O’quv qo’llanmada mavzular bo’yicha berilgan testlarning javoblari

119 
7 
X 
X 
X 
8 
9 
X 
X 
X 
10 
X 
X 
X 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ilova 
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA O’QUVCHI-YOSHLARNI
KASB-HUNARGA YO’NALTIRISH TIZIMINI RIVOJLANTIRISH 
KONTSEPTSIYASI
2
 
O’zbekiston Respublikasida o’quvchi-yoshlarni kasb-hunarga yo’naltirish 
tizimini rivojlaitirish Kontseptsiyasi O’zbekistoi Respublikasida yuz berayotgan 
ijtimoiy-iqtisodiy o’zgarishlar, "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi" ning qabul 
qilinishi o’quvchi yoshlarni va aholini kasb-hunarga yo’naltirish tizimnin 
rivojlantirish va takomillashtirish vazifalarini qo’ymoqda. Kasb-hunarga 
yo’naltirish tizimnin takomillashtirish – ish o’rinlarini bo’shab qolish jarayonlari 
2
Ўзбекистон Республикасида ўқувчи-ёшларни касб-ҳунарга йўналтириш тизимини ривожлантириш 
концепцияси. «Мактаб ва ҳаёт» журналига илова. 13 (021) – нашр. –Тошкент, 2002. 

120 
jadallashayotgan va ishchilarning malakalariga qo’yiladigai sifat talablari oshib 
borayotgan bozor iqtisodiyoti sharoitida yanada muhim ahamiyat kasb etadi. 
Aholininig ratsioial va samarali bandligini ta`minlashda kasb-hunarga 
yo’naltirishning asosiy o’rni shundan iboratki, yoshlar va aholi tomonidai kasbning 
ongli va ilmiy asoslangai holda tanlovi ularning kelgusi mehnat faoliyatida yuqori 
natijalarga erishishiga zamin yaratadi, iqtisodiyot sohalaridagi kasb-hunarlarga 
bo’lgai mavjud ehtiyojlarni hisobga olgai holda mehnat resurslarini oqilona 
taqsimlaydi hamda insonlarning ish qidirish, ta`lim va kasbiy faoliyat turini 
tanlashlaridagi zo’riqish holatlarining oldini olishga yordam beradi.
Kontseptsiyaga O’zbekiston Respublikasining "Ta`lim to’g`risida"gi Qonuni, 
"Kadrlar tayyorlash milliy dasturi, "Xalqaro mehnat tashkilotninig Nizomlari, 
Konventsiyalari va takliflari, bir qator boshqa me`yoriy hujjatlar, shuningdek, 
rivojlangan mamlakatlarning ushbu sohadagi ishlarining amaliy tajribalari asos 
qilib olindi.
1. Kasb-hunarga yo’naltirishning holati va muammolari.
Kasb-hunarga yo’naltirish ishlari O’zbekiston Respublikasi Xalq ta`limi 
vazirligining o’quvchilarni kasb-hunarga yo’naltirish va psixologik-pedagogik 
respublika tashxis markazi va viloyat, tuman, shahar Xalq ta`limi boshqarma va 
bo’limlarida faoliyat ko’rsatayottan hududiy tashxis Markazlari tomonidai 
bosqichma-bosqich va muntazam ravishda amalga oshirilmoqda.
Maktabgacha ta`lim muassasalarida bolalarga kasblar olamidagi dastlabki 
tushunchalar, boshlang`ich mehnat ko’nikmalari o’yiilar orqali beriladi.
Umumiy o’rta ta`lim maktablarida kasb-hunarga yo’naltirish ishlari 1-9 
sinflarda uzluksiz tarzda o’quvchilarga tizimlashtirilgai kasbiy axborotlar va kasbiy 
maslahatlar berish, shaxsning psixologik-pedagogik tashxisi asosida amalga 
oshiriladi. Bu jarayonin kasbga yo’naltiruvchi mutaxassislar, psixologlar, asosiy 
fan o’qituvchilari va sinf rahbarlari amalga oshiradilar. Kasb-hunarga yo’naltirish 
va psixologik-pedagogik hududiy tashxis Markazlari bu ishlarii muvofiqlashtiradi 
hamda metodik jihatdan rahbarlik qiladi. Har bir umumiy o’rta ta`lim maktablarida 
har yili tuziladigai va maktab direktori rahbarlik qiladigai kasb-hunarga 

