48
olib kelishi mumkin. Bunda ishchi umumiy ish qobiliyatini
yoki kasbiy ish
qobiliyatini yoxud ikkalasini ham yoʻqotishi mumkin;
Koʻpgina mashinasozlik korxonalari tajribasidan maʼlumki, chilangarlik
ishlarida hali qoʻl mehnatining ulushi katta. Bu esa mahsulot sifatiga ham, mehnat
unumdorligiga ham salbiy taʼsir koʻrsatadi. Chilangarlik ishlarini mexanizatsiyalash
— mashinasozlik sohasi xodimlari oldida turgan muhim na kechiktirib
boʻlmaydshan vazifalardan biri hisoblanadi. Bu ishlarni mexanizatsiyalash deganda
faqat mehnat jarayonlarini yengillashtirish va ularning mehnattalabligini
kamaytirish yoki sifatini oshirishga xizmat qiluvchi turli moslamalar va mexaniza-
iiyalashgan asboblar bilan taʼminlash orqali takomillashtirishnigina tushunilmasdan,
balki qoʻl mehnatini universal metall qirqish jihozlarida yoki maxsus stanoklarda
ishlov berish bilan almashtirish ham anglashiladi. Bu holda qoʻl mehnatidan faqat
maxsus stanoklarga, koʻpincha yarim avtomatlar
va avtomatlarga xizmat
koʻrsatishda foydalaniladi.
Ish joylarini tashkil qilish.
Ishlab chiqarish jarayonlarini loyihalashda, jihozlarni joylashtirish rejasini
ishlab chiqishda va ish joylarini tashkil qilishda mehnatni ilmiy tashkil qilish va
texnik estetika asoslariga amal qilish zarurdir va ular ishlab chiqarish unumdorligini
oshishiga hamda ishchilarga qulay ish joyi yaratishga olib keladi. Mehnatni tashkil
qilishda dastgohning doimo toʻxtovsiz ishlashini taʼminlash
uchun ish joylarini
oqilona ravishda tashkil qilish kerak. Buning uchun ishlov berish joyiga detalni,
zagotovkani, kesuvchi asbobni va moslamalarni oʻz vaqtida uzatilmasligini,
materiallar va asboblarning noqulay joylashishini hamda bevaqt taʼmirlashni,
ortiqcha harakatlarni, yurishlarni bartaraf etish kerak.
Ish joylarini tashkil qilish va xizmat koʻrsatish quyidagicha bajarilishi kerak.
1. Materiallar,
zagotovkalar, asboblar, moslamalar ish joyiga ish
boshlanishiga qadar uzatilishi kerak.
2. Dastgohni sozlash yirik seriyali va ommaviy ishlab chiqarishda ish
boshlanguniga qadar bajariladi. Sozlashni maxsus sozlovchilar tomonidan
bajariladi. Yakka tartibli va mayda seriyali ishlab chiqarishlarda
esa dastgohchi
tomonidan bajariladi.
3. Ishlash davomida asboblarni ish joyiga yetkazish, asboblarni almashtirish
va charxlash, ishni toʻxtatmaslik maqsadida, alohida ishchilar tomonidan bajariladi.
4. Instruktaj ishchilar uchun ish boshlagunga qadar oʻtkaziladi.
5. Ishlov berilgan detallar dastgohga xalaqit bermasligi uchun doimiy
ravishda, oʻz vaqtida olib ketilishi kerak.
6. Detal oʻlchamlarini nazorat qilish ishchini ishdan qoldirmay, alohida
amalga oshirilishi kerak.
7. Dastgohlarning texnik koʻrikdan oʻtkazish, tekshirish va taʼmirlash
oldindan koʻrsatilgan vaqt ichida amalga oshiriladi. Ish joyini ratsional
rejalashtirish, yaʼni ishchi, dastgoh, material, asboblar, zagotovka va moslamalarni
49
oʻzaro joylashtirish ishning mazmuni va ishni tashkil qilish shakliga bogʻliq, u
quyidagi shartlarni qoniqtirishi kerak:
1. Ish jarayonida ishchi ortiqcha harakatlanmasligi kerak.
2. Ish joyi tarkibiga kiruvchi barcha elementlarning oʻzaro noratsional
joylashuvi oqibatida ishchi charchamasligi va vaqtni behuda yoʻqotmasligi kerak.
3. Ishlash vaqtida turli harakatlarni bajarishda
ishchi noqulayliklarga duch
kelmasligi kerak.
4. Ishchini ishdan qoldirmaslik uchun asboblar, chizmalar va instruktaj kartasi
ishchi qoʻli ostida boʻlishi kerak.
5. Barcha asboblar guruhlarga ajratilgan boʻlishi kerak, har bir asbobga
alohida joy boʻlishi kerak.
6. Detallarni dastgohdan dastgohga partiya bilan uzatishni tashkil etishda
dastgoh oldida detallarning vaqtinchalik turishi uchun yetarli maydon boʻlishi kerak.
7. Ish joyining barcha elementlarining oʻzaro joylashuvi tegishli qurilmalar
yordamida ishchini ishlash davrida xavfsizligini taʼminlanishi kerak.
8. Koʻp dastgohli xizmat koʻrsatishda bir vaqtning oʻzida xizmat
koʻrsatiluvchi dastgohlar shunday
joylashtirilishi kerakki, bunda bir dastgohdan
ikkinchi dastgohga oʻtish uchun oz vaqt sarflanishini taʼminlash zarur.
9. Rang, havo, issiqlik, tozalikka nisbatan qulay sanitar-texnik sharoit
taʼminlanishi kerak; ish joyidagi havo harorati +20
o
S boʻlishi, yoritilganlik yetarli
miqdorda boʻlishi, devorlar och moviy yoki och zangori rangda, jihozlar esa och
zangori yoki zangori rangda boʻlishi kerak. Barcha ranglar sanitariya meʼyorlari
asosida tanlanishi kerak. Ish joyini ratsional tashkil qilish mehnat unumdorligi va
mahsulot sifatining ortishiga va korxonada mehnat
muhofazasi holatining
yaxshilanishiga olib keladi.
