115
suvlarini-yuzaki suvlar deb ataladi. Aeratsiya chegarasi uncha chuqur
bo‘lmasdan grunt suvlari gorizonti ustida joylashadi. Yuzaki suvlar
suvning suv o‘tkazmaydigan yoki yarim o‘tkazmaydigan
qatlamlari,
masalan; gilli linzalar, qumoqli qum yoki zich tog‘ jinslari ustida
to‘planishidan paydo bo‘ladi. Suvning tuproqqa shimilishi (infil’tratsiya)
chog‘ida, suv vaqtincha bu qatlam ustida to‘xtalib,
suvli gorizont hosil
kiladi. Yuzaki suvlar mavsumiy bo‘lib, yomg‘irlar yog‘ishi va qorlar
yerishi davrida hosil bo‘ladi. Boshqa paytlarda bu suvlar yer yuziga
yaqin bo‘lsa, bug‘lanib ketadi yoki ostki
gruntlarga shimilib ketishi
mumkin. Qish mavsumida yuzaki suvlar muzlaydi, yozda issiq kunlarda
ularning harorati 25
0
... 30
0
S gacha yetadi.
Yuzaki suvlar - aeratsiya
chegarasida suv o‘tkazmaydigan qatlami bo‘lmagan takdirda ham
vujudga kelishi mumkin. Masalan, qumoq grunt qatlamiga anchagina
miqdorda suv yig‘iladi, ammo uning suv o‘tkazuvchanligi past
bo‘lganligidan shimilish jarayoni sekin boradi (7.3-rasm).
Yuzaki suvlarga xos bo‘lgan xususiyatlar quyidagilardir:
vaqtinchalik, mavsumiy paydo bo‘lishi, katta bo‘lmagan
maydonlarda
tarqalishi, bosimsizlik va kichik qalinlikka ega bo‘lishlik. Suvni o‘zidan
yaxshi o‘tkazadigan jinslar, masalan qumlarda yuzaki suvlar kam
uchraydi, har xil qumloq tuproqlarda va lyoss jinslari bo‘lgan hududlarda
yuzaki suvlar ko‘plab tarqalgan. Qurilishda yuzaki suvlar anchagina
jiddiy qiyinchiliklar tug‘dirishi mumkin. Qurilishda
binolarning yer osti
qismlari (yerto‘lalar, qozonxonalar) suvdan yaxshi himoya qilinmagan
bo‘lsa yoki suvni chiqarib yuborish choralari ko‘rilmagan bo‘lsa, ular suv
ostida qolishi mumkin. So‘nggi tekshirishlar shuni ko‘rsatadiki, suv
jo‘mraklaridan va suv havzalaridan suvning oqishi natijasida lyoss tog‘
jinslari
tarqalgan
hududlarda sanoat
korxonalari
va turar
joy binolari atrofida
yuza
suvlarining
ko‘tarilishi
kuzatilmoqda.
Bu
esa bino zaminining
mustahkamligiga
116
katta ta’sir etadi va inshootning turg‘unligini kamaytiradi.
