Fanlarni o‘qitishning tashkiliy shakllari.
Ta’lim shakllari (forma-
lotincha- tashqi ko‘rinish) - bu usul o‘quv jarayonini mavjudligi, uning
ichki mohiyati, mantiqi va mazmuni uchun qobiq.
Ta’lim shakli o‘quv jarayonining shunday tashqi tomonlarini
namoyon qiladi, ya’ni:
Uning mavjud bo‘lish yo‘li: tartib tartibot:
• t
a’lim oluvchilar soni
: ommaviy, kichik guruhlarda, yakka holda
o‘qitish;
40
•
o‘qitish vaqti:
4- 5- sinf darsi, 90- daqiqa bir juftlik dars,
“tanaffussiz dars”;
•
o‘qitish joyi:
auditoriya, laboratoriya mashg‘ulotlari.
O‘quv ishini tashkillashtirish shakli:
• ma’ruza, seminar, mustaqil ish va boshqalar.
Ta’lim beruvchi va ta’lim oluvchilarning hamkorlikdagi faoliyatini
tashkillashtirish yo‘llari umumiy (frontal), guruhli, yakka tartibli.
Ta’lim beruvchi va ta’lim oluvchilarning hamkorlikdagi
faoliyatini tashkillashtirish shakllari:
•
Ommaviy ish (
frontal)
-
barcha ta’lim oluvchilar oldiga bir xil
topshiriq bajarish maqsadi qo‘yiladi.
•
Jamoaviy ish (
kollektiv) - ham umumiy va guruhliga taalluqli
bo‘lishi mumkin:
1) oldinda turgan ish rejasini hamkorlikda muhokama qilish; 2)
majburiyatlarni bo‘lish, hisobot shaklini tanlash;
3) xulosalarni muhokama qilish (tartib bilan alohida ta’lim
oluvchilar fikrlari tingladi va muhokama qilinadi);
4) ma’qul xulosalarni shakllantirish (umumiy kelishuv bilan).
•
Guruhli
- kichik guruhlarda hamkorlikda bir topshiriqni bajarish.
•
Yakka tartibli (individual
) - o‘quv topshirig‘ini yakka o‘zi
bajarishi.
Informatika fanini o‘qitishda quyidagi asosiy o‘qish shakllaridan
foydalanaladi:
-
ma’ruza;
-
amaliy mashg‘ulot;
-
laboratoriya mashg‘ulot.
Informatika fanidan ma’ruza mashg‘ulotlarida o‘qituvchi asosiy
nazariy bilimlarni o‘quvchilarga beradi. Amaliy mashg‘ulotlarda esa
berilgan nazariy bilimlarni mustahkamlashtiriladi. Informatika fanidan
laboratoriya mashg‘ulotlari individual shaklida o‘tkaziladi.
Ta’lim muassasalarida Informatika fanidan darslar tashkil qilish
shakllari guruhli, yakka tartibli va uyga vazifalardan iborat bo‘ladi. Dars
jarayonida mashg‘ulotlarning ma’ruza, seminar, amaliy mashg‘ulot va
laboratoriya mashg‘ulotlari kabi turlaridan foydalaniladi. Darsdan
tashqari mashg‘ulot turlariga mustaqil ish, mustaqil ta’lim, sayohat,
to‘garaklar, olimpiada va hokazolarni kiritish mumkin.
Informatika fanidan mashg‘ulotlar olib borishda kompyuter
texnologiyasidan unumli foydalanilsa, dars jarayoni samaraliroq bo‘lishi
tajribalardan ma’lum bo‘lmoqda. Nazariy mashg‘ulotlarni munozarali va
41
muammoli vaziyatlar hosil qiladigan har xil muammoli masalalar
asosida ko‘rgazmali vositalardan keng foydalangan holda tashkil qilish
hozirgi kunning talablaridan biridir. Nazariy mashg‘ulotlarni tashkil
qilishda
ta’limning zamonaviy usullaridan foydalanish, ta’lim
oluvchilarning bilim darajasini aniqlashda tabaqalashtirish usullaridan
foydalanish dolzarb vazifalardan biri hisoblanadi.
