Ish tuzilmasining tarkibi: Dissertatsiya kirish, uch bob, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati va ilovalardan iborat. Dissertatsiyaning asosiy matni 80 betni tashkil etadi.
I BOB. NEMIS TILIDA GRAMMATIK KOMPETENSIYA VA UNING RIVOJLANTIRISHNING NAZARIY ASOSLARI Nemis tilida grammatik kompetensiyani o‘rganish jarayonida AKTning o‘rni
Grammatika chet tilini o'qitishning bir aspekti sifatida umumiy nutq faoliyatini o'rgatishdan ajralmas va chet tilining kommunikativ kompetensiyasining ajralmas qismidir. Tarixiy tajriba shuni ko'rsatadiki, bir tomondan, har qanday grammatikadan voz kechishga urinish bo'lsa, ikkinchi tomondan, uning o'quv jarayonidagi rolini bo'rttirib ko'rsatish amaliy tilni bilish natijalariga salbiy ta'sir qiladi. Grammatik materialni tanlash o'ziga xos xususiyatlarga ega, chunki grammatika lug'atdan farqli o'laroq, yopiq tizimdir.5
Grammatikani o'qitishda quyidagi tamoyillarga alohida ahamiyat beriladi:
grammatika va lug'atning o'zaro bog'liqligi;
grammatik hodisaning funksional-semantik (grammatik-leksik) sohaga bog'liqligi;
kommunikativ va stilistik sharoitlarga yo'naltirish;
matndagi grammatikani o‘rganish, matn grammatikasini yaratish; shuningdek, umumiy uslubiy tamoyillar: ong, ko'rinish, mavjudlik, kuchlilik, tizimlilik, yaqinlik tamoyillari.
Uslubiy adabiyotlarda olimlar grammatik kompetensiya atamasiga noaniq yondashadilar. Demak, S.Tomberining fikricha, grammatik kompetensiya kishining tilning asosiy kodini, ya’ni uning grammatik qoidalarini, so‘z yasashini, gap tuzilishini, lug‘atini o‘zlashtirish darajasidan boshqa narsa emas.
5 Jalolov J.J. Chet til o’qitish metodikasi: chet tillar oliy o’quv yurtlari (fakultetlari) talabalari uchun darslik. -T. O’qituvchi, 2012. 400-b
Boshqa nuqtai nazarga ko'ra, I.L. Beam, grammatik kompetentsiya - bu cheksiz miqdorda lingvistik jihatdan to'g'ri jumlalar va bayonotlar yaratish qobiliyati.
"Grammatik kompetentsiya" tushunchasi deganda shaxsning muloqot jarayonida ma’lum chet tilida o‘z nutqiy xulq-atvorini amalga oshirish uchun chet tilining grammatik bilim, ko‘nikma va malakalaridan kommunikativ jihatdan maqsadga muvofiq va vaziyatga mos ravishda foydalanish qobiliyati ham tushuniladi.
"Grammatik kompetentsiya" atamasidan foydalanish til shaxsining grammatik qoidalar tizimidan foydalangan holda nafaqat tushunish, balki ma'lum bir ma'noni mustaqil ravishda ifodalash, uni iboralar va jumlalar shaklida tartibga solishga tayyorligi va qobiliyatini shakllantirishni anglatadi.6
Grammatika haqida o'rganish nazariy asoslari qandaydir?
Grammatika haqida o'rganishni rivojlantirishning muhimiyati quyidagi asoslar orqali tushunilishi mumkin:
Til tuzilishini tushunish.
Grammatik Strukturani tushunish.
O'z-o'zini yozib qurishni o'rganish.
Grammatik qoidalarni tushunish.
Tilni muqobil bo'lgan sohada to'g'ri foydalanish.
Grammatik kompetentsiyani shakllantirish leksik elementlarning ma'noli so'z birikmalariga birikmasini tartibga soluvchi tamoyillarni bilish asosida tilning grammatik vositalarini qo'llash qobiliyatini yaratishga to'g'ri keladi, ya'ni. so'zlovchining to'g'ri tuzilgan jumlalarini tushunish va tanib olish va nutqni ishlab
6 U.T.Usarov, M.N.Boboqulova ―Zamonaviy pedagogik texnologiyalarni o‘quv jarayoniga qo‘llash Samarqand-2008
chiqarish jarayonida o'z fikrlarini ifodalash qobiliyati (shunchaki eslab qolish va muzlatilgan namunalarni ko'paytirishdan farqli o'laroq). Bu amaliy tilni egallashning eng muhim shartlaridan biri bo'lgan grammatik jihatdan to'g'ri iboralar va jumlalarni qurish uchun so'zlarni birlashtirish va o'zgartirish qobiliyatidir, ya'ni. aloqa vositasi sifatida foydalanish.
Grammatik kompetentsiyani o'zlashtirishning amaliy ahamiyati shundan iboratki, grammatika o'z qonuniyatlarining umumlashtiruvchi xususiyati tufayli chet tilini o'zlashtirishga yordam beradi. Shuning uchun Federal davlat ta'lim standarti boshlang'ich maktab o'quvchilari uchun grammatik kompetentsiyaning minimal darajasini belgilaydi. Shunday qilib, belgilangan daraja chet tilining grammatikasini to'liq o'zlashtirishni nazarda tutadi.
Grammatik kompetentsiyani shakllantirishda uchta asosiy bosqich mavjud:
tanishtirish (birlamchi konsolidatsiya);
ta'lim;
ariza.
Passovning so'zlariga ko'ra, bular ham 3 bosqich:
grammatik ko'nikmalarni shakllantirish;
grammatika ko'nikmalarini takomillashtirish;
nutq dizaynini grammatik jihatdan to'g'rilash qobiliyatini rivojlantirish. Grammatik material bilan ishlashda uning maqsadi, ona tilida analogiya mavjudligi va materialning o'ziga xos xususiyatini hisobga olish kerak. Shakllangan malaka avtomatlashtirish, barqarorlik, moslashuvchanlik kabi fazilatlarga ega bo'lishi kerak.
Nemis tilida grammatik kompetensiyasini o‘rganishda AKT jarayonlarini o‘rganish foydali bo‘lishi, chunki bu usullar amaliy mahoratlarni rivojlantirish yordamida tilni qulay, boshqacha aytganda, “ilovli” o‘rganishni ta’minlaydi.7
Nemis tilida grammatik kompetensiyasini o‘rganish jarayonida AKT (Axborot kommunikation texnalogiya) juda muhim ahamiyatga ega. Quyidagi usullar yordamida Nemis tilida grammatik kompetensiyasini o‘rganishda AKTning o‘rni ko‘proq tushunilishi mumkin:
Grammatik kompetensiyasini tushunish: Grammatik kompetensiyasini tushunish bilan boshlash mumkin. Bu Nemis tilining tuzilishi va ona tilidan farqli ko‘rsatkichlarini tushuntirishda juda muhimdir. Bu yordamda tilning mezon tuzilishini tahlil qilish va qoidalarga rioya qilish kerak.
Til majmualari yoki textlarni ishlash: Til majmualari va textlarni ishlash yordamida Nemis tilining ma'no va tuzilishi tushuniladi. Bu haqida ko‘proq tushuntirish uchun, text ma'nosini tahlil qilish va grammatik qoidalarni o‘z ichiga jalb qilish kerak.
Amaliy mashg'ulotlar: Amaliy mashg'ulotlarni amalga oshirish yordamida, Nemis tilini ko‘rsatkichlariga rioya qilishni oson va samarali qilish mumkin. Misol uchun, ishda gapirish, yozish yoki ishbilarmonlarga xabar bermoq mumkin.
Kurslar va seminarlar: Nemis tilining amaliy va nazariy qismlarini birgalikda o‘rganish uchun kurs va seminarlar dan foydalanish ijobiy natijalar ko‘rsatadi. Bu yordamda, tilni yaxshi tushunish, chertish malakalari, gapirish va yozish mezonlari va grammatik qoidalariga rioya qilish mumkin.
7 Birkenhof G.M., Rom S.M., Urojewa R.M. Grammatik mit grammatisch phonetischen Übungen. 1980,1
Tilni amal qilish: Tilni amal qilish, tilni o‘rganishning asosiy usulidir. Tilni ishda foydalanish yordamida, tilni rivojlantirish uchun qanday qilib yozib olishyoki ishlashga tayyorgarlik yaratish mumkin.
Shu sababli, Nemis tilida grammatik kompetensiyasini o‘rganish jarayonida AKTning o‘rni juda katta ahamiyatga ega, chunki bu dasturlar amaliy mahoratlarni rivojlantirish va tilni qayta-qayta ishlatishga yordam beradi.8 Har qanday tilda grammatikani o’rganishda morfologiya va sintaksis farqlanadi. Morfologiyada nutqning turli qismlari, so’z yasalishi va boshqalar o’rganiladi. Sintaksis oddiy va murakkab jumlalarni qurish, tinish belgilari, to’g’ridan-to’g’ri va bilvosita nutq va boshqa ko’p narsalarni o’z ichiga oladi. Shu bilan birga, masalan, rus, ingliz, nemis, ispan va frantsuz tillarida "ism" bo’limini o’rganishda ushbu tillarning faqat bittasiga xos bo’lgan ko’plab xususiyatlarni topishingiz mumkin.
T.V.Karamisheva tilning grammatik jihatini o‘zlashtirishda AKTdan foydalanishning quyidagi imkoniyatlarini ajratib ko‘rsatadiki, biz buni uchinchi bosqich – grammatik ko‘nikmalarni nutqning har xil turlariga singdirish bosqichi uchun dolzarb deb hisoblaymiz:
retseptiv grammatik o'qish va tinglash ko'nikmalarini shakllantirish;
unumli grammatik ko'nikmalarni asosan yozishda shakllantirish;
test dasturlari asosida grammatik ko‘nikmalarning shakllanish darajasini nazorat qilish;
avtomatlashtirilgan grammatik havolalar, grammatik xatolarni aniqlash tizimlarini qo'llash orqali ma'lumotnoma va ma'lumotni ta'minlash.
8 Spanhel, D.: Medienerziehung. Handbuch Medienpädagogik Bd. 3. Stuttgart 2006
Bundan tashqari, A. V. Zubov chet tilining grammatik tizimini assimilyatsiya qilish ustida ishlashda AKTning afzalliklarini har bir talaba tomonidan darhol kuchli fikr bildirish, individual yondashuvni amalga oshirish imkoniyatini ta'minlaydi.
Grammatik ko'nikmalarni shakllantirish bosqichlari Faol grammatik ko'nikmalarni o'rgatish jarayoni bir qator bosqichlardan o'tishi bilan tavsiflanadi, ularning har biri o'ziga xos vazifaga ega.
Tayyorgarlik bosqichi grammatik hodisa bilan tanishishdir. Ushbu bosqichda talabalar yangi hodisani o'zlashtirishga psixologik jihatdan tayyor. Buning uchun ularning oldiga boshidanoq maqsad qo'yilgan. O'qituvchi talabalarni qiziqtirishga, ularning e'tiborini va faolligini uyg'otishga harakat qiladi. Sintaktik tuzilish qanchalik murakkab bo'lsa, vizual qo'llab-quvvatlash, vizual vositalar va boshqalar kerak bo'ladi.
Elementar bosqich. Bu so'zning grammatik tuzilishi yoki shaklidan foydalanish bo'yicha individual harakatlarni o'zlashtirishni o'z ichiga oladi. Elementar bosqichning mazmuni ushbu tuzilishda va bitta model bo'yicha shaklni shakllantirishda tayyor so'z shakllaridan foydalanish mashqlarini o'z ichiga oladi. Boshlang'ich bosqichda tanlangan grammatik shakllar va ularning ma'nolari bilan namunalarni yanada tushunish va yodlash amalga oshiriladi.
Birlashtirish bosqichi. Ushbu bosqichda boshqa harakatlar bilan muvofiqlashtirish sharoitida bir qator harakatlarni birlashtirish davom etmoqda. Ushbu bosqichda yangi grammatik vosita boshqa vositalar bilan birlashtirilgan yoki aralashgan. Mashqlarda ijodkorlikning ko'proq elementlari mavjud, mexanik mashqlar fonga tushadi.
Tizimlashtiruvchi umumlashtirish bosqichi. Ushbu bosqich ikkinchi bosqichning umumlashmalarini o'zlashtirishda va tahlil, taqqoslash va malakalarda mashqlar yordamida o'rganilganlarni tizimlashtirishda zarur. Ushbu bosqich materialni mustahkamlash uchun ham, o'qish paytida faol minimal grammatik
vositalarni tushunish ko'nikmalarini o'rgatish uchun ham bir xil darajada xizmat qiladi. Diagrammalar va jadvallar ko'rgazmali qurollardir.
