Mezon — o ‘lchov biri ko‘rsatkichdan iborat mantiqni talab
etishiga qaramay, pedagogikada u har doim kompleks b o ‘lib chi-
qadi, chunki pedagogika tizim ida o ‘tib boruvchi jarayonlar sa-
bab va oqimlarni ajratishning iloji bo ‘lmaydi.
Oldin ko‘rsatib o ‘tilganidek, kerakli natijalarga o ‘qituvchi va
o ‘quvchilarni haddan tashqari ish bilan band etish yo‘llari orqali
erishish mum kin. Q o ‘shimcha yuk ish qobiliyati pasayishiga,
yomonlashuviga olib keladi. Muvofiqlashtirishning o ‘lchov me-
zonlari kerak. Faqat shundagina o ‘zi uchun mumkin bo‘lgan che-
garada ish olib boruvchi o ‘qituvchi va o ‘quvchilar
ortiqcha yuk-
siz o ‘quv-ta’lim jarayonini qulay, deb hisoblash mumkin.
Eslatib o‘tish kerakki, ilgarigi qoidalar bo‘yicha, ulami hali hech
kim bekor qilgani yo‘q, birinchi sinfda bola uy vazifalarini bajarish
uchun 1 soat, ikkinchi sinfda 1,5 soat, uchinchi-to‘rtinchi sinflarda
2 soat, beshinchi-oltinchi sinflarda 2,5 soat, yettinchi sinfda 3 soat,
sakkizinchi-to‘qqizinchi sinflarda 4 soat sarflashi kerak. Shunday
qilib, o ‘quv-tarbiya jarayonini muvofiqlashtirishning asosiy mezon-
o ‘lchovi sifatida ikki ko‘rsatkich bir-biri bilan bogiiq holda qo'llaniladi.
1. T a’lim-tarbiya va o ‘quvchilarning rivojlantirishida o ‘sha sha-
roitlarda iloji boricha yuqori natijalarga erishish.
2. Har bir yoshdagi o ‘quvchilar va o'qituvchilar sinfi uy ishlarini
bajarishlari uchun sarflanadigan vaqtlarini o ‘rnatilgan normativ-
larga rioya qilish.
M uvofiqlashtirishning m etodik asosi b o ‘lib,
pedagogik ja-
rayonning ham m a komponentlarini, o ‘zaro qonuniy aloqalarini
birgalikda murakkab dinamik tizimlarni boshqarish, umumiy na-
zariyaga tayanib o ‘rganishni talab qiluvchi tizimli yondashish hisob-
lanadi. Falsafiy kategoriyalar bo‘yicha muvofiqlashtirish «chegara»,
«o‘lchov»ga asoslanadi. U pedagogika tizimini u yoki bu tashkil
etuvchilarini giperbolizatsiyalashtirish, faoliyat sur’atini, o ‘qitish
murakkabligini ko‘tarib yoki pasaytirib yuborishga qarshi chi-
qadi, aynan ularni ko‘rishga muvofiq chegara tanlashni talab etadi.
Pedagogika tizimini muvofiqlashtirishning asosiy metodologik
talablari quyidagilardan iborat:
• muvofiqlashtirishni boshqarish tartibi
butun tizimni birdek
qamrab olishi;
• qulay muqobilni tanlab olishda o ‘quv-tarbiya jarayoni qonu-
niyatlarining hamma tizimiga tayanish;
• tizim tashkil etuvchilarning ham m asini muvofiqlashtirish
imkoniyatlarini muntazam qayd etib borish.
29
M uvofiqlashtirishga yanada yuqoriroq m asalalar va ularni
yechishda takomillashgan texnologiyani qoMlab boruvchi doimiy
harakatlanuvchi innovatsion jarayon sifatida qaraladi. Shunga e ’ti-
bor berish kerakki, bir tom ondan muvofiqlashtirish pedagogik
jarayonning mavjud sharoitga moslashuvini nazarda tutsa, boshqa
tom ondan o ‘zi
yangi sharoit yaratib, unga pedagogik jarayon
moslashishini talab qiladi. Bu yerda hech qanday qarama-qarshiiik
yo‘q, chunki bu ikki jarayon bir-biri bilan bogfiiq holda davom
etadi. Agar biz bugun sharoitga moslashsak, bu bizga bog‘liq
bofimagan vaziyat bilan bogfiiqdir. Lekin pedagog har doim ularni
muvaffaqiyatli borishi uchun muvofiqlashtirishga intiladi.
Amalda muvofiqlashtirish sinf va um um an, maktab o ‘quv-
chilari erishgan bilimlarni, shuningdek,
tarbiyasining rivojlan-
ganlik darajasini belgilangan ko‘rsatkichlar bilan baholashdan
boshlanadi. Odatda, uni aniq, to ‘g ‘ri baholash darajasi pastroq
b o ‘ladi. Biroz vaqtdan keyin natijalar o ‘sishining m umkinlik d a
rajasi loyihalashtiriladi. So'ngra ko‘z!angan o ‘zgarishni ta'm in -
lashga qaratilgan o'quv-tarbiya choralari tizimi qofilaniladi. Bu
ishlar yakunida erishilgan natijalar va jarayonlar qulay mumkin
bofiganlari bilan solishtiriladi, o ‘quvchi va o'qituvchi uy vazifasi
ham da sinfdan tashqari ish olib borishga ketkazgan kuchlari nor-
mativdagisi bilan solishtirilib, muvofiqlashtirish
darajasi haqida
xulosa chiqariladi.
M uvofiqlashtirish o ‘quv-tarbiya jarayoni qonuniyatlari va
asoslaridan tabiiy kelib chiquvchi uslublar tizimi orqali amalga
oshiriladi.
30
Maktab, pedagog va o ‘quvchilar faoliyatining quyidagi dara-
jalari m a’lum:
