• Tayanch so’z va iboralar
    		•

    Kompyuter lingvistikasida modellashtirish va analogiya metodlari




    Download 1.93 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet24/117
    Sana22.02.2023
    Hajmi1.93 Mb.
    #43214
    1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   117
    Bog'liq
    Formal grammatika nazariyasi
    G’arb va Sharq munosabatlarida Markaziy Osiyo mintaqasining o’rni., Xalqaro munosabatlarda geosiyosiy omillar va nazariyalar, Yevroosiyoning dunyo miqyosidagi o’rni, Atom va uning planetar modeli, 13-Delphida massivlar bilan ishlash algoritmlarga doir misollar
    Kompyuter lingvistikasida modellashtirish va analogiya metodlari 
     
    Reja 
     
    1. Model tushunchasining mohiyati. 
    2. Modellashtirish va uning tilga tatbiqi. 
    3. Modellashtirishning pragmatik jihatlari va kamchiliklari. 
    4. Kompyuter lingvistikasida analogiya metodi. 
    Tayanch so’z va iboralar: model, tabiiy model, matematik model, mantiqiy-
    matematik model, metamodel, deduktiv, lingvistik model, sintaktik modellashtirish, so’z 
    turkumlari va ularning simvollari, gap bo’laklarining simvollari, analogiya 
    metodi,induksiya, deduksiya. 
    Model (lotincha “modelus” so’zidan olingan bo’lib, “nusxa”, “andaza”, 
    “o’lchov”, “me’yor” ma’nolarini anglatadi) tabiiy fanlar yoki umuman fanda shunday 
    moddiy qurilma, grafik, sxema, umuman, bilish vositasi sifatida tushuniladiki, u 
    muayyan original-obyekt haqidagi ma’lumotlar majmui tarzida yuzaga kelgan hosila-
    obyekt demakdir. Boshqacharoq tushuntirganda, model tabiiy obyektlarning 
    imitatsiyasidir (o’xshashi, taqlidiy ko’rinishidir), u o’zbek tilidagi qolip, andoza 
    so’zlariga mos keladi. U hodisalarning yuzaga kelishi uchun asos vazifasini o’taydi, 
    bunda aniq yoki mavhum obyektlar kichraytirilgan obyektlar, sxemalar, chizmalar, 
    fizikaviy konstruksiyalarda tadqiq etiladi. Buni oddiy hayotiy misol bilan 
    tushuntiradigan bo’lsak, olmani xarakterlovchi belgilar, atributlar – uning dumaloqligi, 
    mevaligi, shirinligi kabilar o’sha tushunchaning fikriy modeli hisoblanadi. Agar biz 
    olmani loydan yoki sun’iy bir materiallardan yasasak, bu uning moddiy modeli 
    hisoblanadi. Yoki globus yerning modeli, o’yinchoq mashina haqiqiy mashinaning 
    modeli sifatida baholanishi mumkin.
    30
    Model quyidagi asoslarga ko’ra bilishda muhim 
    hisoblanadi: 
    - birinchidan, u o’rganish obyektini soddalashtiradi; 
    - ikkinchidan, uni boshqa obyektlar ta’siridan ajratadi; 
    - uchinchidan, model obyektni ta’riflashni osonlashtiradi. 
    Model dastlab amaliy sohalarda ishlatilgan. Keyinchlik ilm fanning ijtimoiy 
    sohalariga ham kirib keldi. Bu matematika, kimyo fanlariga keng tatbiq qilingani yaqqol 
    ko’rinadi. “Model” tushunchasi fan va texnikada turlicha ma’nolarda ishltilgani bois 
    modellashtirish turlarining yagona tasnifi mavjud emas. Tasnif modelning xarakteriga 
    ko’ra, modellashtirilayotgan obyektning tabiatiga ko’ra, modellashtirish tatbiq 
    30
    http://www.wikipedia.org/wiki/model.html 

    29 
    qilinayotgan soha yoki yo’nalishga qarab amalga oshirilishi mumkin. Masalan, 
    modellashtirishning quyidagi turlarini ajratib ko’rsatish mumkin: informatsion 
    modellashtirish, lingvistik modellashtirish, kompyuterli modellashtirish, matematik 
    modllshtirish, matematik-kartografik modellahtirish, molekulyar modellashtirish, 
    mantiqiy modellashtirish, pedagogik modellashtirish, psixologik modellashtirish, 
    statistik modellashtirish, struktur modellashtirish, fizik modellashtirish, iqtisodiy-
    matematik modellashtirish, imitatsion modellshtirish, evolyutsion modellashtirish, 
    kognitiv modellashtirish kabi.
    Modellarni shartli ravisda quyidagicha tasniflash mumkin: 
    1. Tabiiy modellar – o’rganilayotgan obyekt bilan bir turda bo’ladi va undan 
    faqat o’lchamlari jarayonlarining tezligi va ba’zi hollarda yasalgan materiali bilan farq 
    qiladi.
    2. Matematik modellar – prototipdan (asl nusxadan) jismoniy tuzilishi bilan 
    farq qiladi, lekin prototip bilan bir xil matematik tasvirga ega bo’ladi. 
    3. Mantiqiy-matematik modellar – belgilardan iborat bo’lib, abstrakt model 
    hisoblanadi va tafakkur jarayonini o’rganishda qo’llaniladi. 
    4. Kompyuterli modellar – matematik va mantiqiy modellashtirish metodlariga 
    asoslanib kompyuterda algoritm va dasturlardan foydalanib yaratiladigan modellar. 
    Kompyuterli modellashtirish bugungi kunda barcha fanlarda, xususan, 
    kompyuter lingvistikasida ham samarali metod hisoblanadi.
    31
    Kompyuter 
    modellashtirish quyidagi asosiy bosqichlardan iborat:
    • 
    Masalaning qo’yilishi, modellashtirish obyektining aniqlashtirilishi 
    • 

    Download 1.93 Mb.
    1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   117




    Download 1.93 Mb.
    Pdf ko'rish
    Bosh sahifa
    Aloqalar
        Bosh sahifa
    Dərs
    Mühazirə
    Qaydalar
    Referat


    Kompyuter lingvistikasida modellashtirish va analogiya metodlari

    Download 1.93 Mb.
    Pdf ko'rish