Nutq faoliyatiga grammatik ko'nikmalarni kiritish bosqichi. Ushbu bosqichda o'rganilgan materialdan o'quvchilarning nutq faoliyatida foydalanish va shunga mos ravishda ularni nutq mashqlarida takrorlash sodir bo'ladi. Xulosa: grammatik mahoratni shakllantirish bosqichma-bosqich amalga oshiriladi: tayyorgarlik, boshlang'ich, bosqichlarni birlashtirish, grammatik ko'nikmalarni nutq faoliyatiga tizimlashtirish va kiritish bosqichi.
Hozirgi vaqtda talabalarni dars davomida diqqatini bir joyga qaratish va samarali ta’lim berish texnologiyalari muhim amaliy masalalardan biridir. Biz bu jarayonni o‘rganish davomida quyidagilarga ega bo’lishimiz mumkin. Axborot texnologiya sohasi orqali ularni darsga jalb qilish va yangi metodik jarayonlarni tashkillash orqali erishishimiz mumkin. Axborot texnologiyalari yordamida qo’yilgan maqsadlar:
Axborot madaniyatini oshirish va axborot texnologiyalaridan faol foydalanish orqali ta’lim sifatini oshirish;
Zamonaviy axborot jamiyatida raqobatbardosh shaxsni tayyorlash;
Har bir bolaning sifatli ta’lim olishi va har tomonlama rivojlanishi uchun teng sharoit yaratish. Amaliyotda AKTdan foydalanishning afzalliklarini ikki guruhga: texnik va didaktik guruhga ajratish mumkin. Texnik afzalliklarga tezlik, samaradorlik, fragmentlarni ko'rish, tinglash qobiliyati va boshqa multimedia funksiyalari kiradi. Interfaol darslarning didaktik afzalliklari - mavjudlik effektini yaratishdir. O'quvchilarda haqiqiylik hissi, voqealar haqiqati, qiziqish, o'rganish va ko'proq ko'rish istagi paydo bo'ladi. AKT bilan quyidagi sohalarda ishlash mumkin:
Darslar uchun taqdimotlar yaratish.
Internet resurslari bilan ishlash.
Tayyor o`quv dasturlaridan foydalanish.
O'z mualliflik dasturlarini ishlab chiqish va ulardan foydalanish.
Men darsning istalgan bosqichida AKT texnologiyalaridan foydalanaman: 1.
Dars mavzusini ko`rsatish.
Dars boshida o`rganilayotgan mavzu bo`yicha savollar yordamida muammoli vaziyat yaratish.
O`qituvchining tushuntirishiga qo`shimcha sifatida (taqdimotlar, formulalar, sxemalar, chizmalar, videoroliklar va boshqalar).
o‘quvchilarni nazorat qilish.
Bunday darslarni tayyorlash odatdagi rejimga qaraganda ancha puxta tayyorgarlikni talab qiladi. AKTdan foydalangan holda darsni tuzishda men texnologik operatsiyalar ketma-ketligi, ma'lumotlarni katta ekranda taqdim etish shakllari va usullari haqida o'ylayman. Dars uchun multimediani qo'llab-quvvatlash darajasi va vaqti har xil bo'lishi mumkin: bir necha daqiqadan to'liq tsiklgacha. Matematika darslarida kompyuter yordamida mobil ko'rinishning yetishmasligi muammosi hal qilinadi, bunda bolalar mening rahbarligim ostida monitor ekranidagi geometrik shakllarni bir-biriga qo'shib solishtiradilar, ko'paytirish jadvalini takrorlaydilar va harakatga oid masalalarni hal qiladilar. Rus tili darslariga qiziqishni rivojlantirish uchun men o’quvchilarga ifodalanishi mumkin bo'lgan ijodiy vazifalarni taklif qilaman: krossvordni, mavzu bo'yicha rebusni yechishda. Lekin birinchi navbatda, bolalar uchun muammoli vaziyat yaratiladi. Taqdimotlardan foydalanish lug'at ishlarining turlarini diversifikatsiya qilish, turli mezonlar bo'yicha so'z guruhlariga bo'linishni aniq ko'rsatish imkonini beradi. Men adabiy o'qish darslari mazmuniga kichik adabiy asarlarni namunali o'qish yozuvlarini taklif qiladigan audio vositalarni kiritaman. Bu ifodali o'qish, kayfiyatni his qilish, qahramonlarning xarakterini aniqlash qobiliyatini o'rgatadi. To'g'ri tanlangan
fonogrammada she'r o'qish yosh tinglovchilarning qalbida hissiyotlar bo'ronini, boshqalarda ham xuddi shunday his-tuyg'ularni uyg'otishga intilishni keltirib chiqaradi. Ular talabalarning ijodiy va intellektual salohiyatini oshiradi, olingan bilimlarni kengaytiradi va mustahkamlaydi - darslar - ertaklar bo'yicha viktorinalar va turli xil o’yinlar orqali olib boriladi.9
Talabalarga muloqotga bo'lgan professional va kundalik ehtiyojlarini ro'yobga chiqarishga imkon beradigan chet tilidagi kommunikativ kompetentsiyani shakllantirishga qaratilgan kommunikativ yo'nalish hanuzgacha chet tilini o'qitishning zamonaviy metodologiyasining ustuvor yo'nalishi bo'lib qolmoqda.
