Dimetil efiri va etil spirtining ba'zi xossalari
Modda
|
Formu-lasi
|
Struktura formulasi
|
Agregat holati,n.sh.
|
Qaynash
harorati, °C
|
Ishqoriy metallar bilan ta'sirlashish
|
Dimetil efiri
|
с2н6о
|
сн3-о-сн3
|
Gaz
|
-23,6
|
-
|
Etil spirti
|
с2н6о
|
сн3-сн2-он
|
Suyuqlik
|
78,6
|
+
|
-bog’lar atrofida erkin aylanish mavjud. Shuning uchun to’yingan uglevodorodlarda uglerod atomlarining turlicha birikishi tartibi bilan bog’liq bo’lgan zanjir izomeriyasi mavjud. Qo’shbog’li uglevodorodlarda uglerod zanjirining tarmoqlanishi, qo’shbog’ning joylashishi bilan bog’liq bo’lgan strukturaviy izomeriya va geometrik izomeriya mavjud. Qo’shbog’ning turli tomonlarida o’rinbosarlar joylashuvi geometrik izomeriyani (bir xil o’rinbosarlar qo’shbog’ning bir tomonida bo’lsa sis-, turli tomonida bo’lsa trans-izomeriya) keltirib chiqaradi.
A.M.Butlerov butanning ikkita izomeri borligini taxmin qildi va 1867-yilda izobutanni sintez qilib oldi:
сн3сн2сн2сн3 сн3снсн3
сн3
n - butan izobutan
Kimyoviy tuzilish nazariyasi organik birikmalarning ko’p xilliligini izohlab berdi. Buning sabablari izomeriya hamda to’rt valentli uglerodning zanjir va halqalar hosil qilish qobiliyati ekanligi ko’rsatib berildi.
Uchinchi holat. Noorganik kimyodan ma'lumki, suv H20, ammiak NH3 va xlorid kislotadagi HCl vodorod o’zini turhcha tutadi. Xlorid kislotadan turli metallar uni osonlik bilan siqib chiqaradi, suvdan faqat ishqoriy va ishqoriy-yer metallar siqib chiqaradi, ammiakdan vodorodni siqib chiqarish mushkul vazifa. Bu hodisalar vodorod atomiga kislorod, xlor va azot atomlarining turlicha ta'siri bilan izohlanadi.
A.M.Butlerovning fikricha, molekula hosil bo’lishida atomlar bir-biri bilan kimyoviy moyillik hissi asosida o’zaro ta'sirlashadi. Molekulalarda kimyoviy moyillik taqsimlanishining izchil tartibi yuzaga keladi. Shuning uchun bir elementning turli birikmalardagi xossalari izolatsiyalangan atomning xossalaridan farq qiladi. Atomlarning o’zaro ta'siri haqidagi fikr kimyoviy tuzilish nazariyasidagi eng chuqur fikrlardandir.
Shunday qiUb, A.M.Butlerov «kimyoviy tuzilish» tushunchasi sifatida nafaqat molekuladagi atomlarning ma'lum izchillikda birikishini, balki ularning o’zaro ta'«ir tartiblarini ham tushungan. U o’sha vaqtda molekuladagi atomlarning o’zaro ta'siri nima bilan ifodalanishini bilmasa-da, lekin molekuladagi atomlar ma'lum izchillikda biriksa ham, atomlarning oddiy yig’indisidan iborat emasUgini tushunib yetgan.
Organik birikmalarning kimyoviy tuzilish nazariyasi rus olimlari A.M.Zaysev, V.V.Markovnikov, A.E.Arbuzov va boshqalar tomonidan rivojlantirildi.
o’zbek olimi, prbfessor A.G.Maxsumov kimyoviy tuzilish nazariyasini elektron va fazoviy tuzilishga bog’lab, takomiUashgan hozirgi zamon qoidasini quyidagicha ta'riflashni taklif etdi: "Murakkab zarrachaning tabiati uning tarkibi harnda kimyoviy, elektron va fazoviy tuzilishga bog’liq".
Modda tuzilishining zamonaviy elektron nazariyasi A.M.Butlerovning kimyoviy tuzilish nazariyasining to’g’riligini tasdiqladi, organik molekulalardagi kimyoviy bog’ va molekulalardagi atomlarning o’zaro ta'sir tabiatini tushuntirib berdi. Organik molekulalardagi atomlar, asosan, kovalent oddiy (a) va qo’shbog’ (я+с) orqali birikkanUgi, uglerod atomining to’rt valentUgi uning elektron tuziUshi bilan izohlanishi, moddalarning xossalari nafaqat tarkibga, balki kimyoviy bog’ tabiatiga ham bog’liqligi, kimyoviy bog’ hosil bo’lishida atomlarning elektron tuzilishi o’zgarishi, atomlarning o’zaro ta'siri tabiati atomlar yoki atomlar guruhining turli elektrmanfiyliklari natijasida kovalent bog’larning turU qutblanishiga bog’liqligi modda tuziUshining zamonaviy elektron nazariyasi asosida o’z tasdig’ini topdi.
-
Uglevodorodlar va ularning guruhlarga bo’linishi.
-
To’yingan uglevodorodlar.
Uglevodorodlar eng sodda organik moddalar bo’lib, uglerod va vodorod atomlaridan tashkil topgan. Uglevodorod zanjiridagi uglerod atomlari orasidagi bog’ tavsifiga qarab, to’yingan, to’yinmagan va aromatik uglevodorodlarga bo’linadi.
|
