N. B. Goipova inkluziv ta’lim gospital ped a gogika

129
Shuningdek, qonunda mamlakatda yashovchi fuqarolarning 
ko‘p tilligi va diniy-ijtimoiy, madaniy rivojlanishining xususiyati 
hamda mamlakatda yashovchi nogiron bolalar, qiz bolalar har-xil 
xududlarda yashovchi mayda millat bolalari, ijtimoiy himoyaga 
muxtoj ekanligi aniqlanib ularga qo‘shimcha ravishda e’tibor berilib, 
ta’lim olish huquqi ta’kidlangan. 
Hindistonda bolalarning ko‘pchilik qismi maktablarda o‘qiti-
lishiga qaramasdan 35 million 6 – 14 yosh bo‘lgan bolalar xanuz 
ta’limdan chetda qolib ketmoqdalar. Bunga sabab maktablarning 
binolarning nogiron bolalarga moslashtirilmaganligi, o‘qituvchilar-
ning davomatining pastligi va yetishmasligi, moliyaviy ta’minotning 
yetarli emasligi, maktablardagi ta’lim jarayonining sustligi va h.k. 
Har xil ta’biiy ofatlarga ko‘ra boshpanasiz qolgan, boquvchisini 
yuqotgan, etim bolalar, ijtimoiy ximoyaga muxtoj bolalar xanuz 
formal ta’limdan chetda qolmoqdalar.
Keyingi vaqtda ta’lim olishning bir qator movhum tizimi 
rivojlana boshladi. Bunday tizimni shakllantirish yaxlit bitta vazirlik 
doirasida bo‘lishi kerak, deb ta’kidlaydi Keralin Daier. Ush bu 
shakllangan ta’lim tizimining vazifasi “o‘yin orqali” o‘qitishga asos-
langan yangi ishlab chiqilgan dastur yordamida, o‘qituvchi o‘quv-
chiga yondoshish yo‘li bilan o‘qitish talab etiladi. Bunday yondashuv 
doirasida o‘qitish har xil bolani ehtiyojini qondirish uchun indivi-
duallashtirilgan bo‘lishi ta’kidlangan. Inklyuziv ta’limning ijtimoiy 
masalasi har bir uzoq masofadagi xududlarda yashovchi bolalarni 
ota-onalarning xoxishiga ko‘ra davlat maktablarida o‘qitishi davlat-
ning imkoniyati va o‘qituvchilarning xoxishi, imkoniyatlardan kelib 
chiqib amalga oshirilishi mumkinligi qayd etilgan. Davlat maktab-
larida o‘qitilishi davlatning imkoniyati va o‘qituvchilarning xohishi, 
sharoitidan kelib chiqishi amalga oshirilishi mumkinligi qayd etilgan. 
Davlat maktablariga qatnashuvchi guruhlari, ko‘pchilik an’anaviy 

130
segregatsion- guruhlaridan maktablariga qatnaydilar. Bu esa ijtimoiy 
inklyuziyaning muhim, muammosidir. Bu mamlakatning davlat 
qonuni, formal va noformal ta’lim tizimini joriy qilishda YUNISEF 
va YUNESKO tashkilotining hissasi va bevosita hamkorligida 
tuzilgan “Nuqsonli bolalarning integratsion ta’lim loyihasi” bo‘yicha 
ish olib borila boshladi. Bu loyiha Hindiston hukumati siyosati va 
etnik holatini hisobga olgan holda tuzilgan (M.Ainscov va boshqalar, 
1996 yil). 
1979 yilda Nikaragua ta’lim vazirligi nuqsonli bolalarni o‘qitish 
dasturini olib boruvchi maxsus bo‘lim tashkil etdi. Bundan tashqari 
nuqsonli bolalarning o‘quv imkoniyatlarini tashxis qilish markazi va 
maxsus muassasalar hujjatlari axborot bazasi yuzasidan ish yuritish 
markazlari ham ochildi. Mamlakatda ommaviy maktab tizimida 
ko‘plab qiyinchiliklar bo‘lib, maktabga qatnamaydigan bolalarning 
soni juda yuqori edi. Nuqsonli bolalar ta’limi maxsus segregatsion va 
ommaviy maktablarda integratsion sinflar shaklida tashkil etilgan. 
Maxsus maktablarda faqat og‘ir nuqsonli bolalar o‘qitilardi. 
Tailand
da og‘ir va o‘rta darajadagi nuqsonli bolalarni ommaviy 
maktablarga qabul qilish, o‘qitishga va bunga o‘qituvchi-mutaxas-
sislarni tayyorlashga oid o‘quv loyihasi ishlab chiqildi. Radjbatan-
dagi Suan Disit institutida o‘tkazilgan ikkita konferensiyadan so‘ng 
inklyuziv maktablarning 3 ta yo‘nalishidagi konsepsiyasi ishlab 
chiqildi. 
Birinchi yo‘nalish qo‘shimcha guruh bo‘lib u adminstratorlar, 
o‘qituvchilar va ota-onalardan tashkil topgan. Ikkinchi yo‘nalish 
og‘ir va o‘rta darajadagi nuqsonli va sog‘lom bolalarni ommaviy 
sinflarda o‘qitishni tashkillashtiruvchi o‘qituvchilar va ota-onalar. 

131
Uchinchi yo‘nalish – qo‘llab-quvvatlovchi admistratorlar, o‘qi-
tuvchi volontyorlar inklyuziv sinflar uchun individual rejalarni ishlab 
chiqishdi (YUNESKO hisoboti, 1996 yil). 
Vyetnam
dagi inklyuziv ta’lim tizimini o‘rganish shuni ma’lum 
qiladiki, bu erda ikkita holat kuzatiladi. Ta’lim vazirligi tomonidan 
Davlat fan va ta’lim institutida maxsus ehtiyojli bolalar uchun 
inklyuziv ta’limning samarali natijalarini aniqlash uchun ish olib 
bordi (YUNESKO hisoboti, 1996 yil). 

Download 3,4 Mb.