o ’qish-tabiatshunoslik, o ’qish-tasviriy san’at, o ’qish-musiqa, ta-
biatshunoslik-m atem atika, tabiatshunoslik-m ehnat ta ’limi, ma-
tem atika-m ehnat ta ’limi, matematika-jismoniy tarbiya.
Didaktik tizimda predm etlararo asosda integratsiyalash o ‘qi-
tuvchi (ta’lim berish) va o ’quvchi (ta’lim olish) harakatlarining
mos kelishini ko‘zda tutadi. Наг ikki faoliyat ham umumiy tuzi-
lishga ega: maqsadlar, sabablar, mazmun,
vositalar, natijalar, nazorat.
Biroq, o ’qituvchi va o ’quvchi faoliyatlarining mazmunida farq bor.
1 .
Maqsadli bosqichda o ’qituvchi umumiy maqsadni qo’yadi.
0 ‘quvchilar o ‘qituvchi boshchiligida predmetlararo bog‘liqliklarni
tushunib yetishlari, turli predmetlardan kerakli bilimlarni tanlab
olishlari, bunda ular o ‘z e ’tiborlarini faqat umumiy bilimlarni
o ‘zlashtirishga emas, balki ko‘chirish, tahlil qilish, shaxsning belgi-
lari, qobiliyat va qiziqishlarini rivojlantirishga qaratishlari kerak.
2. Isbotlash bosqichida o ‘qituvchi o ’quvchilarning dunyoqa-
rashini o ’stiruvchi bilimlarga, turli
predm etlar tushunchalarini
um um lashtirishga rag’batlantiradi. 0 ‘quvchilar o ‘z irodalari,
dunyoqarashni kengaytiruvchi bilimlarga qiziqishga yo‘naltiriladi.
3. Faoliyatning mazmun bosqichida o ‘qituvchi yangi o ‘quv ma-
terialini kiritadi, shu bilan birga integratsion dalillar, tushunchalar,
m uam m olar majmuyi darajasidagi boshqa predmetlardan olingan
tayanch bilimlarni jalb qiladi. 0 ‘quvchilar umumpredmetli tu-
shuncha, muammolarni umumiy bilimlar darajasida o ’zlashtiradi.
4. Vositalar tanlash bosqichida o'qituvchi turli predm etlar bi-
limlarini umumlashtirishga yordam beruvchi ko’rgazmali vosita-
larni —
darsliklar, jadvallar, sxemalar savolnomalar, amaliy va-
zifalar. 0 ‘quvchilar ko‘chirish, umumlashtirish, biriktirish xarak-
terlarini integratsion masalalarni hal qilishda ko'rgazmali vosi
talar yordamida bajaradilar.
5. Keyingi bosqich — natija. 0 ‘qituvchi ta ’lim berish, rivojlan-
tirish, tarbiyalash maqsadida integratsiyani amalga oshirish uchun
pedagogik bilimlarni qo’llaydi. O ’qituvchi bilimlar tizimida umum-
lashtirishini amalda qo’llaydi.
6. Nazorat qilish bosqichida o ’qituvchi bir-biri bilan bogdan-
gan predmetlarga o ’quvchilaming
tayyorligini baholaydi, nazorat
qiladi, o ’zlashtirish sifatida baholaydi. 0 ‘quvchilar o ‘z bilimlarini
baholashni, turli predm etlar bo‘yicha o ‘z-o ‘zini ham, ularni bir-
lashtirish ko‘nikmalarini nazorat qilishadi.
Tekshiruvlar ko’rsatishicha, integral yondashuvni amalga oshi-
rishga yordam beruvchi usul va vositalarga:
26
1. Evristik suhbatlar;
2. Umumiy suhbatlar;
3. Ekskursiyalar;
4. O na tili, tabiatshunoslik
darslarida kuzatishlar, badiiy
asarlar m ateriallari asosida nutq o ‘stirish uchun yozilgan ijodiy
ishlar;
5 . T a’limning ko‘rgazmali metodlari;
6. Mustaqil ishlar;
7. 0 ‘qish, matematika darslarida og‘zaki rasm chizish;
8. Imo-ishorali ko‘rinishlar (pantomimalar);
9 Tabiatshunoslik darslarida tabiat tasvirlarini ifodali o ‘qish;
10. Ona tili darslarida tabiatshunoslikka oid diktantlar, matnlar
yozish (shu sinfga tegishli orfogrammalarni takrorlagan holda);
11. 0 ‘lkashunoslik asosida matematik masalalarni hal qilish,
yechish va boshqalar kiradi.
T a’limni tabaqalashtirish rad etilmaydigan, uni to’ldiradigan
integratsiya tizimini
kiritish yaxlit dunyoqarashga, o ‘zidagi bor
bilimlarni mustaqil tartibga solish va turli muammolarni hal qi-
lishga noan’anaviy yondashish qobiliyatiga ega bo'lgan bilimdon
yoshlarni tarbiyalashga a n ’anaviy predmetlarga bo'lib o ‘qitishga
nisbatan ko‘proq yordam beradi.
T a’limni integratsiya qilish mohiyati nimadan iborat? T a’limga
bog‘liq «integratsiya» tushunchasi ikki m a’noga ega:
1 .0 ‘quvchida atrofidagi olam to ‘g‘risida yaxshi tasavvur hosil
qilish (bu yerda integratsiya — ta ’lim maqsadi sifatida ko‘riladi).
2.
Predmetli bilimlarni yaqinlashtirish uchun umumiy plat-
formani topish (bu yerda, integratsiya — ta ’lim vositasi).
Integratsiya ta ’lim maqsadi sifatida olam tizimining alohida
qismlari bog'liqligini ko‘rsatuvchi bilimlarni berishi emas, bolani
barcha elementlari bir-biriga bog‘liq yaxlit olamni tasavvur qi-
lishga birinchi qadamlarida o ‘rgatishi kerak.
Bu maqsadni bosh-
lang‘ich maktab amalga oshirishi lozim.
Integratsiya —
predmetli bilimlar chegarasida yangi tasaw ur-
larni qabul qilish vositasi. Birinchi navbatda tabaqalashtirilgan
bilimlar orasida bilmagan joylarni to ‘ldirish, ular orasidagi alo-
qalarni o ‘rnatish lozim.
U ta ’lim oluvchining bilimini oshirishga, ta ’limdagi tor ixti-
soslashtirishni yangilashga yo‘naltirilgan. Shu bilan birga integ
ratsiya ta ’limining klassik o ‘quv predmetlari o ‘rnini egallash kerak
27
emas, u faqat olinayotgan bilimlarni yaxlit bir tizimga birlashtirishi
kerak, xolos. M uamm oning qiyin tomoni integratsiyaning ta ’lim
boshidan oxirigacha dinam ik rivojlantirishdadir. Agar boshida
«hamma narsa to ‘g'risida ozgina bilish» lozim bo ‘lgan bo ‘lsa, ke-
yinchalik tarqoq bilim va ko‘nikmalarni birlashtirish kerak bo‘ladi
va oxiriga kelib «ozgina narsa to ‘g‘risida hammasini bilish» kerak
bodadi, ya’ni bu yangi integratsiya darajasidagi ixtisoslashtirishdir.
