|
Nashrlarni ta’mirlash va qarab ehtiyot qilish
|
| bet | 7/8 | | Sana | 16.05.2024 | | Hajmi | 34,58 Kb. | | #237847 |
Bog'liq axborot kutubxona muassasalarida axborot kutubxona fondlarini saqlashNashrlarni ta’mirlash va qarab ehtiyot qilish. Vaqtlar o‘tishi bilan havo va yorug‘lik ta’siri ostida nashrlar fizikaviy, ximiyaviy o‘zgarishlarga uchraydi. Bu jarayon tabiiy eskirish deyiladi. Bundan tashqari ko‘p foydalanilganligi uchun mexanik mustahkamligini yo‘qotadi. Kitob hasharotlar ta’sirida zararlanadi. Xususiyatini yo‘qotgan nashrlar zudlik bilan ta’mirlanadi. Mayda ta’mir – shikastlangan joylarni ta’mirlash odatda kutubxonachi rahbarligida jamoatchilar kuchi bilan amalga oshiriladi. Ta’mirlash-tiklash bu nashrni dastlabki holga yoki shunga yaqin holga keltirishdir. Katta kutubxonalarda ta’mirlash ishlarini olib boradigan laboratoriyalar bor. Tabiiy eskirish jarayonini to‘xtatish uchun eng qimmatli usul doimiy saqlashga mo‘ljallangan nashrlarni o‘rab, ehtiyot qilishdir. Ana shu maqsadda saqlash va muhofaza rejimiga rioya etish lozim.
Kutubxona fondini yong‘indan saqlash. Agar kutubxona o‘z fondini yong‘in xavfidan saqlamasa, fondni ta’mirlashga doir yuqoridagi tadbirlar samara bermaydi. Yong‘in moddiy va ma’naviy boyliklarni yo‘q qilmasdan, balki unda ishlab turdan kishilar hayotiga ham xavf solishi mumkin. Kutubxona fondi – yong‘in xavfi ortib borishi uchun doimiy manba. Yong‘in yonadigan, oksidlovchi va o‘t chiqaruvchi
manbalardan paydo bo‘ladi. Kutubxonadagi pol, tom, mebel, qog‘oz yonishi mumkin. Oksidlovchi havo kislorodi binoning hamma joyida bor. Elektr o‘tkazgich tizimidan noto‘g‘ri foydalanish, fondxonada chekish yomon oqibatlarni keltirib chiqaradi. Yong‘inni o‘chirishdan ko‘ra, uning oldini olish ma’qulroq. Kutubxona binolarini to‘g‘ri loyihalash va qurish, yong‘in xavfsizligi qoidalariga amal qilish zarur. Kutubxonalarda ma’lum darajada elektr yo‘llarini to‘g‘ri joylashtirish va undan to‘g‘ri foydalanish kerak. Elektr toki yo‘llarini loyihalashda barcha tip va turdagi kutubxonalarning elektr sig‘imi muttasil oshib borishi jarayonini nazarda tutmoq muhim – buni tobora ko‘payib borayotgan texnika vositalarini qo‘llash ko‘rsatib turibdi. Kutubxonalarda ishdan keyin elektr uskunalari tokdan o‘chirilishi uchun ajratgichlar o‘rnatilishi shart. Fondni saqlash uchun stelajlar yonmaydigan materiallardan yasaladi. Yog‘och stelajlardan foydalanilgan holda ularga yong‘inga qarshi ishlov berish kerak. Fond saqlanadigan binoni yonmaydigan to‘siqlar bilan ajratib qo‘yish ma’qul. Kutubxonada yong‘inga qarshi signalizatsiya bo‘lishi shart. Yong‘in chiqishiga qarshi kurash qanchalik erta boshlansa, yong‘inni o‘chirish shunchalik oson bo‘ladi.
Yong‘inni o‘chirishda eng samarali vosita yonmaydigan gaz korbanat angidrid va azotdir. Shu sababli suvdan foydalanish kitoblarga zarar yetkazishi mumkin. 1,2 million hisob birligi hajmidagi fondxonalar avtomat tarzda o‘chiradigan qurilmalar bilan jihozlanishi kerak. Fondxonada bir kishi ishlata oladigan yong‘inni o‘chirish vositalari bo‘lishi lozim. Ichki yong‘in kranlari, kigiz, qum shunday vositalar jumlasiga kiradi. Fonxona karbonat angidrit, brom etinli o‘t o‘chirgich vositasi bilan ta’minlangan bo‘lishi kerak. Yong‘inga qarshi ishlar uchun javobgarlik kutubxona direktoriga yuklangan. U yong‘inni aniqlaydigan va o‘chiradigan avtomat vositalar, suv quvurlari tarmoqlari, tutun chiqadigan tuynuklar va boshqa uskunalarning soz holda turishini ta’minlaydigan javobgar shaxslarni tayinlaydi. Kutubxonaning barcha xodimlari yong‘in javobgarligi qoidalarini yaxshi bilishi loz’im. Ana shinday qoidalarga amal qilinganda kutubxonalarimizda yong‘in chiqmaydi va kitob
fondlarimiz uzoq-uzoq vaqtlar yaxshi saqlanib, butun ilm ahliga beminnat xizmat qilaveradi. Fondni asrash haqida g‘amxo‘rlik qilganda, fond saqlovchining ish sharoitini unutmaslik kerak. Fondni saqlashning fizikaviy, ximiyaviy, biologik rejimining buzilishi kutubxonachi uchun kasb kasalligini keltirib chiqaradi. Fondxonadagi chang, yorug‘likning yetishmasligi namlikning ortiq va kamligi sog‘liqqa salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Shuning uchun davlat tomonidan sanitariya-gigena tadbirlari ko‘zda tutilgan. Fond saqlash binosining yoritilish darajasi, harorat va namlik normasi insonning fiziologik ehtiyojlarini hisobga oladi. Ish jadvali yoxud yer osti binolarida joylashgan fondxonalarda ishlovchilar uchun ushbu qoidalar asosida belgilangan ish vaqti to‘rt soatdan oshmasligi kerak. Zararli binolarda – simobli, azot, fosfor kislotalari bilan ishlaydigan xodimlarga bepul sut mahsulotlari berilishi kerak. Fond gigenasi kishilar salomatligini saqlashga yordam beradi, kasallik keltirib chiqaradigan bakteriyalar kitoblarga zarar yetkazmaydi, ammo inson ushun yuqumli kasalliklar keltirib chiqaradigan manba hisoblanadi. Kutubxona fondining sanitariya-gigena holatini obdon kuzatib bormoq zarur, ya’ni changning muttasil ravishda yo‘qolishi, fondxona va o‘quv zali yaqinida qushlarning bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaslik, binoni dezinfeksiya qilishni muntazam ravishda amalga oshirish lozim. Bolalarga xizmat ko‘rsatadigan kutubxonalarda gigena qoidalariga qattiq rioya qilish zarur. Fondni saqlash deb qulay fizikaviy, ximiyaviy va biologik rejim sharoitida maxsus jihozlangan binolarda asrash tushuniladi. Saqlash bo‘limi asosiy ombordagi fondning ahvoliga javobgargina bo‘lib qolmay, balki kutubxonaga qarashli barcha kichik fondlar uchun javob beradi.
|
| |
