45
bog‘liq bo‘lgan psixologik kuzatuvchanlikdir. Qobiliyatli o‘qituvchi uncha katta bo‘lmagan tashqi
ko‘rinishlar asosida o‘quvchining ichki holatidagi juda arzimagan o‘zgarishlarini ham fahmlab
oladi. O‘quvchilarning ba’zan shunday gaplarini eshitamiz: “qaramayotganga o‘xshaydi-yu, hamma
narsani ko‘rib turadi”, “O‘qituvchimiz biror o‘quvchining xafa bo‘lganini yoki dars tayyorlama-
ganligini ko‘zidan biladi”.
Nutq qobiliyati
– nutq yordamida, shuningdek, imo-ishora vositasida o‘z fikr va tuyg‘ularini
aniq va ravshan ifodalash qobiliyatidir. Bu o‘qituvchilik kasbi uchun juda muhimdir. O‘qituvchi-
ning nutqi darsda hamisha o‘quvchilarga qaratilgan bo‘ladi. O‘qituvchi
yangi mavzuni tushuntira-
yotgan, o‘quvchining javobini tahlil qilayotgan, ma‘qullayotgan yoki qoralayotgan bo‘lsa ham
uning nutqi hamisha o‘zining ichki kuchi, ishonchi, o‘zi gapirayotgan
narsaga qiziqayotganligi
bilan ajralib turadi.
Fikrlar ifodasi o‘quvchilar uchun aniq, sodda, tushunarli bo‘ladi. O‘qituvchining bayoni
o‘quvchilar fikri va diqqatini yuqori darajada faollashtirishga qaratiladi. O‘qituvchi o‘quvchilar
oldiga savollar qo‘yib, ularni asta-sekin to‘g‘ri javob berishga olib boradi, o‘quvchining
diqqatini
ishga soluvchi hamda fikrini faollashtiruvchi so‘z va iboralar qo‘llaniladi. O‘qituvchi uzundan uzoq
jumlalar, murakkab so‘z birikmalari, murakkab iboralarni qo‘llashdan qochadi. O‘rinli yumor,
hazil, yengilgina istehzo nutqni jonlantirib yuboradi, uni o‘quvchilar yaxshi qabul qiladilar.
O‘qituvchining nutqi aniq, jonli obrazli, talaffuzi jihatidan erkin ifodali, his-hayajonli bo‘lib,
unda stilistik, grammatik, fonetik nuqsonlar uchramasligi lozim. Bir xildagi cho‘ziq zeriktiradigan
nutq o‘quvchilarni
tez charchatadi, ularni lanj loqayd qilib qo‘yadi. Ayrimlar tez, ayrimlar sekin
gapirishga moyil bo‘ladilar. O‘quvchilarning o‘zlashtirishlari uchun o‘rtacha, jonli nutq yaxshi
natija beradi. Haddan tashqari keskin va baqiroq nutq o‘quvchilar
asabini buzadi, toliqtirib qo‘yadi.