O‘quvchilarning bilim darajasini tabaqalashtirish uchun nazariy
mashg‘ulotlarda topshiriqlarni 4 xil darajada berishga erishish kerak.
Topshiriqlarning 1- 2–darajasi davlat ta’lim standartlariga mos kelishi,
3- 4–darajasi esa ijodiy xarakterdagi topshiriqlar ko‘rinishida bo‘lishini
tavsiya qilish kerak. Har bir mavzu o‘tilganda mashg‘ulot uchun
tanlangan nazorat topshiriqlari 4 xil darajaga bo‘lganda 40 foizini 1–
darajali, 30 foizini 2–darajali, 20 foizini 3–darajali va 10 foizini 4–
darajali topshiriqlardan iborat bo‘lishi kerak. Birinchi va ikkinchi
darajali topshiriqlar davlat ta’lim standartlariga mos kelib, barcha
o‘quvchilar uchun bajarish majburiy hisoblanadi. Uchinchi va to‘rtinchi
darajali topshiriqlar ijodiy xarakterdagi topshiriq bo‘lgani uchun
yetarlicha qobiliyat va iqtidor talab qiladi. Natijada o‘quvchilar bilimi
tabaqalanishiga olib keladi.
O‘quvchilar bilimining tabaqalashishi natijasida ta’limga bo‘lgan
e’tibor ortib, o‘quvchilarning rivojlanishida ijobiy o‘zgarishlar
kuzatiladi. Bahs va munozaralar shakllanib ta’lim, rivojlanishga bo‘lgan
talab kuchayib boradi.
Nazariy mashg‘ulot yuqoridagi talab darajasida berilgandan so‘ng
mavzularga mos ravishda amaliy mashg‘ulotlar taklif qilinadi.
Informatika fanining tushunchalari va iboralarini o‘zlashtirishda amaliy
mashg‘ulotlarning o‘rni beqiyosdir. Amaliy mashg‘ulotlarni turli
ko‘rinishlarda olib borish mumkin. Amaliy mashg‘ulotlarni mavzuga
mos ravishda mashqlar bajarish, o‘qituvchi tomonidan berilgan
topshiriqlarni bajarish, o‘quvchilar tomonidan mustaqil bajariladigan
laboratoriya ishlaridan iborat bo‘lishi mumkin.
Nazariy mashg‘ulotlar o‘tishda misol uchun «EXCEL elektron
jadvalida ishlash» mavzusi o‘tilganda quyidagi tartibda topshiriqlar
tavsiya qilish mumkin:
1 – darajali topshiriqlar.
1.
EXCEL elektron jadvali qanday vazifani bajaradi?
2.
EXCEL elektron jadvali qanday ishga tushiriladi va unda ishlash
tartibini tushuntiring?
42
3.
EXCEL elektron jadvalida tayyorlangan ma’lumotlarni xotiraga
yozish va undan chaqirish qanday bajariladi?
2 – darajali topshiriqlar.
1.
EXCEL elektron jadvali oynasida ma’lumotlar qanday hosil
qilinadi va uni jadval ko‘rinishda chiqarish uchun qanday ish bajariladi?
2.
EXCEL elektron jadvalida guruh o‘quvchilari haqida ma’lumot
tayyorlang.
3.
EXCEL elektron jadvalida tayyor rasmlardan foydalanib
ma’lumot tayyorlash qanday bajariladi?
3 – darajali topshiriqlar.
1.
EXCEL elektron jadvalida formulalar va funktsiyalardan qanday
foydalaniladi?
2.
EXCEL elektron jadvalida biror korxona yoki tashkilotning bir
oylik daromadlari haqida ma’lumot tayyorlash va unda nimalarga e’tibor
berish kerak?
4 – darajali topshiriqlar.
1.
EXCEL elektron jadvalida biror korxona iqtisodiyotining oylik
va yillik o‘sishi va kamayishini ko‘rsatuvchi ma’lumotni grafik va
diagrammalar shaklida chiqarish va bajarish tartibini ayting.