So'nggi paytlarda umumiy va xususiy didaktika sohasidagi e'tiborni shaxsning bilish qobiliyatini rivojlantirish, ongning boshqa qiyofasini, dunyoning boshqa rasmini, insonning tilni nafaqat Real, balki virtual madaniyatlararo makonda ham o'zlashtirish qonuniyatlarini anglash muammolari jalb qilmoqda (N. D. Galskova). Axborot texnologiyalaridan puxta va tizimli foydalanish talabalarning muloqot qobiliyatlari va ko'nikmalarini samarali shakllantirishga imkon beradi. Texnologiya darslarida AKTdan foydalanish o'qitishni soddalashtiradi, ish tartibini ko'rsatish mumkin bo'ladi, soyalar, o'qlar yordamida kerakli chiziqlarni ko'rsatishingiz va keyin tayyor natijani ko'rsatishingiz mumkin. Bundan tashqari, AKT takrorlashlar yordamida ishning murakkab bosqichlarini ishlab chiqishga imkon beradi.
ushbu ish "chet tilini o'qitishni axborotlashtirishning uslubiy kontseptsiyasi va uni multimedia texnologiyalari orqali amalga oshirish" mavzusida tadqiqot o'tkazish uchun grant asosida NGLU xorijiy tillarni o'qitishning multimedia
9 Polat, E. S. ta'lim tizimidagi yangi pedagogik va axborot texnologiyalari: darslik. universitetlar uchun / E. S. Polat. - M.: Akademiya, 1999 Yil. – C.224.
texnologiyalari ilmiy-ta'lim markazining ishi doirasida fan va innovatsiyalar bo'yicha federal Agentlikning moliyaviy ko'magi bilan amalga oshirildi.
Tilni o'qitish jarayonida kompyuter va Internet texnologiyalaridan foydalanish o'qituvchiga talabalarning mustaqil ishini faollashtirish, ularning intellektual va ijodiy salohiyatini rivojlantirishga ko'maklashish, talabalarni chet tilini o'rganishga undaydi va har bir talaba tomonidan tilni o'zlashtirishga tabaqalashtirilgan yondashuvni amalga oshirishga imkon beradi.10
Tilshunoslik universitetida chet tilini o'qitish an'anaviy ravishda talabalarning og'zaki va yozma nutq ko'nikmalarini egallashga qaratilgan. Aloqa paytida ona tilida so'zlashuvchilar bilan yaqin nutq aloqasini o'rnatish, shu asosda boshqa pragmatik maqsad va vazifalarga erishish muhimdir. So'nggi paytlarda o'qitishda diqqatni og'zaki va yozma nutqqa yo'naltirishning dolzarbligini ta'kidlaydigan sabablar paydo bo'ldi. Bunday sabablar orasida:
ilmiy dunyoda xalqaro aloqalarning kengayishi;
aloqa vositalari va kompyuter texnologiyalarining rivojlanishi;
v) tilni biladigan mutaxassislarga mehnat bozorida talabning oshishi.
