O’quv qo’llanmada mavzular bo’yicha berilgan testlarning javoblari
T-b
mavz
u №
1-test
2-test
3-test
A
B
C
D
A
B
C
D
A
B
C
D
1
X
X
X
2
X
X
X
3
X
X
X
4
X
X
X
5
X
X
X
6
X
X
X
119
7
X
X
X
8
9
X
X
X
10
X
X
X
Ilova
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA O’QUVCHI-YOSHLARNI
KASB-HUNARGA YO’NALTIRISH TIZIMINI RIVOJLANTIRISH
KONTSEPTSIYASI
2
O’zbekiston Respublikasida o’quvchi-yoshlarni kasb-hunarga yo’naltirish
tizimini rivojlaitirish Kontseptsiyasi O’zbekistoi Respublikasida yuz berayotgan
ijtimoiy-iqtisodiy o’zgarishlar, "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi" ning qabul
qilinishi o’quvchi yoshlarni va aholini kasb-hunarga yo’naltirish tizimnin
rivojlantirish va takomillashtirish vazifalarini qo’ymoqda. Kasb-hunarga
yo’naltirish tizimnin takomillashtirish – ish o’rinlarini bo’shab qolish jarayonlari
2
Ўзбекистон Республикасида ўқувчи-ёшларни касб-ҳунарга йўналтириш тизимини ривожлантириш
концепцияси. «Мактаб ва ҳаёт» журналига илова. 13 (021) – нашр. –Тошкент, 2002.
120
jadallashayotgan va ishchilarning malakalariga qo’yiladigai sifat talablari oshib
borayotgan bozor iqtisodiyoti sharoitida yanada muhim ahamiyat kasb etadi.
Aholininig ratsioial va samarali bandligini ta`minlashda kasb-hunarga
yo’naltirishning asosiy o’rni shundan iboratki, yoshlar va aholi tomonidai kasbning
ongli va ilmiy asoslangai holda tanlovi ularning kelgusi mehnat faoliyatida yuqori
natijalarga erishishiga zamin yaratadi, iqtisodiyot sohalaridagi kasb-hunarlarga
bo’lgai mavjud ehtiyojlarni hisobga olgai holda mehnat resurslarini oqilona
taqsimlaydi hamda insonlarning ish qidirish, ta`lim va kasbiy faoliyat turini
tanlashlaridagi zo’riqish holatlarining oldini olishga yordam beradi.
Kontseptsiyaga O’zbekiston Respublikasining "Ta`lim to’g`risida"gi Qonuni,
"Kadrlar tayyorlash milliy dasturi, "Xalqaro mehnat tashkilotninig Nizomlari,
Konventsiyalari va takliflari, bir qator boshqa me`yoriy hujjatlar, shuningdek,
rivojlangan mamlakatlarning ushbu sohadagi ishlarining amaliy tajribalari asos
qilib olindi.
1. Kasb-hunarga yo’naltirishning holati va muammolari.
Kasb-hunarga yo’naltirish ishlari O’zbekiston Respublikasi Xalq ta`limi
vazirligining o’quvchilarni kasb-hunarga yo’naltirish va psixologik-pedagogik
respublika tashxis markazi va viloyat, tuman, shahar Xalq ta`limi boshqarma va
bo’limlarida faoliyat ko’rsatayottan hududiy tashxis Markazlari tomonidai
bosqichma-bosqich va muntazam ravishda amalga oshirilmoqda.
Maktabgacha ta`lim muassasalarida bolalarga kasblar olamidagi dastlabki
tushunchalar, boshlang`ich mehnat ko’nikmalari o’yiilar orqali beriladi.
Umumiy o’rta ta`lim maktablarida kasb-hunarga yo’naltirish ishlari 1-9
sinflarda uzluksiz tarzda o’quvchilarga tizimlashtirilgai kasbiy axborotlar va kasbiy
maslahatlar berish, shaxsning psixologik-pedagogik tashxisi asosida amalga
oshiriladi. Bu jarayonin kasbga yo’naltiruvchi mutaxassislar, psixologlar, asosiy
fan o’qituvchilari va sinf rahbarlari amalga oshiradilar. Kasb-hunarga yo’naltirish
va psixologik-pedagogik hududiy tashxis Markazlari bu ishlarii muvofiqlashtiradi
hamda metodik jihatdan rahbarlik qiladi. Har bir umumiy o’rta ta`lim maktablarida
har yili tuziladigai va maktab direktori rahbarlik qiladigai kasb-hunarga
121
yo’naltirish komissiyalari faoliyat ko’rsatadilar. Komissiya bitiruvchilar tanlagan
akademik litsey va kasb-hunar kollejlarninig tayyorlov yo’nalishlariga yakuniy
xulosalar asosida tavsiyanomalar beradi. Kasb- hunarga yo’naltirishning ayrim
elementlari o’rta maxsus, kasb-hunar va oliy ta`lim muassasalarida, mehnat va
aholining ijtimoiy muhofaza qilish vazirligninig bo’linmalarida, mudofaa vazirligi
va oliy ta`limdai keyiigi ta`lim muassasalarida ham amalga oshiriladi.
