91
sababi yetarli darajada turli – tuman bo‘lishi mumkin, biroq bu voqealar bir umumiy
xususiyatga ega – ularni sodir bo‘lish daqiqasi dasturchi uchun oldindan ma’lum
emas. Shu sababli hisoblash tizimida bu voqealarni aniqlash vositasini inobatga olish
kerak, ularni aniqlash fakti bo‘yicha ularga hizmat ko‘rsatishning bazi bir amallarni
bajarish uchun. Voqeaga hizmat ko‘rsatishda bajarilayotgan dasturni to‘xtatish
kerak bo‘ladi va uzilishga hizmat ko‘rsatuvchi dasturni ishga tushirish kerak.
Sanoat
qurilmalarini
yoki
transportni
boshqarish
tizimida,
telekommunikatsiya tizimlarida ko‘pincha qurilmalarning ishlashida buzilish bilan
bog‘liq bo‘lgan yoki aloqa kanallarida halallar bilan bog‘liq bo‘lgan,
inobatga
olinmagan voqealar sodir bo‘lib turadi. Uzilish voqealarini aniqlashning eng sodda
usuli ularni sodir bo‘lish faktini davriy dasturiy usulda tekshirishdir, u ikki jiddiy
kamchilikka ega:
➢
hisoblash tizimini samaradorligini pasaytirib yuboradi (dasturning qandaydir
qismi voqea sodir bo‘lish belgilarini ko‘rib chiqish uchun ajratiladi );
➢
voqea sodir bo‘lish vaqti orasidagi ushlanishning mavjutligi va uni aniqlash
vaqtining mavjutligi (qator hollarda-masalan, real vaqt tizimlarida hech ham
yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi).
Berilgan uzilish voqealarni faqat apparatli aniqlash joriy etilganda
keltirilgan
kamchiliklarni bartaraf etish mumkin, u uzilishlarga ishlov berish tizimi orqali
bajariladi, ya’ni uzilish voqealarga ishlov berish.
Uzilishlar tizimiga uzilish
voqealarini aniqlashdan tashqari voqealar arbitraji vazifasi ham yuklangan,
uzilishlarning eng ustunlikka ega bo‘lganini aniqlash uchun.
Uzilishni klassik ta’lqin qilinishi – bu uzilishlarga ishlov beruvchining
qandaydir voqeaga ishlov berish uchun hozirda bajarilayotgan
buyruqlar ketma-
ketligini bajarilishini to‘xtatish va so‘ng uzilgan dasturni bajarishga qaytishi
tushuniladi. Uzilishni protsessorlar aro muloqot mexanizmi kabi tushunish mumkin,
u o‘z tarkibiga axborotlarni uzatish (uzilish turi) va boshqarish (hozirdagi jarayonni
ishga tushirish/to‘xtatish) mexanizmini olgan. Uzilishlar tizimi har qanday
o‘rnatigan tizimlarning ajralmas qismidir va protsessor diqqatini talab etuvchi qator
holatlarga tez etiborini ta’minlash uchun mo‘ljallangan,
bundek holat
92
protsessorning o‘zida va undan tashqarida ham paydo bo‘lishi mumkin. Uzilishni
protsesorning anomal holatga etibori kabi, tabiiy jarayoni kabi qarash kerak, uning
yordamida real vaqt ish tartibini ta’minlashning ko‘p zarur mexanizmlarini
quvvatlash joriy etiladi.
Uzilishlar tizimi apparat va dasturiy to‘plamdan iborat. Uzilish tizimining
apparat vositalarini odatda uzilish bloki yoki uzilish kontrolleri deb ataladi. Shaxsiy
kompyuterlarda – bu PIC (Programmable Interrupt Controller)
kontrolleri, ya’ni
alohida katta integral sxema shaklida bajarilgan. Boshqarish tizimlarida va
o‘rnatilgan tizimlarda uzilish kontrolleri protsessor kristaliga joylashtiriladi.
Uzilish kontrollerini boshqarish registrlar orqali amalga oshiriladi. Har bir
uzilishga ustunlik (muhimlik darajasiga qarab)
tayinlash mumkin, voqeani
muhimligini son orqali ifodalash. Uzilish tizimini dasturiy vositalari bu uzilishga
ishlov berish dasturlari (interrupt handler). Odatda,
ishlov beruvchining manzili
mahsus uzilishlar vektori jadvalida joylashgan bo‘ladi. Uzilishlar tizimining vazifasi
– ma’lum voqealarga protsessorning dastur bajarilishidan uzish va protsessorni
boshqa tegishli holatga hizmat ko‘rsatish dasturini bajarishga o‘tqazish yo‘li bilan
etibor qilishi. Ma’lum voqea sodir bo‘ladigan vaqtda uzilish signali hosil bo‘ladi, u
protsessorga beriladi va mahsus operatsiyani ishga tushiradi –uzilish operatsiyasini,
u bir dasturni uzishni ta’minlaydi va protsessorni boshqa dasturni bajarishga
o‘tqazadi.