121 
yo’naltirish komissiyalari faoliyat ko’rsatadilar. Komissiya bitiruvchilar tanlagan 
akademik litsey va kasb-hunar kollejlarninig tayyorlov yo’nalishlariga yakuniy 
xulosalar asosida tavsiyanomalar beradi. Kasb- hunarga yo’naltirishning ayrim 
elementlari o’rta maxsus, kasb-hunar va oliy ta`lim muassasalarida, mehnat va 
aholining ijtimoiy muhofaza qilish vazirligninig bo’linmalarida, mudofaa vazirligi 
va oliy ta`limdai keyiigi ta`lim muassasalarida ham amalga oshiriladi. 
Mamlakatimizda bugungi kunda kasbga yuyaltirishning bir butun yaxlit tizimi 
to’liq shakllanmagan. Buning sababi quyidagi muammo va kamchiliklarning 
mavjudligidadir. Maktablarda oxirgi yillarda chuqurlashtirilgan mehnat ta`limi va 
kasb-hunarga yo’naltirishning o’quv ishlab chiqrish negizining keskin kamayish 
holatlari kuzatilmoqda, ishlab chiqarish korxonalari ta`lim muassasalarining 
o’quv-moddiy negizini rivojlantirish va takomillashtirishda o’z yordamlarini 
deyarli to’xtatib qo’ydilar. Aksariyat umumiy urta ta`lim maktablarida zamonaviy 
talablar asosida jihozlangan kasb-hunarga yo’naltirish xonalari yo’q, psixologik- 
pedagogik tashxis, kasbiy maslahat ishlarini o’tkazishda tashkiliy ishlar, axborot va 
kadrlar ta`minoti etarli emas. O’rta maxsus, kasb-hunar ta`limi muassasalari 
tarmoqlarining shakllanib borishi bilan bir qatorda kasb- hunarga yo’naltirish 
ishlarining samaradorligini va o’quvchilarning kasbiy qiziqishlari va moyilliklarini 
aniqlashga bo’lgan talablar ham ortayottan bir paytda ixtisoslashtirilgan mehnat 
ta`limi darslarini tashkil etishda o’quvchilarning individual xususiyatlari hisobga 
olinmayapti va ularning kasbiy yo’nalganliklari psixologik jihatdan etarlicha 
asoslanmayotir. Kasb-hunarga yunaltirish hududiy markazlariga va umumiy o’rta 
ta`lim maktablariga asosiy ma`lumoti to’g`ri keladigan va amaliy ish tajribalari 
etarli bo’lgan kadrlarni tanlab olishda qiyinchiliklar mavjud. O’rta maxsus, 
kasb-hunar ta`limi tizimida o’quvchilarni moyillik va qiziqishlari bo’yicha 
qabuldan tanlov asosidagi qabulga o’tildi (asosan akademik litseylarda) yoki 
aksincha nufuzli bo’lmagan tayyorlov yo’nalishidagi kasb-hunar kollejlariga 
yoppasiga qabul qilish hollari uchramoqda. Oliy o’quv yurtlariga esa abiturientlar 
test – sinovlari asosida shaxsiy xususiyat va qobiliyatlari o’rganilmasdan qabul 
qilinadi. Xalq xo’jaligi majmuasi tarmoqlaridagi tarkibiy va kasbiy – malaka 

122 
o’zgarishlari to’g`risidagi axborotlarning o’z vaqtida yig`ilmasligi hamda ularning 
to’liq emasligi kasb-hunarga yo’naltirish ishlarining samarasini pasaytirmoqda. 
Mulkchilik shakli turlicha bo’lgan ko’pgina korxonalar, o’quv yurtlari va bandlik 
xizmatlari kasb–hunarga yo’naltirish ishlari bo’yicha hamkorlikka etarlicha e`tibor 
bermayotirlar. Balog`at yoshidagi ish bilan band va band bo’lmagan aholi 
qatlamlarini kasb-hunarga yo’naltirish ishlarining asosiy yo’nalishlari mehnat va 
aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi tomonidan qo’llab-quvvatlanmog`i lozim 
bo’lgani holda hozirgi kunda aholining bu qatlamini kasb-hunarga yo’naltirish 
ishlari tashkiliy va moliyaviy jihatdan qo’llab quvvatlanmayapti. Mehnatga 
yaroqliligi cheklangan aholi qatlamlarini kasb-hunarga yo’naltirish ishlarini tashkil 
etish davlat ahamiyati darajasiga ko’tarilgan emas. Kasb- hunarga yo’naltirish 
borasidagi ishlarni amalga oshiruvchi kasb-hunarga yo’naltirish Markazlari, 
umumiy o’rta ta`lim maktablari, yoshlar ijtimoiy harakati, o’rta maxsus, 
kasb-hunar ta`limi hamda oliy o’quv yurtlari, bandlik xizmatining tegishli davlat 
tuzilmalari, mulkchilik shaklidan qatiy nazar korxona va muassasalar o’rtasidagi 
hamkorlik bugungi kun talablariga javob bermaydi va bu faoliyat 
me`yoriy-huquqiy hujjatlar bilan tartibga solingan emas. YUqoridagilar 
kasb-hunarga yunaltirishniig bir butun tizimini shakllantirish va rivojlantipish 
lozimligini taqozo kiladi. 

Download 1,3 Mb.