Ushbu omillar "chet tili" fanining ahamiyatini oshirayotganiga qaramay, afsuski, uni o'qitish uchun ajratilgan sinf soatlari soni tobora kamayib bormoqda. Shu bilan birga, talabalarning mustaqil ishlashi uchun soatlarning ko'payishi kuzatilmoqda. Bunday sharoitda chet tilini o'qitishning butun jarayonini optimallashtirish zarur. Ta'lim jarayonini optimallashtirish uchun axborot- kommunikatsiya texnologiyalarining (AKT) kuchli ta'lim salohiyati keng qo'llaniladi. Bunday texnologiyalarning potentsiali chet tilidagi nutq qobiliyatlari va
10 Grüner, H./Hassert, T.: Computer im Deutschunterricht. München 2000
ko'nikmalarini yaxshilash uchun ishlatiladi. Bularning barchasi ushbu tadqiqotning dolzarbligini belgilaydi.11
Shunday qilib, chet tilidagi ta'limni axborotlashtirish ob'ektiv ravishda barcha o'quv-uslubiy ishlarni qayta tashkil etishga, o'qituvchiga qo'yiladigan talablarni oshirishga, nutq faoliyatining turli turlarida ko'nikma va ko'nikmalarni shakllantirish jarayonida uning rolini o'zgartirishga olib keladi.
Shu munosabat bilan, yangi texnologiyalarni qo'llash asosida nutqning grammatik jihatini o'rganishni kuchaytirish muammosi talabga ega va juda dolzarb bo'lib tuyuladi. Chet tilini o'qitishning o'zgaruvchan shartlari ma'lum darajada va tilning ushbu jihati bo'yicha barcha o'qitishni qayta ko'rib chiqishni talab qiladi. Pedagogika va metodikada yuzaga keladigan innovatsion jarayonlar, o'z navbatida, nutqning grammatik tomonini o'qitishning innovatsion usullaridan foydalanishni talab qiladi. Bunday usullar "chet tili" faniga qo'yiladigan zamonaviy talablarga, bo'lajak mutaxassislarning lingvistik va psixologik-pedagogik tayyorgarligiga javob berishga mo'ljallangan.
Chet tillarni o'qitishda qo'llaniladigan asosiy axborot texnologiyalari multimedia hisoblanadi. Multimedia bir vaqtning o'zida harakatsiz tasvirlar, dinamik tasvirlar (videofilmlar, animatsion grafik tasvirlar), matn va audio hamrohlik bilan operatsiyalarni amalga oshirishga imkon beradi. Insonning eshitish va ko'rishga sinxron ta'siri vaqt birligiga uzatiladigan ma'lumotlarning, shu jumladan grammatikaning hajmi va assimilyatsiya darajasini sezilarli darajada oshiradi.12
Bozorning kompyuter grammatik yo'naltirilgan o'quv dasturlari bilan to'yinganligiga qaramay, hozirgi kunga qadar to'plangan tajribani tahlil qilish shuni
11 Bofinger, J.: Neue Medien im Fachunterricht. ISB-Arbeitsbericht 325. Donauwörth 2004
12 Mitzlaff, H. (Hrsg.): Internationales Handbuch: Computer (ICT), Grundschule, Kindergarten und neue Lernkultur. Hohengehren 2007
ko'rsatadiki: AKTni tizimsiz qo'llash ularning imkoniyatlarini to'liq ochib bermaydi. Ular ko'pincha lingvodidaktik talablar nuqtai nazaridan shubhali ahamiyatga ega.
Chet tillari bo'yicha o'quv jarayonida AKTni ishlab chiqish va qo'llash uchun quyidagilar muhimdir:
chet tili grammatikasini o'qitishning maqsad va vazifalarini aniqlashtirish;
faol assimilyatsiya qilish uchun grammatik material hajmini belgilash;
v) o'qitishning maqbul strategiyalari, usullari, usullari, shakllarini tanlash;
eng foydali maqsadlarga erishish uchun grammatikani o'qitishning eng qulay shartlarini aniqlash tildagi nutqning to'g'ri grammatik dizayni ko'rinishidagi natija;
o'rganilayotgan tilning ushbu jihatini o'qitishning eng munosib vositalarini tanlang (M. A. Bovtenko, E. S. Polat, R. K. Potapova, T. P. sarana, A. B. Zubov, I. I. Zubova). Bunday o'quv sharoitida til o'qituvchisi uchun grammatik ko'nikmalar va ko'nikmalarni (til va nutq, samarali va retseptiv, morfologik va sintaktik) sifatli bilish shaklida foydali rejalashtirilgan natijani tavsiflash muhimdir.