Mamlakatimizda bugungi kunda kasbga yuyaltirishning bir butun yaxlit tizimi
to’liq shakllanmagan. Buning sababi quyidagi muammo va kamchiliklarning
mavjudligidadir. Maktablarda oxirgi yillarda chuqurlashtirilgan mehnat ta`limi va
kasb-hunarga yo’naltirishning o’quv ishlab chiqrish negizining keskin kamayish
holatlari kuzatilmoqda, ishlab chiqarish korxonalari ta`lim muassasalarining
o’quv-moddiy negizini rivojlantirish va takomillashtirishda o’z yordamlarini
deyarli to’xtatib qo’ydilar. Aksariyat umumiy urta ta`lim maktablarida zamonaviy
talablar asosida jihozlangan kasb-hunarga yo’naltirish xonalari yo’q, psixologik-
pedagogik tashxis, kasbiy maslahat ishlarini o’tkazishda tashkiliy ishlar, axborot va
kadrlar ta`minoti etarli emas. O’rta maxsus, kasb-hunar ta`limi muassasalari
tarmoqlarining shakllanib borishi bilan bir qatorda kasb- hunarga yo’naltirish
ishlarining samaradorligini va o’quvchilarning kasbiy qiziqishlari va moyilliklarini
aniqlashga bo’lgan talablar ham ortayottan bir paytda ixtisoslashtirilgan mehnat
ta`limi darslarini tashkil etishda o’quvchilarning individual xususiyatlari hisobga
olinmayapti va ularning kasbiy yo’nalganliklari psixologik jihatdan etarlicha
asoslanmayotir. Kasb-hunarga yunaltirish hududiy markazlariga va umumiy o’rta
ta`lim maktablariga asosiy ma`lumoti to’g`ri keladigan va amaliy ish tajribalari
etarli bo’lgan kadrlarni tanlab olishda qiyinchiliklar mavjud. O’rta maxsus,
kasb-hunar ta`limi tizimida o’quvchilarni moyillik va qiziqishlari bo’yicha
qabuldan tanlov asosidagi qabulga o’tildi (asosan akademik litseylarda) yoki
aksincha nufuzli bo’lmagan tayyorlov yo’nalishidagi kasb-hunar kollejlariga
yoppasiga qabul qilish hollari uchramoqda. Oliy o’quv yurtlariga esa abiturientlar
test – sinovlari asosida shaxsiy xususiyat va qobiliyatlari o’rganilmasdan qabul
qilinadi. Xalq xo’jaligi majmuasi tarmoqlaridagi tarkibiy va kasbiy – malaka
122
o’zgarishlari to’g`risidagi axborotlarning o’z vaqtida yig`ilmasligi hamda ularning
to’liq emasligi kasb-hunarga yo’naltirish ishlarining samarasini pasaytirmoqda.
Mulkchilik shakli turlicha bo’lgan ko’pgina korxonalar, o’quv yurtlari va bandlik
xizmatlari kasb–hunarga yo’naltirish ishlari bo’yicha hamkorlikka etarlicha e`tibor
bermayotirlar. Balog`at yoshidagi ish bilan band va band bo’lmagan aholi
qatlamlarini kasb-hunarga yo’naltirish ishlarining asosiy yo’nalishlari mehnat va
aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi tomonidan qo’llab-quvvatlanmog`i lozim
bo’lgani holda hozirgi kunda aholining bu qatlamini kasb-hunarga yo’naltirish
ishlari tashkiliy va moliyaviy jihatdan qo’llab quvvatlanmayapti. Mehnatga
yaroqliligi cheklangan aholi qatlamlarini kasb-hunarga yo’naltirish ishlarini tashkil
etish davlat ahamiyati darajasiga ko’tarilgan emas. Kasb- hunarga yo’naltirish
borasidagi ishlarni amalga oshiruvchi kasb-hunarga yo’naltirish Markazlari,
umumiy o’rta ta`lim maktablari, yoshlar ijtimoiy harakati, o’rta maxsus,
kasb-hunar ta`limi hamda oliy o’quv yurtlari, bandlik xizmatining tegishli davlat
tuzilmalari, mulkchilik shaklidan qatiy nazar korxona va muassasalar o’rtasidagi
hamkorlik bugungi kun talablariga javob bermaydi va bu faoliyat
me`yoriy-huquqiy hujjatlar bilan tartibga solingan emas. YUqoridagilar
kasb-hunarga yunaltirishniig bir butun tizimini shakllantirish va rivojlantipish
lozimligini taqozo kiladi.
| 