96
3-jadval
Ko‘char yoki ko‘chmas blok
94–98%
Richag-vintli
domkrat
95–97%
Qo‘lda aylantiriladigan lebyodka
80%
Vintli domkrat
30–40%
FIKni oshirish uchun mexanizmning og‘irligi, undagi ishqala-
nishlarni kamaytirishga harakat qilinadi.
Konstruksiyalari takomil-
lashtiriladi.
Amaliy topshiriq
69-rasm.
Ilmoqli taxtachani olib,
uni di
namometrga osib, og‘irligi
F
og‘ir
ni
o‘lchang. Taxtacha osilgan dina
mometrni sekin yuqoriga ko‘tarib
ko‘ring. Stol yoki uzun chizg‘ich yordamida
qiya tekislik hosil
qiling. Taxtachani chiz
g‘ich ustida tekis harakatlantirib, dinamometr
ko‘rsatishini yozib oling (69-rasm). Qiya te
kislik balandligi
h
ni va
uzunligi
s
ni o‘lchab oling. Olin
gan ma’lumot
lardan foyda
lanib, qiya
tekislikning FIK ni
‘
·
100% formu
ladan hisob lang.
1. Mexanikaning oltin qoidasini chig‘iriq misolida isbotlang.
2. Oddiy mexanizmlar nima uchun ishdan yutuq bermaydi?
3. Qiya tekislik uzunligi oshirilsa, uning FIK qanday o‘zgaradi?
97
9-mashq
1. Richagning uzun yelkasi 6 m, qisqa yelkasi 2 m ga teng. Uzun
yelkasiga 10
N kuch ta’sir
ettirilsa, qisqa tomoni uchi bilan qanday
og‘irlikdagi yukni ko‘tarish mumkin? (
Javobi:
30 N.)
2. Bola qo‘zg‘almas blokda yukni yuqoriga chiqarmoqda. Bolaning
massasi 50 kg bo‘lsa, u blok yordamida qanday maksimal og‘irlikdagi
yukni ko‘tarishi mumkin?
g
10
(
Javobi:
500 N).
Javobingizni
asoslang.
3. Qiya tekislikdan yukni balandlikka ko‘tarishda 20 J ish bajarildi.
Bunda FIK 80% bo‘lgan mexanizmdan foydalanildi. Foydali ishni
toping. (
Javobi:
16 J.)
4. Jismning bo‘yi 6 sm, eni 8 sm bo‘lib, to‘g‘ri to‘rtburchak
shaklida. Uning massa markazi
ixtiyoriy uchidan hisoblansa, necha
santimetr uzoqlikda bo‘ladi? Javobingizni chizmada tekshirib ko‘ring.
5
*
. Quduqdan chelakda suv tortilmoqda. Chelak hajmi 10 l. Arqon
o‘raladigan baraban radiusi 10 sm, dastak tirsagi 50 sm ga teng.
Suv chiqarish uchun tirsakka qanday kuch bilan ta’sir etish lozim?
g
10
. (
Javobi:
20 N.)
6. Jism qiya tekislikdan 15 N kuch ta’sirida ko‘tarildi. Jism og‘irligi
16 N, qiya tekislik balandligi 5 m, uzunligi 6,4 m.
Qiya tekislikning
FIK ni toping. (
Javobi:
83,3%.)
