FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI

147 
“Ta’lim muassasalarida boshqaruv va o‘quv sifatini 
 
 takomillashtirish muammolari” – respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi
 
 
 
 
JIZZAX DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI 
06.12.2022 
 
3. 
Mirqosimova M. O‘quvchilarda adabiy tahlil malakasini shakllantirish va 
takomillashtirish asoslari. Toshkent, 2006. 
4. 
O‘zbek adabiy tanqidchiligi tarixi. Nazarov B., Rasulov A. va b.q. Tosh-2012. 
5. 
To‘xliyev B. Adabiyot o‘qitish metodikasi. Toshkent, 2011. 
O‘QUVCHILARNI TANQIDIY FIKRLASHGA YO‘NALTIRISH USULLARI 
Toshboyeva Dilnavoz Abdurahmat qizi 
Abdulla Qodiriy nomidagi JDPU 
O‘zbek tilini o‘qitish metodikasi kafedrasi o‘qituvchisi 
Xaydarov Norpo‘lat
O‘zbek tili va adabiyoti fakulteti 613-20-guruh talabasi
Ma’lumki, O‘zbekiston Respublikasida “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonun hamda “Kadrlar 
tayyorlash Milliy darsturi” ta’lim tizimini jamiyat rivoji, fan-texnika yutuqlari asosida tubdan 
qayta qurish ishlarini oz fursatda, sifatli amalga oshirishga qaratilgan. Bugungi jadal rivojlanish, 
axborot oqimining kundan-kunga ortishi yoshlarning axborot bilan ishlash ko‘nikmalarini yanada 
takomillashtirish vazifasini qo‘ymoqda. Ya’ni o‘quvchilar yangi axborotga duch kelganida uni 
chuqur mulohaza va tanqid ko‘zi bilan ko‘rib chiqib, axborot va fikrlarni mustaqil baholashni 
o‘rganishlari lozim. Bunda o‘quvchilarda mavjud erkin va tanqidiy fikrlash ko‘nikmalari muhim 
ahamiyatga ega.
Tanqidiy fikrlash-bu masalaga turli tomondan yondashib, aniq xulosaga kelishdan oldin 
barcha ehtimollarni ishlab ko‘rish demakdir. U insonni kengroq fikrlashga, odamlarni 
tushunadigan bo‘lishga undaydi. Tanqidiy fikrlovchilar hamma narsaga ishonchsizlik bilan 
qaraydilar. Tanqidiy fikrlash hatto aniq ko‘rinib turgan voqelikka nisbatan 100 foizlik ishonchga 
ham shubha bilan qarashdir. Darhaqiqat, kam hollarda bo‘lsa ham, shubha jarayon rivoji uchun 
xizmat qiladi. Albert Eynshteyn aytganidek, muvaffaqiyat qozonishda hammasi juda oddiy: 
barcha biror ishni bajarish imkonsiz deb turganida bir jasur odam keladi-da, ularning fikriga 
shubha bilan qarab, o‘sha ishni uddalaydi. Demak, ta’lim jarayonida o‘quvchiga erkin, tanqidiy 
fikrlash, mushohada yuritish imkoniyati yaratilishi kerak.
O‘quvchi tanqidiy fikrlar ekan, u yoki bu g‘oyalar bilan tanishadi va bu g‘oyalarni dastlab 
ma’lum darajada ishonchsizlik bilan idrok qiladi hamda qarama-qarshi nuqtayi nazarlar bilan 
taqqoslaydi. Aynan shu jarayonda o‘quvchilarda mustaqil fikrlash ko‘nikmalari shakllanadi. 
Tanqidiy fikrlash yordamida o‘quvchilar diqqat bilan o‘qish, chuqur mulohazalar yuritish, og‘zaki 
va yozma nutqini aniq va o‘ylab ifoda etish ko‘nikmalariga ega bo‘ladilar. Shuningdek, tanqidiy 
fikrlash muloqot va guruh bilan ishlash malakalarini ham rivojlantiradi. O‘qituvchi darsga 
tayyorgarlik ko‘rar ekan, mavzu yuzasidan o‘quvchilar duch kelishi mumkin bo‘lgan muammolar 
doirasini aniqlashi, so‘ng o‘quvchilarni bu muammoni o‘zlari hal qilishlariga tayyorlashi zarur. 
An’anaviy ta’limda o‘qituvchi o‘quvchilarga savollarga qanday javob berishni o‘rgatadi. Ammo 
savollarni qanday berish kerakligi haqida tushuncha deyarli berilmaydi. Aslida savol berish, 
ayniqsa, yaxshi savol berish tanqidiy fikrlash uchun juda muhim. O‘quvchi biror masala haqida 
o‘ylaganda, o‘ziga nima uchun? nega? qanday? degan savollar berishi kerak. Mavjud savol yoki 
muammo yechimi yuzasidan xulosaga kelishdan avval shu muammoga oid barcha ma’lumotlarni, 
omillarni batafsil o‘rganishi hamda qiyoslashi, mantiqiy o‘ylashi lozim. Shu jarayonlardan o‘tgan 
tafakkurgina aqliy va mantiqiy jihatdan eng to‘g‘ri (mutlaqo to‘g‘ri bo‘lishi shart emas) xulosaga 
olib boradi. O‘quvchilarda tanqidiy fikrlashni shakllantirishda, ayniqsa, adabiyot fanining o‘rni 
beqiyos. Adabiyot darslarida nasriy va lirik asarlarni o‘rganishda, badiiy asar qahramonlarining 
xarakterini, ruhiyatini ochishda tanqidiy tafakkur badiiy ochqich vazifasini bajaradi. Tanqidiy 
fikrlashga olib boradigan aniq yo‘l yo‘q, ammo ma’lum usullar orqali o‘quvchida tanqidiy 

Download 7 Mb.