasidan foydalanib kelinmoqda. Adabiyot darsliklarida 
7
Adabiyot nazariyasi asoslari [Matn]/ D.Quronov. – Toshkent: Akademnashr, 2018 – 480b. 117-bet 
8
O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 29-apreldagi O`zbekiston Respublikasi Xalq ta`limi tizimini 
2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi ПФ-5712-son Farmoniga 1-ilova 1-bob.Umumiy qoidalar.1-bet 

20 
keltirilgan badiiy asarlar yoki ulardan olingan parchalar tahlili o`quvchi 
e`tiboriga tayyor holda havola etilgan. Vaholanki, badiiy asarni o`qish va undagi 
g`oyani uqish har bir o`quvchi(resipiyent)ning idroki va tafakkur hosilasi asosida 
yuzaga chiqadi. 
Badiiy adabiyot namunasi o‘quvchi tomonidan to‘liq his etilib, anglanib, nafis 
adabiyotning sehr-u jozibasidan atroflicha xabardor bo‘lingandagina ta’sirchan 
estetik-ma’naviy energiyaga aylanadi. His etilmagan, anglanmagan go‘zallik 
ma’naviyat shakllanishiga xizmat qila olmaydi. Shuning uchun ham adabiyot 
o‘qitishda badiiy asar tahlili alohida mavqega egadir,- deya ta’kidlaydi 
adabiyotshunos Q.Yo‘ldoshev
9
. Ta’lim bosqichlarida adabiy asarni o‘rganish – 
uni badiiy-estetik tahlilga tortish, o‘ziga xos talqinini yaratishdir. Chunki tahlil 
va talqinsiz hech qanday asarni o‘qib-o‘zlashtirib, o‘rganib bo‘lmaydi. 
Adabiy ta’limda jahon adabiyotining ham o‘rni beqiyosdir. Jahon adabiy 
durdonalarini mutolaa qilish o‘quvchining badiiy estetik didini yuksaltirib, 
ushbu asarlarni milliy asarlarimiz bilan solishtirish imkoniyatini beradi. Ayniqsa 
bizning o‘rganish obyektimiz bo‘lmish jahon adabiyoti tarkibiga kiruvchi turk 
badiiy asarlarini o‘qish va o‘rganish til va madaniyatlarning o‘zaro yaqinligi 
tufayli o‘quvchilarning e’tiborini jalb qilishi aniq. Ana shu xususiyatlar asar 
tarjimasida va o‘quvchilar tomonidan asarning tushunilishida jiddiy 
muammolarning yuzaga kelmasligini ta’minlaydi. Badiiy asarni o‘qish 
jarayonida asardan o‘quvchini ijodiy fikrlashga qaratilgan muammoli 
vaziyatlarni tashkil qilish adabiy ta’limda muamomli ta’lim texnologiyasi deb 
ataladi. Bu yondashuv orqali kitobxon yoki oʻquvchi matnga oʻz nuqtai 
nazaridan yondashadi, oʻzi uchun qiziq boʻlgan oʻrganish usulini tanlaydi,
o'quvchi uni o'z uslubida qabul qiladi, yaratadi va qayta yaratadi. Yozuvchi va 
o'quvchi (matn va o'quvchi) o'rtasidagi bunday muloqot shakli adabiyotni qabul 
qiluvchiga ancha yaqinlashtiradi. Bir so`z bilan aytganda, reseptiv estetika 
9
Yo`ldoshev Q. Adabiyot o`qitishning ilmiy-nazariy asoslari. – Тоshkent: O`qituvchi, 1996. –B. 

21 
(boshqa nomlar – retseptiv usul, ta'sir estetikasi) matn va retsipiyent o`rtasidagi 
muloqot estetikasidir . Bunda adabiy ta’limning jonli-mushohadali va ayni 
paytda oʻquvchi uchun ma’qul boʻlgan samarali metodi tanlanadi. 
Muammoli ta’lim texnologiyasi asosan V.Okon asarlarida bayon qilingan. 
Uning izdoshlari –
, 
Т. В. Kudravtsev А. М. Matyushkin, М. I. Маxmutov
, 
E . 
Parkxerst, U. Kilpatrik, E. Kollings, V.Okon nazariyalarini amalda rivojlantirib, 
amaliyotga tadbiq etishgan. 
Biz tanlagan mavzuning dolzarbligi quyidagilarda namoyon bo‘ladi: 
• badiiy asar tahlilida muammoli ta’lim texnologiyasi tushunchasining 
nazariy asoslarini o`rganib chiqib, uni tajriba-sinov sifatida turk adibi Rashod 
Nuri Guntekin asarlarini o`rganishda tadbiq etish; 
• an`anaviy badiiy-estetik yondashuvdan boshqacha, tafakkur hosilasi 
o`laroq baholashning nazariy asoslarini yaratish; 
• olib borilayotgan tadqiqot ishida birlamchi (milliy, rus va ingliz) 
manbalarga asoslanish; 
• Rashod Nuri ijodini tekst, kontekst va muallif nuqtayi nazaridan hamda 
oʻquvchi nigohi orqali baholash tamoyili asosida adabiyot darsliklaridagi
asarlari tahlili bilan bog`liq holda olib borish; 
• bugun rivojlangan mamlakatlar adabiy ta`limida sinovdan o`tgan 
“Muammoli ta’lim texnologiyasi” boʻyicha ilmiy-uslubiy xulosalarimiz ilk bora 
ta`limning o`rta bosqichlariga tatbiq etib, amaliy natijalarni imkon qadar keng 
miqyosda aprobatsiya o`tkazish. 

Download 3,56 Mb.