48
3.4. Kesma. Nur
Kesma
- bu chiziqning berilgan ikkita nuqtasi orasidagi chiziq.
Ushbu
nuqtalar
kesmaning uchlari
deb ataladi.
Kesma uzunligi
- kesmaning uchlari orasidagi masofa.
3.7 - rasmda a chizig'ining bir qismi bo'lgan
AB kesmani ko'rsatadi,
A va
B
nuqtalar
AB kesmaning uchlari. Chiziq uning uchlarini ko'rsatilgan. "Kesma"
so'zini kvadrat qavs bilan almashtirish mumkin - [
AB]. [
AB] yozuvida: "
A va
B
nuqtalari bilan chegaralangan chiziq kesmasi".
Nur
yoki
yarim to’g’ri chiziq
- bu chiziqning berilgan nuqtasining bir
tomonida joylashgan chiziqning bir qismi. Bu nuqta
nurning boshi
yoki
yarim
to’g’ri chiziqning
boshlang'ich nuqtasi
deb ataladi.
3.8
- rasmda AB nurini ko'rsatadi,
A nuqtasi - nurning boshlanishi. Bir nur
nurning boshlanish nuqtasi va nurga tegishli bo'lgan boshqa nuqta bilan
ko'rsatiladi.
Bunday holda, boshlang'ich nuqta oldinga suriladi. "Nur" so'zini
kvadrat va qavslar bilan almashtirish mumkin - [
AB). [
AB) yozuvida: “
A nuqtadan
boshlangan nur”.
a a
3.7- rasm 3.8 - rasm
3.5. Aylana
Aylana
- bu yopiq, tekis egri chiziq, uning
barcha nuqtalari berilgan
nuqtadan bir xil masofada joylashgan. Bu nuqta aylananing
markazi
deb ataladi.
Aylananing har qanday nuqtasini uning markazi bilan bog'laydigan bog’lovchisiga,
aylananing
radiusi
deyiladi. Aylana ikki nuqtasini bog'laydigan chiziq
yoy
deyiladi. Aylana markazidan o'tadigan
vatarga aylananing
diametri
deyiladi.
Aylana bilan kesishgan to'g'ri chiziq
keshishuvchi
deb ataladi.
А
B
А
B
49
3.9- rasm -.
O nuqtada markazi bo'lgan aylana ko'rsatilgan.
OA - aylananing
radiusi,
BC - aylananing kesmasi,
DE - aylananing diametri,
b - to’g’ri chiziq
kesishuvchi.
Aylananing bir qismi
aylana yoyi
deb ataladi. 3.10 rasmda
O nuqtada
joylashgan aylana yoyi tasvirlangan.
OA - aylana yoyining radiusi. yoy kesma kabi
ikkita harf bilan belgilanadi va markirovka belgisi, masalan,
AB, rasm. 3.10.
Aylana bilan bitta umumiy nuqtaga ega bo'lgan chiziq
aylanaga urunuvchi
deyiladi. Ushbu nuqta
urinuvchi
nuqta
deb nomlanadi.
Urinuvchi to’g’ri chiziq aylana radiusiga perpendikulyar bo’lib,
urinish
nuqtasidan o'tadi.
3.9 - rasm 3.10 - rasm 3.11 - rasm
3.11 - rasmda
A nuqta - bu urinish nuqtasi.
a to’g’ri chiziq aylana bilan
A
nuqtada urinadi.
Doira
- bu aylana bilan bog'langan tekislikning bir qismi (3.12-rasm).
Halqa
- bu bitta markazdan tortib olingan ikki doira bilan bog'langan
tekislikning qismi
(3.13-rasm).
3.12 – rasm
3.13 – rasm