Chet tillarni o'qitish tarixida chet tilini o'zlashtirishni nazorat qilish uchun ko'plab usullar ishlab chiqilgan. Ushbu usullar ma'lum tarixiy sharoitlar ta'siri ostida paydo bo'lgan. Shuning uchun qat'iy xronologik taqdimot chalg'itadi, chunki eski uslubiy yondashuvlar bugungi kunda ishlatilgan o'quv materiallariga kiritilgan va o'qitish amaliyoti va ularning o'rni da'vo qilingan. Chet tili o'qituvchilari va chet tilini o'rganuvchilar uchun o'qitish usullarini rivojlantirish muhim rol o'ynaydi.
Ayniqsa, quyidagi usullar haqida gapirmasa ham bo'ladi:
Grammatika-Tarjima
To'g'ridan-to'g'ri
Audio-til
Audio-vizual
Vositachilik
Kommunikativ usul
Yuqorida aytib o'tilgan usullarning quyidagi qismida va grammatikani turli usullarda o'qitish tasvirlangan.
GRAMMATIKA-TARJIMA USULI (G. R.)
Adabiyotda tilga olingan birinchi usul grammatika-tarjima usuli hisoblanadi. Bu usul "an'anaviy usuli" nomi ostida hali ham, "klassik usuli", "deduktiv usuli" va "gramm atisierende usuli" ma'lum.
"Deduktiv usul"nomini eslatib o'tish. Bu shuni anglatadiki, chet tilini ko'plab individual qoidalar olimlari o'rganadilar. Bu chet tilini amaliy o'zlashtirish emas, balki rasmiy tuzilma va boshqaruv tizimi. 13
Grammatika-tarjima usulida tilni bilish.
Talabalar til grammatikasi va ularning bilimlari turli xil matnlarni tushunish orqali, shuningdek jumlalarni shakllantirish va o'zini to'g'ri qilish orqali amalga oshiriladi. Agar siz tilni yaxshi bilsangiz yoki bilmasangiz, matnlarning tarjimalarini ko'rsating. Grammatikaga urg'u:"bu o'quv jarayonini qo'llab-quvvatlovchi funktsiya va umumiy o'quv maqsadi: grammatikani o'zlashtirganlarga, chet tilini o'zlashtirganlarga"!
Tarjimaga urg'u:"bu tilni qo'llashning maqsadi: kim to'g'ri tarjima qila oladi, u chet tilini haqiqatan ham o'zlashtirganligini ko'rsatadi"!
Grammatika-tarjima usulida gapirish va tinglash va tinglash. Bu ko'nikmalarini rivojlantirish va targ'ib qilish yozish o'qish va muhim deb ataladi, degan ma'noni anglatadi. Maqsad shunday emas, muloqot uchun tilning og'zaki
13 Grüner, H./Hassert, T.: Computer im Deutschunterricht. München 2000 (Neuner, Hunfeld: 1993: 30)
buyrug'i, balki chet tilini o'rganish lug'atini o'zlashtirish va grammatik qoidalarni bilishdir.
Darslarning bosqichlari ketma-ketligi quyidagicha:
- Grammatikaning taqdimoti, umuman, an'anaviy grammatikaning vakili.
- Xulosa jadvallari mavjud (masalan, Konjugatsiya va deklensiya jadvallari, ta’lim).
To'g'ridan-to'g'ri usul IX asrning saksoninchi yillarida edi. Asr rivojlandi. Bu usul" tabiiy usul"," induktiv usul "va"analitik usul" deb ham ataladi. To'g'ridan- to'g'ri usul islohot usuli sifatida ham amal qiladi. Bu grammatika-tarjima usuliga qarshi harakat sifatida paydo bo'lgan va audio-til usulining salafi. To'g'ridan-to'g'ri usul ayniqsa Germaniyada, buyuk Britaniyada va AQShda mashhur bo'lgan.14
"To'g'ridan-to'g'ri usuli" nomi "to'g'ridan-to'g'ri" til o'rtasida bezovta ona tili foydalanish holda, vakillik qilish uchun, degan ma'noni anglatadi. Chet tili sinfida ona tili imkon qadar tez-tez chiqarib tashlanadi. Mana, talaba chet tilida fikr yuritayotgani. U chet tilini ona tili bilan taqqoslash emas, balki yangi, mustaqil ovoz tizimi
|