2.
EXCEL elektron jadvalida biror o‘quv muassasasi tarkibiy
tuzilishini ko‘rsatuvchi rangli shakl tayyorlash tartibini ayting.
Bu kabi topshiriqlarni amaliy mashg‘ulotlar uchun ham tuzish
mumkin.
Shunda
nazariyada
berilgan
ma’lumotlar
amaliy
mashg‘ulotlarda mustahkamlanadi.
Amaliy mashg‘ulotlarning bir ko‘rinishi bo‘lgan laboratoriya
mashg‘ulotlarida o‘quvchilarga beriladigan mustaqil topshiriqlar ham
tabaqalashgan holatda oddiydan murakkabga qarab taklif qilinishi
maqsadga muvofiq.
Amaliy mashg‘ulotlarni Oliy va o‘rta maxsus o‘quv muassasalarida
mavjud yo‘nalishlarni e’tiborga olib o‘tkazish ijobiy natijalar berishi
tajribalardan ma’lum bo‘lmokda. Masalan, ijtimoiy- gumanitar
yo‘nalishga ega bo‘lgan o‘quv muassasalarida har xil matnli
ma’lumotlarni qayta ishlashga doir topshiriqlar; aniq fanlar va
iqtisodiyot yo‘nalishli o‘quv muassasalariga qo‘shimcha qilib hisoblash,
turli jarayonlarni dasturlashga doir topshiriqlar tavsiya qilish maqsadga
muvofiq.
O‘quv yurtlarida informatika fanidan laboratoriya ishlarini
o‘tkazish, amaliy mashg‘ulotlarning vazifasi quyidagilardan iborat:
43
1. Ta’lim oluvchilarda quyidagi amallarni bajarish ko‘nikmalarini
shakllantirish;
-
kompyuterni ishga tayyorlash;
-
kompyuterga dastur kiritish va uni rostlash;
-
ixtiyoriy amaliy dastur bilan ishlash;
-
kompyuterning
matn
va
grafik
muharrirlari
vositasidan
foydalanish;
-
kompyuterning boshqa imkoniyatlari bilan tanishish;
-
ma’lumotlar, dasturlarning nusxalarini olish va ko‘paytirish va
boshqalar.
2. O‘quvchilarda mashqlar bajarish ko‘nikmalarini shakllantirish va
rivojlantirish;
-
kompyuterda masala yechish bosqichlari;
-
mashqlar bajarish jarayonida nazariy bilimlarni masala yechishga
tadbiq qilish;
-
mashqlar bajarish jarayonida ta’lim oluvchilar ijobiy fikrlash
masalalarini rivojlantirish.
Informatikadan amaliy mashg‘ulotlar uchun tanlangan topshiriqlar
mazmuni ixtiyoriy kasb egasiga zarur bo‘lgan amaliy ko‘nikma va
malakaga asoslangan bilimlar minimumi darajasida bo‘lishi kerak.
Laboratoriya ishlarini o‘tkazishda kompyuter texnologiyasidan
foydalanganda ish jarayoni quyidagi bosqichlardan iborat bo‘ladi:
1. Laboratoriya ishlari topshiriqlarini bajarish bilan tanishish –
bunda laboratoriya ishi mazmuni, uning nazariy qismi ekranga
chiqariladi, o‘quvchilar tanishib keyingi bosqichga o‘tadi.
2. Laboratoriya ishlari topshiriqlarining tanlanishi – bunda
laboratoriya ishi topshiriqlarini berishdan oldin, ularning bilim darajasini
aniqlash uchun oddiy va murakkab shaklda tuzilgan savollar beriladi,
o‘quvchilarning savollarga bergan javoblarini tahlil qilib keyingi
bosqichga o‘tadi.
3. Laboratoriya ishlari topshiriqlarining berilishi – bunda
o‘quvchilarning o‘zlashtirish darajasiga mos topshiriqlar berish
ta’minlanadi.
Bu bosqichlarning bajarilish ketma- ketligi quyidagi (1- jadval)
jadvalda keltirilgan:
| 